Ana tjetër e rrjedhëjetës
Unë mendoj shpesh për të, sepse mendimet janë gjithçka që kam, jo një kujtim i vetëm për një ikje të paparë me sy, për një ikje që u shkul në sy të gjakut tim. Ai vdiq para se të vija në jetë. Ai u vra mizorisht nga serbët, vetëm kur ishte tetëmbëdhjetë vjeç. Ai ishte xhaxhai i babait tim.
Fatmir Terziu
Nga ajo pak që dëgjova në mbyllje të tregimit të gjyshit, kishte pak arsye. Pak. Fare pak edhe për ta parë atë në një dritë të mirë, jo aq të zbehtë sa ajo natë. Por tani edhe në errësirë mund të arrij të shoh diçka mjaft të admirueshme për të. Në fund të fundit, kishte duruar aq shumë. Më duhet të them se edhe shanset dukeshin të grumbulluara një front i papërshkrueshëm kundër tij.
Çuditërisht, midis moshës katërmbëdhjetë dhe tetëmbëdhjetë, të paktën pesë herë, ai djalosh kaloi malet me karvanin e kuajve në përpjekje për të kaluar frontet e nxehta me armë, që të furnizonte atë dyqan të vogël. Dy herë, ai u kthye, tre herë mbeti larg nga ai vend. Ata mund të mos kenë pasur zemër kur e kanë lënë në atë mënyrë atë, përfshirë sytë e tij të shkulur me thikë, por unë mund të shoh mes atyre syve vetëm një natyrë heroike, një të mbijetuar, përmes një ushtrie të madhe mizorie. Vetëm atë djalosh, vetëm kur vdiq, humba t’a njihja në të gjithë kërkimin tim. Në të gjithë këtë dhimbje që ende nuk tret në shpirt... Përgjatë viteve, unë me të vërtetë kisha mbledhur vetëm disa pjesë dhe informacione, ndërsa përpiqesha të dija më mirë për të. Ka qenë si ndërtimi i enigmës në të cilën pjesët përshtaten, sa këtu dhe aq atje në Shkallë të Lunikut, por boshllëqet janë shumë të mëdha për tu mbuluar gjithë ato gjëra që vetëm dheu i di, zogjtë i kanë fshehur dhe drurët, gurët e shkurret i kanë tretur.
Ky djalosh për të cilën unë shkruaj është xhaxhai i babait tim, një nga tre vëllezërit e gjyshit tim. Nga të gjithë rrëfimet, historia e tij, është vetëm ajo që qëndron larg, një portret mahnitës, zemërmadh dhe mendimi më provokues i një trupbukuroshi të zgjuar e të mençur nën plis dhe tirqe. Duke evokuar emocione dhimbjeje, trishtimi dhe simpatie, unë e shoh atë një histori të pasur të një djaloshi në frymëzim.
Ky frymëzim ka qenë në kërkim e sipër për mjaft kohë. Tani, ai është një hambar mendimesh në kokën time, domethënë një magazinë e madhe, ku ka shumë hapësirë, por vetëm një dritare. E aty mungon drita. Mungon mundësia të fotografohet, mungon ajo që nuk ka qenë e mundur të bëhet si e tillë. E sidoqoftë, unë depërtova…, fotografova atë që doja të thoja, fjalët që luanin atë lojë që vetëm fjalët e dinë, duke hyrë e dalë jashtë në një mendje. Çfarë historie e dimbshme. Sa e dhimbshme që është! Gjithashtu, një tronditje e trishtim dhe luftë e brendshme e mendimeve, nevojë për dashuri dhe pranim, për këmbëngulje dhe forcë të shpirtit njerëzor. Megjithatë gjërat bëhen më të komplikuara kur vijnë nga mendja e lodhur brenda kësaj magazine pa dritën e duhur dhe kërkojnë të hyjnë në faqe librash, ndërsa përpiqem ta përkthej vizionin tim në fjalë. Për një kohë të gjatë, si një gjarpër plot helm, pa dyshim ku hezitimi vjen duke u përplasur, pasi shpejt gërryen rrugën e tij brenda helmit, duke nxitur frikën time, një frikë mosmiratimi dhe refuzimi nga dy njerëz që tani kanë vdekur dhe kanë qenë për ca kohë gjyshi im dhe gjyshja ime .
Dhe ndërsa shkruaj, unë imagjinoj se çfarë mendon udhëjeta, kritikët në kokën time do të kërkojnë bollëk informacionesh, të tjerët më shumë informacion para se të mbaroja, por dhimbja i shmang të gjitha. Epo, unë jam i pari që qëndroj në linjë për këtë. Është modeli që kërkon të paktën të lehtësohet dhimbja, edhe atje ku ka plasur prej vitesh e vitesh errësira. Është një lloj i frikshëm që ka të bëjë me gjëra të tilla. Nuk jam i sigurt se po e bëj tregimin me ndonjë drejtësi. Nuk jam i sigurt se e kam kapur mirë thelbin e tij.
Dhe kush do të dëshironte ta lexonte këtë gjithsesi? A është shumë i gjatë si tregim dhe a ka ndonjë rëndësi për kënd, apo është thjesht për veten time? Kam dyshimet e mia. Njerëzit e famshëm e bëjnë këtë gjatë gjithë kohës, dhe njerëzit thjesht hanë fjalët e tyre në vetvete, sikurse mola i bren dhe i gërryen mijëra sende. Unë mendoj se të gjithë kemi diçka mes fjalës për fjalët, ne thjesht duam të lidhemi me ato që duhet të thonë të tjerët për veten e tyre. Por kjo na zhvesh, mendimet, sekretet, shpirtin, dhe ndjehet pak e paqartë, për të thënë të paktën ne duhet të dimë udhëtimin, kalimin e gjakut nga gjaku, pozicionin e trupit ndaj mjedisit, udhën e fisit.
Kështu që, natyrisht, unë ende tërheq këmbët në atë mjedis, në atë udhë gjaku, në atë trashëgimi. Nëse ai do të ishte këtu para meje tani, çfarë do të mendonte një xhaxha i babait tim, një djalosh trim? A do t’i hidhte të gjitha këto të shkruara në një mangall të vjetër, në atë zjarr që digjte drutë e malit ku ai kalonte pa frikë me kuajt e karvanit të tij, ashtu siç i bënte me gaz edhe lulet që çelnin e merrnin çehre jete mbi gur? Unë mund ta imagjinoj xhaxhain e babait tim vetëm si djalosh, në një skenar trimi, për të cilin kam vetëm njohuri skicuese, me zemrën e tij të re të shpuar nga bajonetat e armikut dhe truket e gajasjet e tyre kur ia shkulnin sytë nga balli me thika e bajoneta, shenjën e tij të dashurisë dhe dëshirës për të kënaqur nënën e tij, e refuzuar në mënyrë drastike nga lotët mbi ikjen e tij të fundit nga duart, buzët dhe zemra e saj. Në këmbim të shenjës së tij të vogël të dashurisë, gjyshja e babait tim ishte zbardhur para kohe nga flokët, dhe nuk jepte shpirt kollaj pa e lëshuar lotin e saj mbi varrin e tij. E varri? Ku mund të ishte ai? Ata ikën dhe lanë pas vetëm një trup të masakruar. Ikën… Larg si plehra, ata shkuan. Ikën dhe mjaft gjëra të tjera. Ikën dhe lulet që çelnin diku në atë Shkallë të Lunikut… Ikën.. Ashtu sikurse historia e luleve, që kuajt e tij i kishin shkrafanjitur, gjëra që ishin zbuluar rastësisht nga rrëfimet e mbetura, për të cilat edhe gjyshi, edhe babai, ai më shumë do të kishte heshtur?
Kjo është arsyeja pse unë nuk po përmend emra. Asgjë nuk është e veshur me ndonjë cipë zbukurimi, është ajo që është, shpesh jo shumë e bukur. Megjithatë, kjo nuk ka për qëllim të vijë tek lexuesi si një ekspozitë, apo një stendë mburrjeje për ndonjë anëtar të rrjedhës së gjatë të familjes. Një përplasje për heshtjen, për harresën, për atë që hesht tek dhimbja, për atë që e mbante peng vitesh babanë dhe gjyshin tim. Nuk është aspak qëllimi im, jam larg tij. Përkundrazi, është oferta ime e dashurisë për dhimbjen. Është tufa ime e vogël e luleve në një bahçe me histori që më përfshin mua si pjesë të saj nga Trungu, por që thjesht shtrydh fjalët dhe mes fjalëve mundohet të bëjë jo thjesht atë histori të largët, por një histori që ka qëllimin më të pastër, për mesazhin më të afërt, atë që kërkon, jo thjesht dhimbjet dhe plagët, por rendin e dashurisë për tokën, gjakun, atë që bën Atdheun, jo thjesht nga fjalët. Jo thjesht nga arsyet e ftohta, jo thjesht nga pasaporta.
Ashtu si ato lulet e tharra shumë kohë më parë, poshtë dhe anash mureve të gurta të atij dyqani, kam dashur të shkruaj këtë histori mbi mbeturina dherash, qoshesh të gdhendura, telizash të kalbur, fidanësh të harlisur e të harbuar nga vitet e braktisjes, shkujdesjes, dhimbjes dhe harresës. Shpesh dukej si një masë e ndërthurur e fijeve, më është dashur të gërmoj dhe të punoj për të marrë një rrjedhë të qetë, për të gjetur fillin e fijes, për t’i dhënë dritë dijes. Si bir muratori, ustai, inxhinieri, doja që një copë balte e hollë të dilte në formë, por copëzat, gungat dhe gropëzat e gurëve thjesht janë të paeleminueshme, ndaj më irritojnë pa mbaruar. Nuk më duket se jam aq mjeshtër sa Ai, sa gjyshi im, sa im Atë, sa…, eh, sa shumë larg. Sa shumë punë duhet edhe mbi gur, edhe mbi baltë.
Është e ndërlikuar të tregosh gjithçka që lidhet me të shkuarën, me traditën, me dhimbjen, me gurin e drurin, me baltën e fjalën. Është zbulesë për ikjen e xhaxhait të babait tim, për ikjen e tij nga bajonetat e armikut barbar, për origjinën e babait tim, për të cilën ai ka një krenari të papërshkrueshme. Ka shumë dhimbje dhe ndjesi të shoqëruar me vrasjen mizore të xhaxhait të tij, në atë kohë të largët, shtëpinë e tij të thyer dhe mungesën e një strukture të qëndrueshme, të sigurt familjare, përpjekjet e tyre të vazhdueshme dhe luftën për mbijetesë në kohëra të djegjeve masive, të torturave, vrasjeve, shpërnguljeve dhe dygjyësive, lista vazhdon dhe ndërsa zbuloj këtë përrallë, unë vazhdoj të luftoj nga shumë kënde. Ndërsa përpiqem të gjej fytyrën, ndiej se historia ime e skalitur ka mbetur duke dashur të bëjë një skulpturë nga dhimja, nga dashuria për të ikurën e dhimbshme. Kështu që unë vazhdoj të shuaj duke lënë në penën time atë emër të harruar. Ai quhej Arif Gjezair Terziu. Ai ishte vetëm tetëmbëdhjetë vjeç, kur u vra dhe u masakrua nga serbët në Shkallë të Lunikut, ndërsa ngiste karvanin me kuaj për dyqanin e vetëm në atë zonë, dyqanin e Terzinjve.
