Keta aleate jane malet . Mbajne mbi shpine pasurite pyjore, qe nuk pushojne te realizojne asimilimin klorofilian . Pa ekzistencen e pyjeve , rraca njerezore , do te ishte krejt ndryshe nga shembelltyra e sotme . Do t’i ngasonte anfibeve. Nuki ka male , qe s’jane te begate , sepse mbulohern me livadhe dhe kullota , ku vegjetojne edhe bime mjekesore dhe per te cilat shkenca , ende nuk ka thene fjalen e fundit .
Ne praktiken e zakonshme livadhet dhe kullotat mbajne mbi shpine bagetine , ne gjysmen e vitit . Ne , si Shqiperi , livadhet dhe kullotat , disponojme 400 mije Ha livadhe dhe kullota . Kete inventar , e ka realizuar ish ministri i bujqesise Gaqo Tashko, i cili , ndryshe nga gjithe Ministrat , te vjeter e te rinj , krijoi nje komisjon shteteror , per inventarizimin e livadheve dhe kullotave te Shqiperise . Ne krye te komisjonit regjistroi veten e tij . Nuk u shkeput nga komisjoni asnje dite , deri sa krijoi harten kullosore , qe perdoret edhe sot , pas 75 viteve . Udhetoi , me kembe dhe mbi kale , ne te gjithe siperfaqen e shtetit .Pjestar i ketij grupi ,ishte edhe miku jone i ndjeri Andrea Shundi . Andrea me ka thene , se kur i dilte Ministrit ndonje pune , qe s’priste , grupi pushonte , deri sa t e kthehej Ministri ne krye te grupit .
Gjat kohes se Diktatures , shume livadhe dhe kullota u konvertuan ne toka te reja . Per cudi , te njerzve , qe i ndryshuan identetitetin, tokat e reja mbeten shterpa , nuk u pershtaten , per toka are . Natyra i ka krijuar , per te mbetur ne destinacionin fillestar . Sado te fuqishem, njerzit, nuk e kane mposhtur natyren e tokes meme . Jane krijuar turli satelite , qe kane mbushur atmosferen . Ketu , ne token meme edhe shperthimet atomike , kane kryer ndryshime provizore . Ne Hiroshima dhe Nagasaki , rriten bime dhe jetojne njerez , packa se me nderhyrje gati shekullore. Shumica e shteteve te bortes , nuk i ka trazuar livadhet dhe kullotat . I ka cfrytezuar , per te rritur bageti . Kyj eshte destinacioni i tyre fillestar dhe i perjetshem .
Kohet e fundit , shkencetaret po rreken te vertetojne se ne livadhet alpine , rritrn bime mjekesore , aq sa ka tituj ilacesh ne nje farmaci moderne te furniozuar maximalisht . Nuk jane identetifikuar teresisht bimet livadhore , por dihet se u poerkasin livadheve , qe gjenden ne lartesi mbi 1100 metra mbi nivelin e detit . Kerkimet jane ne proces .
Njerzit , per keto realitete , kane dyshuar . Ne praktiken e disa mjekeve , porosisin klientet , te jetojne ne stane dhe jane kthyer te sheruar . Hipotezat jane ende ne gjurmim. Populli e ka ditur , se klima malore sheron .
Vetem shqiptari Enver Hoxha , pati mendim tjeter , per kete pjese te shtetit , qe qeverrisi me dore te hekurt . Ne nje fjalim te tij shprehu injorancen totale , per gjeografine dhe natyren ne pergjithesi . Fjalimi i tij injorant , perfundonte me slloganin fodull : “T’u qepemi kodrave dhe maleve dhe t’i bejme ato pjellore si edhe fushat “ . Kjo parrulle monstruoze , I kushtoi shume gjeografise te shtetit tone , me pak toke bujqesore dhe me shume male .
Malet nuk jane ata , qe parafytyronte Diktatori . Atyre mund t’u pervetesohen pasurite mbi dhe nentokesore , por kurrsesi nuk mund t’u preket krenaria , qe u ka dhene natyra. Ajo , qe ndodhi me malet tona ishte sa komedi dhe tragjedi . Stalinecet , me 100 KF, ne cengel , u ngjiten ne malet e Gramozit , te Skraparit , te Gjirokastres . Sejcili traktor kishte nje plug martineli , per qilizem . Poshte , ne fushe , u pergatiten depot , per patatet , qe do te zbrisnin nga malet . Humbje te medha ekonomike , qe nuk mund t’I kapi lapsi , per llogari .
Shtresa aktive e tokes , ne livadhe eshte 3-5 cm, plugu i qilizmes hyn ne mbi 50 cm. Traktoret , nxorren mbi toke shtresat me zall dhe gure . U shkallmua me themel mali dhe bashke me te dhe livadhet dhe kullotat . Une e kam perjetuar kete tragjedi tokesore . Sherbeja , ne zonen fushore te Myzeqese , ne bashkeshoqeri te specialisteve te vjeter , Jakov Milaj , Mihal Daliani , Ali Ypi , Zyber Juka , Xhoxhi Mihali etj . Bisedonim , nenze , per kete tragjedi shteterore . Nje prej ketyre shkencetarve , arriti te bisedonte troc , me shokun e vet , te sferes se larte . Shumica e shqiptarve besonin se do shtoheshin prodhimet bujqesore , nga malet , qe nuk kishin degjuar kurre zhurmen e traktorve . Faktikisht , u pakesua fondi i tokes prodhuse , per nje thes me patate , e nuk I duronin konservimit .
Per te qene me shume se I besushem , Enveri krijopi te ashtuquajturat ferma ushtarake , qe per fond toke , kishin livadhet dhe kullotat malore . Ne krye te fermave ushtarake , vendosi nje agronom te vjeter , te arsimuar ne Greqi , quhej Dhori Laci . Ka qene kontributor i bujqesise moderrne ne Shqiperi , por me kete te fermave ushtarake e shkeli byrekun .Kete kontravajtje nacionale , ja thame ne sy Agronom Dhorit , i cili na tha se shume livadhe i ka shpetuar , por ushtaraket nuk pyesin shume . Ata vetojne me urdhera . Urdheri i tyre nuk diskutohet , por vetem zbatohet . U be mbare dhe gjeta nje pune , e perfundoje pergjigjen Agronomi , i konvertuar ne ushtarak . Eshte zgjuaresia e Dhorit , qe kjo furi u ndal . Mesuam se Dhori , kishte bere nje promemorie , per pa leverdine e kthimit te kullotave dhe livadheve ne toka buke . Llogaritej nafta , amortizimi i maqinerive , vlera e fares se patates dhe mbi te gjitha , perberia petollogjike e tokes se re , qe nuk mund te mbillej vitin pasardhes , e ne vijim .
Kam informacion , qe ishte promemoria e Z. Dhori Laci , qe e ndaloi kete furi injorantesh , per te kthyer malet ne fusha . Kur themi se Ish Ministri Gaqo Tashko inventarizoi 400 mije ha. livadhe dhe kullota , besoj jane me kete emertim besoj 380 mije Ha. Keshtu u mbyll kjo tragjedi me fature shume te shtrenjte financiare dhe shendetesore , kur kemi parasysh , qe ndryshon me force ekollogjia shekullore . Toka e cperdoruar , eshte nje lloj si toke e pushtuar nga armiku shekullor .
Ne kushtet e sotme dhe te arthmen , rendesi te dores se pare , merr cfrytezimi i kullotava dhe livadheve malore .Kjo pune eshte problem , per malet e Shqiperise se jugut , qe kane tradite shtegetuse , por nuki praktikohet . Malwesoret e veriut , jo vetm e kan eruajtur traditen , por e kane pasuruar me bujtinat e fameshme , qe lidhin malesorin me industrine e turizmit . Traditen e kane pase zhvilluar edhe ne juge , por aktualisht nuk ka stane te mjaftushme , nuk ka njerez , qe e njohin prolemin dhe se fundi ju mungon vullneti . Kohet e fundit , shtegetimi eshte shpallur pasuri e UNESKOS .
Shtegetimi eshte zbehur dhe ne Greqi . Kur u mor vesh vleresimi nga UNESKO, greket populluan Zagorine e tyre , qe eshte ne shpine te Zagorise tone . Zagoria greke e fitoi cmimin si pasuri e UNESKOS. Zagoria shqiptare e Andon Zakos eshte me e plote se homologja greke , por Zagorite jane larguar , neper qytet e botes , kur qytetaret e botes , me misione turistike , quhen te plotesuar shpirterisht , po qe se vizitojne Cajupin , Bisein , Nemercken , Gurtopin , Qene e Dushkut , Gramozin e sa e sa male te tjera , qe jane hane ku me malet greke .
Pervojen e kemi brenda vendit . Mesoni nga homologet veriore , qe sa fillon te dujket vera ngjiten ne Bjeshke , me stane dhe me kuc e mac. Ky eshte shtegetimi , qe na kane lene trashegim te paret . Na i kane pershkruar praktikisht celniket legjendare : Ndin Jano , Vasil Shupuli , Zharkallinjte . C’do gje e kemi te shkruar : intineraret , ndertimin e lerave , ndaria e sinoreve te kullotes , stervitja e qenve te stanit dhe kafshet e ngarkeses . Sot vendosni , per shtegetim , neser jeni ne Bisej me kopete , qe tundin vendin . Krijoni stane dhe bashke me to , stervitni qente , qe nuk eshte detyre , kaq e lehte sa duket . Qeni i stanit kerkon pergatitje sa dhe qeni i policise dhe i doganes . Mbasi te realizoni keto beni bujtinat si ne Valbone e kudo ne kullotat e Bjeshkeve tona , qe s’ka te dyte ne gadishullin Ilirik .
Illo Foto NJ- Pjese e shkeputur nga libri ne dorshkrim
Comments