Agim Vuniqi: Zëri i një qytetari ”nomad”: Si e shoh qytetin tim…!

“Nomad citizen-the first global citizenship”

Nga Agim Vuniqi

Nuk mund të rri më në heshtje. Nuk flas nga inati, as nga dëshpërimi, por nga dashuria e thellë për qytetin tim – një qytet që më rriti, për të cilin kam kontribuar si qytetar, si intelektual dhe si pjesëtar i mërgatës shqiptare ne Zvicer, ne SHBA, por edhe asaj në Kosovë (?) Kam lëvizur me dhimbje, por kurrë nuk jam shkëputur me shpirt nga vendi dhe qyteti… Dhe sot, nga ky kënd i një shqiptari ”nomad”, e shoh se sa shumë ka ndryshuar qyteti im – dhe sa keq ka ndryshuar.

Kam bindjen e fortë se fjala ka ende vlerë. Por më duket sikur ajo po zbehet, sepse sot çdo gjë matet me numra. Sa pasuri ke, sa ndikim ke, sa ndjekës ke. Dija ndershmëria, sinqeriteti– janë kthyer në fjalë që duken të vjetruara. Njerëzit nuk lexojnë më poezi, nuk kërkojnë më thellësi. Lexuesi i dikurshëm është lodhur, është mënjanuar nga ekranet që shfaqin vetëm lluks të rremë dhe lakuriqësi si “arritje”.

Në këtë botë që mat gjithçka me vlerë tregu, edhe qytetet tona janë shndërruar në produkte konsumi, të ngritura në beton dhe të shembura në shpirt. Qyteti im i lindjes nuk ka më shetitore, nuk ka më parqe, nuk ka biblioteka që ftojnë mendjen, nuk ka asnjë fontanë që freskon shpirtin. Ka pluhur, ka zhurmë, ka ndërtime që nuk përfundojnë kurrë, dhe asnjë kujdes për njeriun e zakonshëm. Një qytet pa gjelbërim është një qytet pa shpresë. Një qytet që e ka harruar njeriun është një qytet që po shkon drejt shkatërrimit moral dhe kulturor.

Kur mësova se kryetari i komunës vinte nga një realitet si Londra, shpresa ime u ringjall. Mendova se do të sillte frymë të re, mendësi perëndimore, përkushtim ndaj hapësirës publike dhe ruajtjes së natyrës. Por për fat të keq, ndodhi e kundërta: ai jo vetëm që nuk solli përmirësim, por thelloi ndarjen mes qytetit dhe njeriut. Sot shoh më shumë beton dhe më pak jetë. Më shumë shkatërrim sesa ndërtim me kuptim, sepse shkatërrimi i natyrës dhe ekosistemit ekspozon qytetarët nga rreziku i radonit, i cili shkakton kancer të mushkërive!

Radoni mund të jetë me të vërtetë i pranishëm në beton dhe mund të kontribuojë në nivelet e radonit brenda, megjithëse zakonisht është një burim i vogël krahasuar me tokën. Radoni mund të hyjë në një ndërtesë përmes çarjeve në pllakat e betonit, rreth tubave ose përmes hapjeve të tjera në themel, veçanërisht në bodrume dhe rreth depërtimeve në tuba.

Dikush mund të thotë se jam i zhgënjyer. Po, jam. Por nuk jam pa shpresë. Sepse besoj se ky vend dhe ky qytet ende mund të përmirësohen. Duhet vetëm të kuptojmë se nuk ndërtohet qyteti duke mbuluar tokën me beton, por duke i dhënë njeriut mundësinë të jetojë me dinjitet. Duhet të mbjellim pemë, të ndërtojmë shetitore, të hapim biblioteka dhe qendra kulturore. Duhet të krijojmë hapësira ku rinia të rritet me vlera, jo vetëm me ambicie për para. Sepse pa një kulturë qytetare dhe pa lidhje me natyrën, çdo pasuri materiale është vetëm fasadë e boshatisur.

Faktet... betoni-duhani-radoni

Nëse kanceri i mushkërive vret mijëra amerikanë çdo vit, atëherë pirja e duhanit, radoni dhe tymi i dorës së dytë janë shkaqet kryesore të kancerit të mushkërive. Edhe pse kanceri i mushkërive mund të trajtohet, shkalla e mbijetesës është një nga më të ulëtat për ata me kancer. Që nga koha e diagnozës, midis 11 dhe 15 përqind e të prekurve do të jetojnë përtej pesë viteve, varësisht nga faktorët demografikë. Në shumë raste, kanceri i mushkërive mund të parandalohet.

Pirja e duhanit është shkaku kryesor i kancerit të mushkërive. Pirja e duhanit shkakton rreth 160,000 vdekje nga kanceri në SHBA çdo vit (Shoqata Amerikane e Kancerit, 2004). Dhe shkalla midis grave është në rritje. Më 11 janar 1964, Dr. Luther L. Terry, atëherë Kirurg i Përgjithshëm i SHBA-së, lëshoi ​​paralajmërimin e parë mbi lidhjen midis pirjes së duhanit dhe kancerit të mushkërive. Kanceri i mushkërive tani tejkalon kancerin e gjirit si shkaku numër një i vdekjes midis grave. Një duhanpirës që është gjithashtu i ekspozuar ndaj radonit ka një rrezik shumë më të lartë të kancerit të mushkërive. Radoni është shkaku numër një i kancerit të mushkërive tek jo-duhanpirësit, sipas vlerësimeve të EPA-s. Në përgjithësi, radoni është shkaku i dytë kryesor i kancerit të mushkërive. Radoni është përgjegjës për rreth 21,000 vdekje nga kanceri i mushkërive çdo vit. Rreth 2,900 nga këto vdekje ndodhin tek njerëzit që nuk kanë pirë kurrë duhan. Më 13 janar 2005, Dr. Richard H. Carmona, Kirurgu i Përgjithshëm i SHBA-së, lëshoi ​​një këshillë kombëtare shëndetësore mbi radonin.

Projekti ndërkombëtar i radonit i Organizatës Botërore të Shëndetësisë

Tymi i dorës së dytë është shkaku i tretë kryesor i kancerit të mushkërive dhe përgjegjës për rreth 3,000 vdekje nga kanceri i mushkërive çdo vit. Pirja e duhanit prek jo-duhanpirësit duke i ekspozuar ata ndaj tymit të dorës së dytë. Ekspozimi ndaj tymit të dorës së dytë mund të ketë pasoja serioze për shëndetin e fëmijëve, duke përfshirë sulmet e astmës, duke prekur traktin respirator (bronkit, pneumoni) dhe mund të shkaktojë infeksione të veshit.

Për duhanpirësit, rreziku i kancerit të mushkërive është i konsiderueshëm për shkak të efekteve sinergjike të radonit dhe pirjes së duhanit. Për këtë popullatë, rreth 62 persona në 1,000 do të vdesin nga kanceri i mushkërive, krahasuar me 7.3 persona në 1,000 për ata që nuk kanë pirë kurrë duhan. Thënë ndryshe, një person që nuk ka pirë kurrë duhan (nuk ka pirë kurrë duhan) i cili është i ekspozuar ndaj 1.3 pCi/L (50 Bq/m3) ka një shans 2 në 1,000 për kancer të mushkërive; ndërsa një duhanpirës ka një shans 20 në 1,000 për të vdekur nga kanceri i mushkërive.

Pra unë nuk jam vetëm një kritik që flet nga larg. Jam një qytetar që e ndien përgjegjësinë ndaj vendit të vet, edhe në mërgim. Kam kontribuar, kam ndihmuar, dhe do të vazhdoj ta bëj me zemër. Sepse nuk dua që qyteti im të humbasë shpirtin që dikur e kishte. Dua që brezat e rinj të mos e mësojnë vetëm mallin për vendin, por edhe krenarinë për të.

Është koha që të ndalemi dhe të reflektojmë. Të shikojmë përreth dhe të pyesim veten: a është ky qyteti që e duam për fëmijët tanë? Nëse jo, atëherë le të fillojmë nga fillimi – me dashuri, me ndershmëri dhe me përkushtim për të përbashkëtën.

Sepse ky qytet, ky vend, nuk është pronë e askujt – është amanet për të gjithë.