Agim Vuniqi: Varret që flasin për harresën kombëtare

Në rrugëtimin tonë të përpjekjeve për të ndërtuar një vetëdije historike, shpesh harrojmë se kujtesa nuk është vetëm një akt përkujtimor, por një detyrë kombëtare. Historia jonë, e pasur me figura të ndritura dhe sakrifica sublime, mbart edhe plagë morale — harresën e atyre që, në heshtje, mbajtën peshën e një kombi. Simboli më i dhimbshëm i kësaj harrese është fakti se dy gratë e burrave më të mëdhenj të historisë shqiptare, Donika Kastrioti, bashkëshortja e Skënderbeut, dhe Kleoniqi Surmeli, bashkëshortja e Ismail Qemalit, prehen në tokë të huaj – në Spanjë – pa asnjë vizitë shtetërore, pa një tufë lulesh, pa një fjalë përkujtimore.

Ky fakt i heshtur flet shumë për shkallën e përgjegjësisë sonë ndaj historisë. Donika, e njohur edhe si Andronika Arianiti, pas vdekjes së Skënderbeut u detyrua të largohej nga Arbëria. Ajo përfundoi jetën e saj në Valencia të Spanjës, ku, sipas dokumenteve të ruajtura në Monasterio de la Santísima Trinidad, u varros rreth viteve 1505–1506. Aty prehet gruaja që mbarti mbi supe fatin e një kombi në shpërbërje, duke ruajtur dinjitetin e një epoke që Europa e njohu si simbol të rezistencës kundër Perandorisë Osmane.

Pesë shekuj më vonë, historia përsëritet me një tjetër emër: Kleoniqi Surmeli, bashkëshortja e Ismail Qemalit, themeluesit të shtetit shqiptar. Edhe ajo, sipas dëshmive të shumta biografike, mbylli jetën në Spanjë, larg Atdheut që burri i saj ndihmoi ta themelonte. Dhe asaj, po ashtu, i mungon një homazh zyrtar — asnjë delegacion, asnjë përfaqësues shteti nuk ka shkuar të përkulet para varrit të saj, për t’i dhënë nderin që i takon zonjës së parë të Shqipërisë.

Në një kohë kur politikanët shqiptarë udhëtojnë shpesh për “samite”, “forume” dhe “takime protokollare”, është ironike që askush prej tyre nuk ka gjetur kohë të përkulet në këto dy varreza të harruara, ku prehen simbolet e dinjitetit kombëtar. Një tufë lulesh për Donikën dhe Kleoniqin do të kishte më shumë vlerë morale sesa çdo fjalim i gjatë për “identitetin dhe trashëgiminë kombëtare”.

Nëse do të kishim një politikë të vërtetë të kujtesës kombëtare, këto vende në Spanjë do të ishin kthyer në pika pelegrinazhi kombëtar, ku flamuri kuqezi do të valëvitej çdo 28 Nëntor. Por për fat të keq, ne kemi mësuar të ndërtojmë përmendore për të gjallët dhe të harrojmë varret e të përjetshmëve.

Harresa e Donikës dhe Kleonikisë nuk është vetëm një mungesë protokolli diplomatik — ajo është një pasqyrë e boshllëkut shpirtëror të elitës politike, e cila flet për historinë në fjalime, por nuk e ndien atë në shpirt. Shtetet që nuk nderojnë figurat e tyre historike janë të dënuara të humbasin busullën morale dhe drejtimin e së ardhmes.

Le të shërbejë ky reflektim si thirrje që institucionet tona — Presidenca, Qeveria, Akademia e Shkencave, Ministria e Jashtme dhe ajo e Kulturës — të marrin një nismë konkrete: të dërgojnë një delegacion shtetëror në Spanjë, të vendosin një kurorë me lule në nder të Donika Kastriotit dhe Kleoniqi Surmelit, dhe të nisin procedurat për ruajtjen dhe restaurimin e varreve të tyre.

Sepse nderimi i tyre nuk është thjesht një akt ceremonial; është një detyrim moral ndaj historisë sonë. Dhe vetëm atëherë mund të themi se jemi bërë të denjë për të trashëguar jo vetëm emrat e Skënderbeut dhe Ismail Qemalit, por edhe të grave që ndanë me ta lavdinë dhe dhimbjen e kombit.