Agim Vuniqi: Shteti i kapur në kurth nga marrëveshje

Shteti i kapur në kurth nga marrëveshjet fantazmë

Kush do ta mbrojë Kosovën nga arbitrazhi dhe nga vetvetja?

Agim Vuniqi

Kosova po përballet me një valë shpërthyese padish në Gjykatën Ndërkombëtare të Arbitrazhit, ku shuma e pretenduar si dëmshpërblim nga kompani të huaja dhe vendore kap vlerën mbi 580 milionë euro. Pas çdo padie, del në pah një marrëveshje e lidhur me pakujdesi, pa analizë të qëndrueshmërisë ligjore, financiare dhe mjedisore, shpeshherë me firma fantazmë ose kompani me profil abuziv e spekulativ.

Në thelb, këto janë marrëveshje të përziera me korrupsion institucional, klientelizëm politik dhe lakmi primitive për pasuri publike, të cilat sot e kanë vendosur shtetin në një pozitë të pambrojtur para tribunaleve ndërkombëtare.

Stone Alliance dhe hijet e gurit që rëndojnë mbi buxhetin

Një nga shembujt më domethënës është marrëveshja e vitit 2016 mes Kuvendit të Kosovës dhe kompanisë “Stone Alliance”, pjesë e grupit të lidhur me Fox Marble, ku kinse do të investoheshin 100 milionë dollarë në 40 gurore të Kosovës. Kjo marrëveshje u nënshkrua në kohën kur Kadri Veseli ishte kryetar i Kuvendit, dhe PDK ishte pjesë qendrore e koalicionit qeverisës me post-rugovistët e Isa Mustafës.

Kompania Fox Marble sot pretendon se i është cenuar investimi dhe ka paditur Kosovën në Arbitrazh për 195 milionë euro, duke përmendur humbjet e veta nga pandemia, si dhe vonesa ose pengesa në zbatimin e projekteve të gurëve dekorativë.

Ironikisht, ndërsa Fox Marble raporton rritje të shitjeve nga “fabrika e saj në Kosovë”, ajo synon që humbjet e veta t’i kompensojë pikërisht nga buxheti i Kosovës, përmes një procesi të nisur si rezultat i një memorandumi jo-detyrues, që në çdo shtet funksional nuk do të kishte asnjë fuqi detyruese.

Nga guroret te nafta e mikrokreditë – një hartë e arbitrazhit të organizuar

Kjo nuk është një rast i izoluar. Ja disa nga paditë më të mëdha që rëndojnë mbi Kosovën:

- Rex Marble kërkon 250 milionë euro, për shkak të tjetërsimit të aksioneve dhe licencave për tri gurore.

-  Bedri Selmani, ish-deputet i PDK-së, kërkon 65 milionë euro, për “dëme” ndaj hotelit Victory, AutoPrishtinës dhe rrjetit të karburanteve “Kosova Petrol”.

-  Iute Credit, institucion mikrofinanciar, ka dorëzuar padi për 35 milionë euro pas revokimit të licencës nga BQK për abuzime me norma interesi.

-  ContourGlobal, kompania që duhej të ndërtonte termocentralin “Kosova e Re”, tashmë e mbyllur si projekt i dështuar dhe jo-ekonomik, ka përfituar 21 milionë euro kompensim, ndonëse nuk ndërtoi asgjë.

-  Dardafon/ IShkëlqim Devolli, pas përfitimit të 30 milionë eurove, kërkon edhe 13 milionë euro shtesë për prishjen e marrëveshjes me Telekomin.

-  Behgjet Pacolli / Mabco Construction, ka përfituar 8 milionë euro në një kontest të errët për privatizimin e “Hotelit Grand”, që u bllokua nga përplasjet mes oligarkëve lokalë.

Kosto e dyfishtë: kompensim për abuzuesit dhe miliona për avokatët ndërkombëtarë

Për ta përballuar këtë ofensivë ligjore, Kosova po shpenzon miliona euro të tjera në kontrata me kompani ndërkombëtare avokatie, për të mbrojtur interesin shtetëror në këto raste, që nuk kanë lindur nga investitorë të vërtetë, por nga partnerë të privilegjuar politikisht, të cilëve u janë hapur dyert e pasurive publike me “çelësa” të dyfishtë: një për pasurinë, tjetri për heshtjen. Pra, Kosova po paguan dyfish: njëherë për dëmin dhe njëherë për mbrojtjen nga dëmi.

Politikanët e djeshëm, moralistët e rremë të sotëm

Tragjikomedia e këtij realiteti qëndron në faktin se shumë prej atyre që sot ngrehin zërin për “mbrojtjen e shtetit” dhe “përgjegjësinë e qeverisë aktuale”, janë pikërisht autorët, firmëtarët dhe përfituesit e këtyre marrëveshjeve. Të njëjtit që nënshkruan memorandume pa vlerë ligjore, pa garanci shtetërore, me kompani të sapokrijuara, tash e gjejnë të udhës të flasin për “interes kombëtar”.

Kjo është kapje e shtetit e kthyer në mekanizëm për shantazh financiar, e cila përbën jo vetëm dështim politik, por edhe një kërcënim serioz për qëndrueshmërinë fiskale dhe sovranitetin ekonomik të vendit.

Çka duhet bërë?

-  Hetim penal për të gjitha marrëveshjet që kanë prodhuar pasoja financiare në Arbitrazh, për të identifikuar përgjegjësit.

-  Auditim i brendshëm dhe publik për çdo kontratë të lidhur me korporata ndërkombëtare që përfshin pasuri publike.

-  Ndryshime urgjente në Ligjin për Investimet e Huaja, që të kërkojë garanci reale dhe histori të qëndrueshme biznesi për çdo investitor.

-  Krijimi i një task-force të pavarur, që do të monitorojë dhe raportojë çdo marrëveshje ndërkombëtare të propozuar para se të nënshkruhet.

Kosova nuk mund të lejojë më të mbetet shtet pa imunitet institucional, ku interesat afatshkurtra të grupeve të lidhura politikisht vendosin për pasuritë e brezave të ardhshëm. Përndryshe, edhe gjykatat ndërkombëtare nuk do ta ndihmojnë dot një shtet që nuk e mbron veten nga vetvetja.