Agim Vuniqi: LS “king-maker” i Republikës…!?

Kosova, mes republikës qytetare dhe etnokracisë së imponuar

Nga Agim Vuniqi

Republika e Kosovës është themeluar mbi parimin e barazisë qytetare. Në frymën e Kushtetutës, çdo qytetar është i barabartë përballë ligjit, çdo votë ka peshë të barabartë dhe çdo përfaqësues politik duhet të jetë zëri i elektoratit të vet. Por realiteti kushtetues dhe politik i sotëm e ka deformuar këtë parim: në vend të një republike qytetare, po shfaqet një rend i ri, ku një komunitet i vogël, i privilegjuar përmes ulëseve të rezervuara, po shndërrohet në “king-maker” të institucioneve.

Ky është paradoksi i Kosovës: një minoritar serb i zgjedhur me automatizëm kushtetues mund të ketë më shumë peshë se kryetari i Kuvendit, i cili është përfaqësues i shumicës qytetare. Ky disbalanc nuk është vetëm absurditet logjik, por edhe devijim juridik që e rrezikon kohezionin e shtetit.

Nga mbrojtja e të drejtave në privilegjin politik

Pakoja e Ahtisaarit dhe më pas Kushtetuta garantuan 20 ulëse të rezervuara në Kuvendin 120-anëtarësh, prej të cilave 10 për komunitetin serb. Qëllimi ishte i qartë: mbrojtja e të drejtave të minoriteteve dhe integrimi i tyre në institucionet e Kosovës. Mirëpo, ky mekanizëm tranzicioni është shndërruar në mjet dominimi politik.

Në situatat kur partitë shqiptare nuk arrijnë shumicë të plotë, mandatet e rezervuara shndërrohen në kartë pazari. Një komunitet i vogël, shpesh me lidhje të drejtpërdrejta politike me Beogradin, mund të bllokojë funksionimin e Kuvendit, të kushtëzojë formimin e qeverisë dhe të imponojë drejtim politik që bie ndesh me frymën qytetare të republikës. Ky është mekanizmi i Trojës që futet në tempullin e demokracisë kosovare.

AAK dhe kali i Trojës parlamentar

Rasti i fundit i një deputeti të AAK-së që për interesa personale votoi në favor të Listës Serbe është shembulli më i pastër i këtij fenomeni. Ky veprim, i justifikuar si “manovër politike”, në të vërtetë ishte akt i dëmshëm që futi kalin e Trojës në zemër të parlamentit. Në vend se të mbrohej parimi i republikës qytetare, u përdor vota si mall shkëmbimi, duke dëmtuar legjitimitetin e institucioneve.

Krahasimi: qytetari apo etniciteti?

Në demokracitë perëndimore, mbrojtja e minoriteteve bëhet përmes ligjeve anti-diskriminim dhe politikave përfshirëse, jo duke rezervuar mandate me peshë të barabartë ose më të madhe se shumica. Gjermania, Franca apo Britania nuk njohin sisteme ku minoriteti bëhet faktor vendimtar për qeverisjen.

Rastet e ngjashme në Evropën Lindore tregojnë efektet negative: në Bosnje e Hercegovinë, sistemi i përfaqësimit etnik ka prodhuar një etnokraci të bllokuar, ku çdo komunitet ka të drejtë veto dhe asnjë reformë nuk ecën. Ky është shembulli më i qartë i dështimit të një modeli të bazuar mbi privilegj etnik.

Rreziku për Kosovën

Nëse Kosova vijon në këtë rrugë, rrezikon të shndërrohet nga një republikë qytetare në një shtet me karakteristika etnokratike, ku pushteti nuk buron më nga shumica e qytetarëve, por nga privilegjet kushtetuese të një komuniteti të vogël. Kjo cenon sovranitetin, funksionimin normal të institucioneve dhe i jep Beogradit levën më të fuqishme për të ndikuar në politikën e brendshme të Kosovës.

Çfarë duhet bërë?

Kërkohet një debat serioz për reformimin e sistemit zgjedhor dhe për të qartësuar rolin e ulëseve të rezervuara. Minoritetet duhet të mbrohen dhe të përfaqësohen, por jo të kthehen në arbitra të politikës kombëtare. Kosova nuk mund të ndërtojë institucione të qëndrueshme mbi pazaret e përkohshme të deputetëve, por mbi parimin themelor të republikës qytetare: barazinë e votës dhe legjitimitetin e shumicës.

LS “king-maker”…!

Shteti nuk është treg ku shitet e blihet vota për poste, as arenë ku privilegjet kushtetuese shfrytëzohen për të bllokuar shumicën. Republika e Kosovës o është qytetare, o nuk është fare. Çdo kompromis që e vendos një komunitet në pozitën e “king-maker” e shndërron republikën në një karikaturë të vetvetes. Dhe kjo është rruga më e shpejtë drejt delegjitimimit të shtetit dhe zhveshjes së sovranitetit.