Shkencetari , Zigmund Frojd eshte bashkokehes dhe bashkatdhetar me Ainshtain . Te dy kene jetuar dhe krijuar , ne mes te viteve 1850 dhe kane vdekur , ne vitet 1940 . I shpetuan inkuzicionit hitlerian , sepse i mbrojti populli eurojan . Per Ainshtain thuhet , eshte fshehur dhe ne Shqiperi. Frojdi kaloi ne Angli , ku jetoi dhe krijoi bazen laboratorike te nevojshme , per teorine e tij , psikoanalizen e jetes se perditeshme .
Motrat e Frojdit , qe mbeten ne Europe , ju neneshtruan inkuizicionit hitlerian . Zigmund punoi i qete ne Angline demokratike dhe mundi te perpunoi me sukses teorine e tij te psikoanalizes , teori e pa atakuar me pare nga shkenca kohore . E shkroi ate teori dhe e ligjeroi ne auditoret universitare . Pati jete relativisht te gjate ( 1856 – 1939 ) dhe arriti ta konsolidoi teorine e tij, qe hedh drite mbi shekncen e te menduarit njerezor. Funksionimi abstrakt i mendjes njerezore .
Kjo shkence i ndihmon te tera disiplinat shkencore , per t’u kanalizuar ne vleresimet e psikoanalizes , ku marrin miratimin mendor . Regjimi stalinist e pati rreptesisht te ndaluar shkencen dhe vete shkencetarin Frojd . Ishte shpallur armik . Frodizmi studjon trurin ne funksion te pa nderprere . Stalinizmi e kerkonte trurin te bardhe dhe te sheshte , pa cirkonvolucione, pa mbaresa nervore dhe pa neutrone .
Nje tru te tille mund te vendoste lehte ideollogjine , qe e quajti marksiste dhe nuk ishte e tille , qe e quajti komuniste dhe e tille nuk ishte . Mbi nje tru te tille , veprojne edhe sot terroristet e ISIS , qe pergatisin kamikaze , kunder qyteterimit , kunder demokracise . Shembujt e fundit , me atentatin kriminal te Frances dhe te Vjenes . Sot jane me te favorizuar teroristet , sepse perdorin rrjetet sociale dhe çcfrytezojne ligjet demokratike , qe jane vendosur ne shumicen e vendeve te Globit , per te gezuar jeten njerzit , pa dhune dhe ne paqe te perjeteshme .
Ne Angli Frojdoi studjoi mjekesi dhe siguroi nje laborator modern , per te vertetuar teorite e tij dhe te kolegeve bashkekohore . Nje nga veprat e Frojdit eshte “Psikollogjia e jetes se perditeshme” , nje pjese e te ciles eshte botuar ne Shqiperi . Mbi kete liber te famshem , do te mundohem , te bej ndonje koment , ne kete shkrimin tim modest .
Zigmund Frojd , quhet babai i psikoanalizes , shkences , qe studjon funksionin konkret te trurit dhe te mendimit si produkt te tij .Nuk eshte pa rendesi fakti , qe Frojdi , kishte 6 femije . Vete ishte diagnostikuar me leuçemi dhe u gjend i sheruar , megjithse ishte nje duhanpires i madh, qe e pat filluar , qysh kur ishte 24 vjeç . Me Leuçemi jetoi 40 vjet , nje fenomen mjekesor i pa shpjegushem , vecanerisht per kohen .
Kete liber ne shqip e kane prure autoret : Edit Dibra , Rexhep Hida , Tamara Gjikondi . Eshte botuar nga SH.B. “F. Noli “ . Nuk ka vit botimi , as tirazh dhe as IBSN . Natyrisht eshte botuar , pas vitit 1990 dhe i ka te dhenat, per t’u konsideruar botim zyrtar shqiptar . Nje liber me vlera te medha shkencore , qarkullon , pa identifikime bibliografike . Eshte gabim i pa falshem i entit botus dhe i perkthysve .
Frojd eshte i pari mjek ne bote , qe studjoi , produktin e trurit me emrin abstract “mendim “. Ana anetomo- fiziollogjike e trurit , nuk tregon , ndonje gje te jashtezakonshme . Eshte organ i trupit njerezor dhe permban mbresat nervore , qe lidhen me shqisat . Truri , nga ana morfollogjike , perbehet nga disa brazda , me emrin cirkovolucione . Kaq dinte mjekesia boterore , deri ne vitin 1900.
Gjithcka , qe u zbulua me von , eshte nisme shkencore e Frojdit . Si rrodhen ngjarjet ? Frojd botoi libra , mbi mendimin , psikozen , semundjet mendore dhe artikulimin e mendimit . Nje prej librave , eshte ky , per te cilin , po kryej kete persiatje modeste . Mbi bazen e Psikoanalizes , jo vetem u sheruan shume semundje nervore , por u zhvilluan teknikat mjekesore , bazuar ne valet elektromangnetike . Aktualisht , keto kerkime , jane perqendruar ne makinat , pa shofer , aroplanet pa pilot , qe quhen drona dhe krijimi i inteligjences artificiale . Kjo rruge e gjate eshte iniciuar dhe pasuruar nga Z. Frojd , nje gjigant i shkencave kontaporane .
Me kaq pak sa sqaruam , ne qe kemi jetuar ne sistemin monist , pyesim te befasuar , pse ishte ndaluar studimi i vepres se tij ? Kjo veper nuk ka asgje ideollogjike dhe as politike , dy arsye , ku mbeshtetej censura e rrepte dhe egoiste moniste . Bashkekohes dhe bashkatdhetar i Froidit ishte dhe Ainshtani . Mendimet shkencore te tyre , te formuluara ne fillim te shekullit 20 , perbejne bazen e zhvillimeve shkencore te shekujve 20 e ne vijim . Nuk eshte lapsus , fjala “shekujve 20”. Eshte fjala , per dekada shekullore .
Si mund te pretendohet se sitemi monist , zhvillonte shkencen , kur perjashton nje korife shkencetar krejtesisht apolitik dhe anti ideollogjik .
Ne studimet shkencore te Europes , vepra e Frojd , krahasohet me Shopenhauer dhe me Nichen . Edhe vetem ky fakt , na krijon bindjen se stalinizmi , mbeshteste rutinen empirike.
Simbas psikoanalizes se Froid , mendimi I femijes , peson maturimin e pare dhe shume te rendesishem , ne moshen 5 vjeç. Nuk mund te thuhet se perpara kesaj moshe , femija artikulon mendime , dhe ka memorie . Eshte mosha , qe femijte perjetojen “Komleksin e Edipit “.Mbas ketij stadi , femija kalon moshen 14 , 18 dhe 22 vjec . Keto stade moshore , jane ligjeruar , per detyra dhe te drejta ne shume shtete te botes .
Eshte i njohur fakti , qe djemte u ngjajne nenave , vajzat u ngjajne baballareve . Ne moshen 5 vjecare , kur ndodh nje fare autonomije mendore , ndodh dhe nje “maturim “, ne minjature i reflekseve seksuale dhe bashke me te edhe kompleksi i Edipit . Gjeniliteti i teorise “Frojd “ , mund te permblidhet ne nje fali te shkurter : Zbuloi origjinen materjal te mendimit. Per te arritur deri ketu , u desh te zhvilloheshin teori te tjera , midis te tjerave dhe ajo e Darvinit . Mendimi , nuk mund te prodhohet nga nje organizem , me 4 kembe dhe aq me pak , nuk mund te jete produkt i nje fuqie mbinatyrore . Fete perfaqesohen ngaz njerez te mbinatyrshem , me mendje dhe mendim njerezor .
Deri ne ate kohe , pranohej se mendimi ishte produkt i frymes mbi planetare. Fjordi teorine e tij , e perdori si ure lidhese , per te argumentuar mendimin jetesor , brenda organizmit njerezor . Kete postulat shkencor , nuk e percaketoi a priori , por me prova te pa kundershtuara laboratorike.
Jemi ne shekullin , kur shkencat kimike , po krijonin supermacine ne ndihme te te gjitha shkencave , qe deri ne shekullin e 19 , ruanin dilema te zhvillimeve brenda vetvetes , ose me ndihmen e nje superfuqie natyrore . Per here te pare ne histori , sociollogu u armatos me laborator te pa gabushem . Deri ne ate kohe , sociollogu , mbetej ne nivelin e nje llafollogu pak me shume se ordiner .
Ne shkrimet e mija ,te esseve perpara ardhese , kam shkruar se romancieri , mbetet teoricieni , qe vendos gure kilometrike , ne autostraden e historise . Kjo perseri , qendron , por Frojd eshte me shume se romncier i shquar , sepse studjon me prova , pa asnje gjurme te fantaziae dhe te kombinimeve teorike . Kjo nuk dote thote se Frojd eshte nje prakticjen , qofte dhe gjenial . Ai teorine e quan se triunfon , ne terenin praktik , kur e verteton laboratori .
Mbeshtetur ne teorine Fjord , psikoanalistet tone , duhet te kthejne vemendjen nga kjo teori , qe revolucionarizoi shkencen boterore . Fjord ka shkruar shume libra , por me shume rendesi , mbetet libri “ Psikopatollogjia e jetes se perditeshme “, per te cilen folem , me siper . Vet titulli flet shume . Eshte liber , qe spjegon jeten dhe fenomenet jetesore , qe i ndeshim , per dite . Ketu gjejme shkencen e trurit , ku perpara Frojdit , nuk i ishte afruar njeri , per ta studjuar . Fenomenet , autori , i merr nga jeta e perditeshme , midis shoqerise te zakoneshme . Per keto shembuj ka interes te pyetet dhe te argumentohet perditshmeria njerezore .
Nisur nga argumentimi , qe solla me lart , qartesohet pozicioni I Frojdit , si shkrimtar dhe shkencetar i nivelit te larte shoqeror . Njeriu gjithmone eshte interesuar te dije se ç’ndodh brenda tij , kush e drejton , si , ne ç’kushte funksionon dhe ku e nderpret kete veprimtari .
Duke qene keshtu , mendoj se sejcili shkrimtar , ne ç’do vend dhe pozición , duhet te njohi bazat e shkences “Frojd “. Duke njohur keto baza shkencore , kombinimet e personazheve , fantazite e ekzaltuara dhe zgjidhjeve te supozuara , do t’u vihet nje barriere , krejt miqesore dhe dashamirese . Jeta reale , nuk eshte ajo , qe supozon dhe fantazon nje autor , cilido qofte , por eshte jeta , qe shkencerisht eshte argumentuar nga psikopatologjia fjordiste e jetes .
Ketu lind nje pyetje opozitare : Klasiket e medhej : Volter, Shekspir , Tolstoi , Molier e te tjere te ngjashem , nuk e kane njohur psikopatologjine , por ata , kane emertuar epokat . Duke qene se keta korifej , nuk jane zevendesuar ende , ne krijimtirane artistike , mbeten gjenij . Truri i gjeniut i paraprin realiteteve shkencore . Arti dhe llogjika e tyre ka rrokur anen praktike te psikopatallogjise , pa pritur , qe keto konkluzione te verifikoheshin shkencerisht.
Duke qene se librin e Frojd e kemi te perkthyer ne shqip , kam mendimin te ribotohet , ne ndihme te krijusve te rinj , jo vetem shkrimtare , por dhe psikolloge , qe tashme eshte bere profesión i njohur ne Shqiperi .
Libri ka mijra shembuj dhe , pergjigjet , per zgjidhjet . Une do te permend aq sa e do llogjika e nje shkrimi kaq modest , per nje liber te permasave te medha , duke pasar parasysh , qe permban 276 faqe . Pozitiv eshte fakti , qe eshte shtypur pa gabime shtypi dhe i lidhur me kujdes .
Ne kapitullin “harresa e emravet te pervecem “, citoj : “Asgje nuk harrohet , pa nje arsye “ (F 14 ) . Duke vijuar me shume shembuj , lidhur me harresen , autori , na paraqet kete fakt : “ Turbullimet funksionale , me origjine psikike i huazoj nga vezhgimet mbi vetveten “ (F 17 ) . Mjafton ky pohim , per te gjykuar se sa human ishte Z. Frojdi .
Ne sythin , harresa ,jepen dhjetra shembuj , nga bashkebisedimet e autorit , me miqte e vet . Asnje here nuk bisdon pa objekt . Miqte dhe bisedat me ta anlizohen ne frymen e psikoanaliyes . Sejcili njeri ka vecorite e veta psikike . Nuk kan jerez te barabarte biollogjikisht dhe menderisht .
Pacientet i degjon , ne recitime vjershah dhe veçon rraste e harresave , duke i komentuar ato , si nje proces mendor specifik . A mund ta shpjegoni , pyeti nje mikun e vet , si eshte e mundur te fshini nga kujtesa , vargun e nje poeme , shume te njohur , per Ju . Bashkebisedusi u shpreh se ai varg , i poemes , nuk ishte fort i kendshem , per mua ( F21 )
Ne nje mbledhje , dikush shqiptoi frazen : Te kuptosh gjithçka , eshte te falesh gjithçka . Autori I terhoqi vemendjen folesi, sepse pjesa e pare e fjalise , presupozon dhe te dyten , kur pergatitesh te tregosh dicka te rendesishme. Ne çastin , kur duhet ta tregoj , ajo nuk me kujtohet mè . ( F23 )
Harresat e emrave , vjen nga mingarkesa dhe eshte e diferencuar , ne njerez te vecante . Kjo nuk do te lidhet me cregullimet funksionale te trurit. Edhe per kete rrast autori shtjellon shume shembuj , me njerez , mbi te cilet ka kryer prova .
Duhet te sqarojme nje problem mjaft delikate . Autori , kur kerkon te experimentoi nje problem , fjala vjen , harresen e emirt , e lajmeron bashkbisedusin , per ate ç’ka mendon te vertetoi . Bisedat e zakonshme , i komenton , pasi kane kaluar bisedat .
Njerzit , qe kane talent , per te vizatuar , nuk kane vesh , per muzike dhe e kunderta. ( F 30 )
Shumicen e shembujve , qe sqarohet harresa e emrit , autori I merr nga vetvetja . Kjo metode pune , flet per saktesi , aq sa per korrektese , per te mos perdorur pacientet , per probleme te tij shkencore .
Ne sythin “ Kujtesa e feminise dhe kujtimet ekran “. Ne kujtimet e feminize , njerzit ruajne ate , qe eshte dytesore . Me qe ruhen te shtypura ne nenvetdije , keto kujtime emertohen , kujtime – ekran ( F 49 )
Kujtimet ekran vine nga kujtimet e para te feminize , ndersa kujtimet e formimit intelektual , vine nga nje periudhe e me voneshme . Kete lloj cvendosje , autori e quan retrogresive , ose prapavendosje . Ne kete rrast , ka rendesi , te vihet ne dukje ngjashmeria , qe ekziston , midis harreses te emri te pervecem te shoqeruar me nje nje rikujtim te deshtuar dhe formimit te kujtimeve- ekran .
Ne faqen 55 te librit , jepet nje shembull sinjifikativ . . Fjala eshte , per nje djale te frenuar nga jeta dashnore . . Ai ka kaluar te 40 dhe eshte me i madhi i femijve . Ne momentin e lindjes se me te voglit , ai ishte 15 vjec , por ai nuk ka vene re kurre , qe nena e tij , ka qene shtatzane .
Njohia e teorise Frojd I ndihmon krijusit te qendrojn me kembe ne toke . Eshte provuar se ajo , qe mund te ndodhi , nuk kufizohet nga asnje ligj moral dhe zyrtar . E vetmja censure e pa kaperxyshme , eshte gjykimi i lexusit . Lexusi nuk klasifikohet , simbas nivelit kulturor dhe arsimor . Lexusi mbetet lexus , qe jep vleresimin perfundimtar te c’do vepre krijuse . Ne termin “vepra krijuse “perfshij dhe zbulimet shkencore , ne lemenjte e shkences dhe teknikes , qe aktualisht , kane vlere me te larte se veprat me permbajtje shpirterore .
Ne sythin , “Lapsusi “ , autori , nenvizon : “Lapsusi , qe vezhgojme te njeri normal jep pershtyjen e te qenit paraprak , i turbullimeve patologjike dhe qe emertohet parafazi . Kur jemi duke kujtuar nje emer te harruar , jemi te detyruar te provojme se ai emer fillon me nje germe te caketuar . “ (F 59 ) Per ta shpure deri ne fund arsyetimin , autori citon Wundit , ne “Psikollogjine e popujve “. Simbas ketij shkencetari , ndikimet psikike , gjithmone jane te pranishme ne kete dukuri dhe te tjera te ngjashmne . Njerzit , ne biseda , e perdorin lapsusin edhe per argetim . Ky lloj lapsusi eshte lehtesisht I kuptuar .
Lapsust , ne kete liber , jane dokumentuar ne gjuhen gjermanisht . Autori thote se , mbasi u botua ky liber , njerzit pershtatin lapsuset ne gjuhen e tyre amtare (F 112 )
Ne sythin “gabimet ne te lexuar dhe ne te shkruar “ , autori shprehet se midis lapsusve dhe gabimeve ne te lexuar dhe ne te shkruar kan nje lidhje shume te ngushte . Pershkruhet nje shembull , qe nje gazete kishte shkruar , per nje fuçi, qe ishte duke pershkruar Europen . Pa dyshim behej fjale , per fucine e Diogjenit . Nderkohe , vijon autori , ishte krejt e natyrshme te mendoja frazen e Aleksandrit : “ Ne se nuk do te isha Aleksander , do te doja te isha Diogjen “. Me ra nder mend nje tregim i gazetes ,thekson autori , kur flitej , per nje person , qe i futur ne fuci , rrokullisej drejt ekspozites ne Paris . Nuk ka dyshim , qe keta njerez e kerkonin ekstravagancen e tyre , vetem , per t’u dukur . Aleksandri i Maqedonise ishte njeriu me me shume ambicje , qe ka ekzistuar , po si te mos mendoja une se vellai im , quhej Aleksander?…. E tille ishte situata ne ate kohe . , kur une nuk mund te gjeja gabimet ne te shkruar“. Keshtu e perfundon shembullin sqarus autori ( F 115 ).
Ne nje shembull tjeter autori spjegon se si lexonte shifren 1350 , ne vend te 1850 . Permendet dhe nje rrast tjeter , shume sinjifikativ . Duke shenuar emrin e nje te semuri , qe quhej Ethel , shkroi Ethyl ( alkol ) . Duhet thene se kjo grua ishte alkoliste . ( F 128 )
Libri ka te shtjelluar disa sytha te tjere , por , une do te perqendrohem ne sythin e dhjete , qe emertohet , “Gabimet “ . Kete kaperxim e bej thjeshte per te lehtesuar kumtesen time dhe per te lene te lire lexusit te manovrojne , me librin , qe ka ne themel trurin njerezor , jo nga ana anatomo - patologjike, por nga produkti mendim , qe eshte mbi te gjitha produktet, qe njef bota.
Ne flasim , per gabime , shprehet autori , ne faqen 227,ne vend qe te flasim per kuptime te rreme . Eshte injoranca , qe do te jete e kunderta e gabimit te kujteses . Autori , kujton vepren e tij “ interpretimi i endrave” , botuar ne vitin 1900. U ndjeva fajtor , vijon autori , per nje mori faktesh historike dhe u habita , kur e lexova librin , pas botimit . Nje studim me i thelluar , me tregoi se gabimet nuk kishin te benin me padijen time , por ishin gabime kujtese , qe shpjegohen lehtesisht nga analiza .
Ketu vijohet me shume emra historike , qe ishin shkruar gabim dhe qe spjegohet thjesht nga shkaqet , qe theksuam . Po citoj , nje per demonstrim.
Ne librin e tij , Frojdi thksohet se Zeusi , mblodhi , gjithe fuqite e tij dhe rrezoi nga froni babane e tij , Kronos . . Autori pohon se kete ngjarie , e ka çuar nje brez me parpara . Simbas mitologjise greke , kete krim , ja atribon , Kronosit . Ja ka bere babait te tij , Uranos .
Te tille shembuj nga libri , jane permendur shume , per ta bere teoremen sa me bindese dhe sa me njerezore .
Me thene te drejten komentimi i teorise “ Fjord “ , nuk eshte i lehte , por eshte i domosdoshem , ta njohin mendimtaret , shkrimtaret , gazetaret . Lipsert te kryhet botimi I veprave te ketij gjiganti te mendimit , si produkt I trurit njerezor . Botime te tilla , jane me shume pergjegjesi njerezore . Fjala vjen , nuk mund te shkruhet “ mendimet “ , por shoqeruar “ njerezor “, sepse kafshet nuk mendojne , por kane thjesht instikte . Perpara kesaj shprehje duhet te mendojme gjate , kur njifen bemat e qenve te doganes , deri tek ata , qe testojne Convid19 . Keto jane fenomene , qe ne kohen e Fjordit , jo vetem nuk imagjinoheshin , por ishin krejt perjashtuse .
Ne shkrimet e me pareshme , kam shprehur konsiderata , per romancieret . Po vleresimi i Frojdit , cili eshte ? Konsiderata nuk ndryshon as nga Frojd , as nga inteligjenca artificiale . Njeriu – personazh eshte ne zoterim te epokes me te sofistikuar , qe kane mundur te parafytyrojne klasiket e pa vdekshem .
Situata “Cornvid19 , shtron perpara studjusve , mundesite shkaterruse te pakufishme te viruseve , ndaj qenies njerezore . Eshte afruar shume ngjashmeria antomo-fiziollogjike dhe afiniteti i njeriut me zoonozat .Deri tani kemi degjuar disa mendime , qe e vene ne dyshim krijimijn e imunitetit te qendrushem . Flitet dhe per imunitet te dobet ose te shkurter ne kohe . Mundet , qe ne te arthmen e afert , te zbulohet nje virus fagocitar , ne vend te nje vaksine imunitare .
Jetojme nje kohe , kur duhet te lindi nje shkencetar i kalibrit Zigmund Fjord, i kohes tone . Te shpresojme .
Libri i Z. Frojd , qe analizuam ne menyre modeste , ka vleren me te larte se nje roman , ku personashe jane , Autori , miqte e tij , paciente , objekti eshte truri njerezor dhe mendimi , si produkt i vetem i tij .
Illo Foto – Studjus , Nendor 2020
Comments