Vera Zaho: Kur flasim për vlerat kulturore të Triptikut “Familjes Rosmaku”
- Prof Dr Fatmir Terziu
- Sep 28
- 7 min read
“Familja Rosmaku”, përçuese e traditës shqiptare, që flet për dashuri, tolerancë dhe diversitet
Kur flasim për vlerat kulturore të Triptikut “Familjes Rosmaku”, lidhet qartazi me dashurinë për familjen, për natyrën, tolerancën, bashkëjetesën paqësore, siç edhe nuk mund ta lë pa e përmendur, pranimin e diversitetit natyror. “Familja Rosmaku” shihet si modeli që ruan e përcjell vlera të trashëgimisë sonë kulturore.
Me rrënjë të thella në tokën e zakoneve dhe të kulturës popullore, ajo ndërton identitete kombëtare me mënyrën si jeton, flet, gëzon dhe feston. Ajo shndërrohet në një pasqyrë të gjallë të shpirtit bujar, nëpërmjet lojës dhe karaktereve të personazheve.
Përçimi i traditës shqiptare:
Familja Rosmaku nuk është thjesht një fabul e lidhur me kafshët dhe sjelljen imagjinare të tyre; ajo pasqyron mënyrën e jetesës dhe normat e kulturës shqiptare, duke e vendosur familjen në qendër të saj. Vlerat e familjes së bashkuar, respekti për njeri - tjetrin, për prindërit dhe anasjelltas prindërit për rosakët e tyre bijë, e bëjnë këtë fabul të kompletuar dhe që përçon mesazhe të forta socio-kulturore.
Jetesa me dashuri mes rosakëve dhe prindërve; ndihmesa dhe kujdesi si virtyt i hershëm; marrëdhënia e qëndrueshme dhe e pranueshme; jeta në harmoni me natyrën; pranimi i diversitetit natyror, e bëjnë jetën më të sigurt, ku kapërcehen vështirësitë dhe forcohet uniteti brenda familjes. Dashuria dhe mirëkuptimi udhëheqin Rosmakët, sjellin një mjedis të qetë, ku e përbashkëta është pjesë e të gjithëve. Bashkëjetesa dhe mikpritja, si elemente të trashëguara brez pas brezi në shoqërinë shqiptare, i mësojnë fëmijët se tradita dhe zakoni gjejnë vazhdimësinë e tyre brenda lojes se Rosmakeve.
“Ndën shiun që trokiste me trak,
Me nënën u ngrohën e qeshën,
Të lumtur me Bikun babain rosak,
Familjen bashkuar e deshën.”
Dashuria si vlerë qendrore:
Dashuria e Rosmakëve për njëri-tjetrin është elementi emocional, që e bën familjen të përjetshme dhe të harmonizuar. Fëmijët, duke ndjekur lojën, këngën dhe kujdesin e tyre të përditshëm, përjetojnë modelin e dashurisë pa kushte, një model që çdo fëmijë e dëshiron dhe e idealizon.
Figura e nënës sjell përjetime të mrekullueshme: ajo kujdeset, i mëson me durim, i këshillon, u gatuan, kalon kohë me bijtë e saj, ka autoritet prindëror, është gazmore, e mençur, e përkushtuar...
Gjithçka nëna Viku Rosmak mishëron, janë tipare që çdo fëmijë i kërkon tek nëna e vet.
Figura e baba Biku Rosmak, vjen si një baba i fortë, që u prin Rosmakëve. Ai është punëtor, i dashur me bijtë e tij, i përkushtuar për familjen dhe u rri pranë me një autoritet prindëror të admirueshëm.
Në kulturën shqiptare, dashuria familjare shprehet jo vetëm me fjalë, por edhe me gjeste të vogla të kujdesit: buka e përbashkët, fjala e ngrohtë, ndarja e punëve dhe përjetimet gazmore. Në fabul, kjo dashuri mishërohet në lojën dhe këngën e përbashkët, në harmoninë mes zërit të zogut, lojës së bretkosës dhe sigurisë së rosave. Fëmijët kuptojnë se lumturia e një familjeje buron nga lidhja shpirtërore e anëtarëve të saj.
“Aty ku bashkë notonin të gëzuar
Pellgu i qetë shndriste me ar
Me nënë Vikun të tre përqafuar
Prisnin baba Bikun
tek vinte krenar...”
Rregullat familjare:
Në traditën shqiptare, rregullat e jetës së përditshme kanë qenë gjithmonë një gur themeli për ruajtjen e harmonisë në familje. Ashtu si roli i rosave mbi tokë, që sjellin stabilitet, kujdes dhe përkujdesje, edhe familja shqiptare ka ruajtur gjithmonë ndjesinë e përgjegjësisë për njëri-tjetrin. Fëmijët, duke lexuar për këtë mënyrë jetese, e përthithin natyrshëm idenë se rregullat nuk janë kufizim, por mbështetje për mirëqenie dhe dashuri.
“S’mund t’i prishim rregullat, mak, mak!
Viku Rosmak në këmbë brofi.
-Të ruajmë çka kemi ndërtuar,
Mak-mak, ne jemi Rosmakë.”
Toleranca dhe respekti për diversitetin:
Triptiku nuk paraqet vetëm një familje homogjene; ai ndërthur tri hapësira jetësore: toka, qielli dhe uji, dhe tri krijesa të ndryshme: rosat, zogu dhe bretkosa. Kjo ndërthurje simbolizon pranimin e diversitetit dhe harmoninë që lind kur secili respektohet. Për fëmijën, ky është një mësim i hershëm për tolerancën: të kuptojë se ndryshimet nuk janë pengesë, por burim pasurie dhe bukurie.
“…kështu një ditë,
Nëna Viku i këshilloi me radhë,
- Natyra ka vend për të gjithë,
- të jeni rosakë të mbarë!”
Kultura e mikpritjes dhe e bashkëjetesës:
Një tipar i spikatur i traditës shqiptare është mikpritja dhe respekti për tjetrin. Në triptik, edhe pse kafshët vijnë nga hapësira të ndryshme (toka, qielli, uji), ato bashkëjetojnë në harmoni, duke i dhënë secilit hapësirë dhe zë. Kjo i mëson fëmijët se kultura e vërtetë buron nga pranimi i diversitetit dhe nga respekti për vendin e tjetrit.
“Aty bashkë edhe fluturat,
krahëshkruara të bukurat,
dhe karkaleci hop - hop,
kjo miqësi për kokë.
Me gojëmblën bletë,
me ketrin dhe zogun bilbil,
me luledelet e çdo trëndafil.”
Trashëgimia shpirtërore:
Në folklorin shqiptar, kënga, kori dhe ritmi kanë qenë gjithmonë të pranishëm si mënyra më e natyrshme për të përcjellë gëzimin dhe bashkimin. Thirrjet “hej, hej” dhe kori i bretkosave të fabulës, në të tre këngët enkas për Rosmakët, realizuar nga Produksioni i Bruko Broadcast Radio, USA, rikrijon një atmosferë festive, si e dasmave shqiptare, ku kënga nuk është vetëm argëtim, por një akt i bashkimit dhe trashëgimisë shpirtërore.
Lidhja me natyrën:
Përmes hapësirave natyrore, ku zhvillohet veprimi, toka, qielli dhe uji, fëmija mëson lidhjen e familjes me natyrën dhe ritmet e saj. Kjo pasuron ndjeshmërinë ndaj mjedisit dhe forcon një perceptim të ekuilibruar mes njeriut dhe botës natyrore. Familja Rosmaku ka një lidhje të ngushtë me natyrën, e cila shfaqet si sfond, frymëzim dhe pjesë e pandarë e botës së tyre.
Rosmakët e gjejnë strehën e tyre në hapësirat natyrore: pranë ujit, mes barit të gjelbër apo në kodër. Ky mjedis nuk është i rastësishëm, por i lidh ata me qetësinë, bukurinë dhe ritmin e natyrës. Gjithashtu natyra i mëson Rosmakët të jetojnë së bashku, ashtu si gjallesat që bashkekzistojnë në të njëjtin ekosistem. Ata zbulojnë se dallimet nuk janë pengesë, por pasuri. Përshkrimet e gjelbra, aroma e livadhit, shndritja e diellit mbi ujë, bëhen pjesë e përvojës estetike të fëmijëve që lexojnë tregimin. Në këtë mënyrë, natyra shndërrohet në një hapësirë loje, magjie dhe njohjeje.
Pra, lidhja me natyrën, te Familja Rosmaku, është si një urë mes kulturës, edukimit dhe dashurisë për jetën, duke i kujtuar lexuesit të vogël se harmonia e vërtetë lind kur njeriu (apo kafsha në fabul) jeton në respekt e mirëkuptim me mjedisin.
Si përfundim:
Për fëmijën, kjo përvojë letrare nuk është vetëm një udhëtim fantazie: është edhe një përqafim i kulturës dhe traditës shqiptare, ku familja shihet si burim dashurie, sigurie dhe harmonie. Përmes Rosmakëve, ai mëson që një familje e bukur është ajo ku rregullat shërbejnë për të ruajtur lidhjen, dhe dashuria për njëri-tjetrin është vlera më e madhe, një mësim që bartet brez pas brezi në shoqërinë shqiptare.
Shqipëria ka pasur gjithmonë traditë në letërsinë për fëmijë autorë klasikë dhe bashkëkohorë, që kanë sjellë vlera letrare, kulturore dhe edukative. Por vitet e fundit vihet re një zbehje ndaj kësaj letërsie, që përshkruan realitetin dhe përvoja të fëmijëve. Trilogjia “Familja Rosmaku”është një prurje me detaje shumë të gjetura. Autorja përdor elemente si: familja, natyra, tradita, komshinjtë, komunikimin e lirshëm, regullat familjare, të cilat sjellin modelin e një ambienti shqiptar. A të, të cilin fëmijët mund ta njohin ose ta imagjinojnë lehtë. Kjo përbën një vlerë të madhe për ndërtimin e identitetit letrar dhe kulturor. Struktura e librit është menduar e thjeshtë, përshtatur me zhvillimin moshor, me gjuhë harmonike, me ritëm e muzikalitet, që e bën tërheqëse trilogjinë për shijet e vogëlushëve. Fëmijët edukohen me konceptin e familjes, ndërveprimin midis anëtarëve të saj dhe, më tej, ndërveprimin me komunitetin. Kjo i ndihmon fëmijët të përsosin logjikën dhe të kuptojnë progresin emocional.
Sot prindërit dhe edukatorët shpesh kërkojnë libra që përfaqësojnë përvoja dhe vlera që t’i përkasin jetës reale të fëmijëve shqiptarë. Duke qenë se nuk ka shumë vepra letraro – artistike origjinale në zhanrin për fëmijë, mendoj se ky libër mbush një boshllëk, madje mund të shërbejë si referim, apo si një model, kur diskutohet për nevojën e librave origjinalë shqip për fëmijë. Familja Rosmaku tashmë shihet si e tillë, si një dëshmi me një cilësi dhe ndikim të konsiderueshëm.
Trilogjia merr vlerë të vecantë, sepse ajo vërtet na sjell personazhe, histori, mjedise që vijnë prej imagjinatës së autores, por ajo pasqyron një realitet që fëmijët shqiptarë mund ta perceptojnë si të njohur. Ajo forcon vlerat humane dhe social- emocionale, gjë që është thelbësore në zhvillimin e fëmijëve.
Sugjerim:
Sugjeroj që një trilogji e tillë mund të përdoret nga edukatoret në arsimin parashkollor, si dhe nga mësueset e Ciklit të Ulët, për të nxitur diskutimin rreth sjelljeve pozitive, karakteristikave të personazheve, si edhe për të nxitur imagjinatën e fëmijëve.
Referenca:
1. Çetta, A. (1974). E folmja dhe folklori i Rugovës. Prishtinë: Instituti Albanologjik i Prishtinës.
(Ky libër sjell analiza mbi traditat, zakonet dhe raportet shoqërore shqiptare, ku familja zë një vend qendror.)
2. Çetta, A. (1980). Epika historike dhe baladat shqiptare. Prishtinë: Rilindja.
( Një vepër thelbësore ku përshkruhen virtytet tradicionale si besa, nderi dhe respekti, të lidhura me marrëdhëniet brenda familjes dhe komunitetit.)
3. Syla, F. (1988). Kënga dhe ngjarja historike. Prishtinë: Instituti Albanologjik i Prishtinës. (Libri mbeshtet rolin e këngës popullore në ruajtjen e kujtesës, të traditës dhe të vlerave shoqërore e familjare.)
4. Syla, F. (1997). Çështje të folklorit shqiptar. Prishtinë: Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore.
(Vepër studimore që trajton aspektet etiko-morale të folklorit shqiptar, të cilat lidhen ngushtë me edukimin dhe jetën familjare.)
5. Doda, I. (2006). Folklori shqiptar dhe trashëgimia shpirtërore. Shkodër: Universiteti “Luigj Gurakuqi”. (Analizon këngët dhe tregimet popullore si bartëse të dashurisë për familjen, mikpritjes dhe tolerancës.)
Nga Vera Zaho, mësuese e Gjuhë – Letërsi,
Comments