Vasillaq Klironomi: “Akili i Sulit” një tjetër roman interesant i shkrimtarit Panajot Zoto

“Akili i Sulit” një tjetër roman interesant i shkrimtarit Panajot  Zoto

Nga Vasillaq  Klironomi

I katërti në radhë, pas  romanit “TË FORTËT” që u mirëprit nga lexuesi për  guximin në trajtimin e një teme aktuale,të denoncimit të lidhjeve të krimit me politikën etj, romani “Akili i  Sulit” është një befasi tjetër për lexuesin, edhe  për shkak  se tema specifike historike  shtjellohet përmes një strukture letrare që i jep lexuesit një kënaqësi të veçantë estetike.Në këtë vështrim  romani “Akili i Sulit” është një nga  librat më me vlerë të autorit Panajot  Zoto.

Autori  shtjellon thjesht e bukur skenat e betejave dhe jetën e vështirë të suliotëve,të cilët në rezistencën  dhjetëra vjeçare të tyre për të  mbrojtur lirinë e atyre trojeve ku  është derdhur gjaku i  disa brezave, kanë si leitmotiv të rezistencës për të mos  rënë nën robërinë e Pashait të Janinës  thirrjen: “ Liri a vdekje”. Duket se autori hyn mes suliotëve, lufton e jeton me ta. Dialogon dhe  merr prej tyre “sekretin” që frymëzon qëndresën,ndjenjën e tyre sublime të lirisë dhe ua tregon lexuesve me thekse të veçanta të  shfaqura nëpër beteja, ku shkruhet historia dhe del në pah patriotizmi dhe sakrifica.Libri është një himn kushtuar sakfrificave të suliotëve.

  Historia në këtë roman tregohet rrjedhshëm dhe bukur përmes përshkrimit  letrar të ngjarjeve, të betejave dhe përditshërisë, ku jeta e sjuljotëve  rrjedh  zakonshëm me halle dhe gëzime,dhe  ku mbizotëron vigjilenca dhe gatishmëria për të  sakrifikuar gjithçka ,mjaft që  të mbeten të lirë. Këto reflektime liridashëse të ofrojnë mundësinë e përfytyrimit të situatave dhe ngjarjeve dhe të japin shtysën e përjetimit të tyre.Romani, edhe se ka në epiqendër  historinë në një periudhë të caktuar të rrezistencës suliote (atë të viteve 1774-1809), në saje të aftësisë krijuese të autorit, mbetet  një  “ngrehinë”  ndërtuar nga projekt-shkrime artistike,më e dukshme kjo në mënyrën se si na jepet konfigurimi i fshatrave të asaj krahine, i maleve shkëmbore, i rrugëve  dhe mjediseve të banuara, dhe,më bukur e bindshëm se kjo,përshkrimi i karaktereve,bukuria e skalitjes së personazheve,i karakterit,bukurisë dhe forcës fizike e shpirtërore të tyre. Veçojmë këtu figurat e luftëtarëve,heronjve dhe prijsave suliot: Llambro Xhavella dhe djalit të tij Foto Xhavella, në historinë  e betejave dhe të qëndresës sublime kundër ëndrës pushtuese të   Pashait të Janinës, mbi të cilat mbështetet e gjithë narativa e këtij  romani ku  ngjarrjet  duken si të gdhendura në një monument ku koha dhe heroizmi  njehsohen me jetën dhe pavdekësinë.

Edhe pse miteve nuk u njohim kohëlindje, ato  shfaqen bindëse dhe plotësojnë biografinë e  asaj pakice shqiptare që, nëpërmjet bashkëjetesës me vendasit, na ofruan prurjet e binomit eleno-shqiptar. Pikërisht prej këtij binomi lindën karakteret mitike, protogonistë e figura reale të këtij romani,njerëz që u shquan për rolin e tyre të besueshëm në kthesën e madhe historike që përcillen te lexuesi  suksesshëm nga autori. Në saj të heroizmit të tyre  ajo krahinë  suljote do të merte përmasat e një  “shteti” që suliotët i referoheshin  me termin  “Atdheu ynë”. Foto Xhavella ,kryekomandanti, ose “Akili”, si e thërrisnin  Suliotët, është  personazhi që lëviz në të gjithë skakierën e  betejave  kundër Aliut dhe  të zhvillimeve politike të kohës. Ai bart në vetvete karakterin real të njerëzve të guximshëm, zgjuarsinë dhe trimërinë gati mitike ,dhe bëmat e tij  duken se janë ireale. Por jo, ai si dhe i ati, heroi suljot Llambro Xhavella, për  lirinë sakrifikuan gjithçka, edhe fëmijët e tyre.

Në këtë libër  me përshkrime psikografike, autori nuk mjaftohet  me përshkrimin e heronjve,por kërkon në thellësitë e shpirtit të tyre  nga ku çlirohen energji  pozitive dhe emocione të forta për lexuesin.Ata heronj,luftëtarë e qendërstarë  në shkembijt e maleve të asaj krahine,krijuan panteonin e trimërisë dhe të zgjuarsisë  suliote.          

 Lufta për mbrojtjen e Sulit paraqitet në këtë libër me të gjitha karakteristikat e veta, me unitetin fisnor por dhe me mospajtime,të shoqëruara këto me veprime që trondisin rradhët e luftëtarëve dhe shpesh rezikojnë lirinë. Ambicjet për  parësinë e  komandës mes Xhavellajve dhe Boçarenjve çoi në tradhëtinë e këtyre të fundit,veprim që u pagua me  shumë  gjak suliotësh sepse  iu mundësua Aliut të zbatonte lehtësisht planet e veta pushtuese.

 Pushtimin e Sulit dhe largimin e banorëve nga trojet e tyre autori e përshkruan me të gjitha ngjyrat e realitetit të  dramës që shkaktoi ky eksod  tragjik, sikundër përshkruhen edhe  skenat e  masakrave që detyrojnë gratë, të fluturojnë  në humnerën e shkëmbinjve  me fëmijtë ,si në një valle  luftarake që ato hidhnin para çdo beteje.

  Në mbyllje autori  i  trasferon ngjarjet në  Ishullin e Korfuzit ku u strehuan qindëra  Suljot dhe ku Foto Xhavella, i mirëpritur nga autoritetet e ishullit,përgatiste kthimin për rimarrjen e  Sulit. Por  nuk ia doli. Agjentët e Vezirit të Janinës e helmojnë dhe këtu mbyllet kapitulli i një rrezistence epike të një populli për liri, si dhe jeta e shkurtër 35 vjeçare e tij.

   Romani  “Akili i Sulit” i prezantuar para një auditori të gjerë krijuesish, lexues e dashamirës të librit,ditë më parë në Athinë, mbetet një nga librat më cilësor të shkrimtarit Panajot Zoto ,i cili guxon dhe  di  të kaloj nëpër labirinthet e  të kundërtave që  shfaqen në rrugën që vet historia ka folur.