...tregimtari sqimatar

Illo Foto, studiues

Gi De Mopasan , tregimtari sqimatar

Shkrimtaret franceze , kane qene dhe mbeten shembull i letrsise progresiste te kohrave te reja , sepse vete Franca ishte kombi , qe I tregoi botes se ka menyre tjeter , per te jetuar , jasht feudalizmit rraskapitis .

Nje shkrimtar i shquar francez eshte Mopasan , mjeshter i tregimit te shkurter . Eshte model , ku duhet te inspirohen tregimtaret e te tera niveleve dhe kombeve , sepse gjinia e tregimit ka aftesi te fuqishme , per t’u pervetesuar nga lexusit . Ne te njejten kohe tregimi eshte shkallina e pare , qe te con te romani , per te cilin , kemi folur ne esete e me pareshme .

Kritika e ka vleresuar Mopasanin , perkrah Chehovit , si baballaret e tregimit te shkurter dhe modern . Tregimet e Mopasan , pershkrohen nga analiza psikollogjike . Jetoi pak , vetem 43 vjet , por me prodhimtari te gjithanshme .

Do te bej nje paraqitje te shkurter te vepres se tij , me synimin konstant , te orientoj lexusit dhe shkrimtaret e rinj nga figurat klasike ,qe kane krijuar me kohe artin e te shkruarit sakte dhe bukur .

Romancieret dhe tregimtaret shqiptare , keto dekadat e fundit , jane rritur ne numur dhe ne cilesi , por nuk behet fjale , per persosmeri . Duhet te udhehiqen nga setenca : Njeriu plaket duke mesuar . Shqiperusit e kane vleresuar kete tregimtar , sepse materjali ne shqip eshte relativisht I madh .

Ne shqip Mopasanin , na i kane sjelle shqiperusit e famshem : Vedat Kokona , Vandush Vincani , Donika Omari , Halit Selfo , Enver Fico , Cezar Kurti , Neka Turkeshi , Iskra Toma . Sic shifet te tere shqiperusit e famshen , kane kontribuar , ne shqiperimet e tregimeve te shkurtera te ketij gjeniu jeteshkurter , por jo nga produktiveti . Libri i shqiperuar , nga keta korifenj te perkthimit , eshte emertuar “Tregime dhe Novela “ . E ka botuar SHB “ Naijm Fraheri “ , ne Tirane 1991, me recenzent , Gjergj Zhei . Gjithsej jane botuar 30 mije kopje . Libri permban 47 tituj dhe ka gjithsejt 532 faqe .

Nga ky identitet i botimit , kuptohet se libri ne shqip , nuk eshte veshtire , per t’u gjetur . Nuk eshte fat , leximi I novelistit te famshem , por eshte fat , qe eshte perkthyer nga ekipi me i njohur i shqiperusve tone . Me te tera keto referanca , dua te dal tek nje merak , qe nuk e kam vetem une . Shkrimtaret dhe jo vetem shkrimtaret , duhet te lexojne me teper se sa te shkruajne . Kur flitet per lexim , vendin kryesor , duhet ta zene shkrimtaret e afirmuar dhe kryesisht klasiket . Pse e shtroj kete problem?

Me zgjerimin e rrjeteve internike , te tere njerzit shkruajne. Askush nuk vret mendjen , ne se shkruan mire ose keq , mjafton , qe e lexon vete . Mendimet duhet t’i formuloi njeriu , perpara se t’i hedhi ne leter . Nga perfshirja ne Fb. Njerzit mendojne se duhet shkruar si te te vije per mbare , ky nxitim bie mbi kurrizin e gjuhes dhe atyre , qe lexojne gjithfare “xhevairesh “ feisbukjane . Disa keto nxitime i transmentoojne dhe ne gazeta , madje dhe ne ndonje krijim letrar . Gjergj Zhei , ka komentuar tregimet shqip te Mopasanit te madh .

Le te kalojme te Mopasani tregimtar , per t’u njohur me disa nga tregimet e tij , qe jane vleresuar te barabarta me ato te Chehovit . Ka nje rruge te gjate zhvillimi . Realizmi kritik . Mesus i Mopasanit , ka qene Flober. Me Flober , realizmi kritik , kaloi ne krize te rende dhe u kaperxye nga Mopasan , i cili diti ta pasuronte traditen realiste , me tipare te reja dhe te fuqishm artistike . “ F 14 ) . Nxenesi tejkalon mesusin.

Me qe jemi te vleresimet e Z. Zhej , vijojme me nje percaketim tjeter te tij , per Mophasanin . Ja si na i pershkruan ai , vepren e Tregimtarit te madh : “ E qeshura e Mopasanit , ka nje diapazon te gjere . Ajo eshte here e embel , here e hidhur , here e bute , here sarkastike , here e gezuar , here e trishtuar . “ ( F 16 )

Zhei na I ka dhene te qarte vepren e Mopasamit .

Ne kete persiatje modeste , do te shqyrtojme disa tregime te tij , te permbledhura ne librin , qe folem me siper .

Libri shqip hapet me tregimin “ Gjerdani . “ tema eshte nxjerre nga realiteti kohor . Nje grua e nivelit te mesem ishte ftuar ne nje event te nje famile e pasur . Ju desh te sakrifikonin ekonomikisht , per te blere rrobat ceremoniale . Duhej gerdani. E huajti te nje famile pasanike , por ne mbarim te ceremonise , gjerdani mungonte . Kaluan nje kalvar te gjate , deri sa blene nje gjerdan shume te shtrenjte dhe ja cuan huadheneses , duke i treguar , qe sakrifikuan shume ekonomikisht . E zonja e gjerdanit , me gjakftofesi olimpike i tregoi , se kishin sakrifikuar kot se koti . Gjerdani ishte krejt fallco dhe kushtonte nje shifer simbolike .

Ky tregim ngjan si pralle . Na ben te qeshim te rezervuar , por shpreh nje realitet te hidhur , te gjendjes midis shtresave shoqerore , duke vene theksin tek fallsiteti dhe mungesa e sigurise se jetes , qe i rrethonte keto shtresa . Nuk do ta shkruajme te tere dialogun komik te pronares se gjerdanit dhe huamarreses . Kur u bisedua puna e gjerdanit , huamarresja , shprehet : “Kemi dhjete vjet , qe kemi punuar , per te paguar gjerdanin , qe bleme . “

Shoqja i pergjigjet me gjakftofesi kapricoze :

“ Oh, Matilde e dashur ! Gjerdani im ka qene i rreme “ ( F 27 )

Ju lutem . Mund te me gjeni nje tregim kohor , qe mbyllet me kete gjakftofesi artistike? Tregimet grafomane , mbyllen me buje , me nje hata ,” qe ndodh krejt rastesisht “ .

Ky eshte nje nga tregimet me te shkurter , por eshte shprehur me naracion te tille , ku gjat leximit mbetesh, edhe ti , nje nga personazhet , qe perjeton nje tragjedi ne famile , per gjendien e tyre financiare . Vete tregimi keshillon indirekt , qe te ruhemi nga gjigandomanija dhe jta jashtnaryrore .

Tregimi tjeter “ Trashegimi “ na con te nje testament , qe neneshkruan nje pasanike , pa trashegimtare legjitime , por pasurine ja le vajzes se vellait , me te cilet ka bashkejetuar . Kjo eshte pjesa e njoihur e testamentit , por Noteri i betuar , nuk jua tha pjesen e dyte , deri sa vdiq pasanikja.

Pjesa e dyte e testamentit , thote se pasurine jua le ciftit , kur te lindin trashegimtar . Faktikisht mbesa nuk po ngelej me barre dhe ankthi po shtohej se pasuria , nuk dihej ku do perfundonte . Diallogjet brenda ciftit , po beheshin agresive , per te percaketuar kush e ka faijin nga ciftishterpe .

Nuk lane vend pa pyetur , per te zgjidhur enigmen e fajesise te nje trashegimtari . Sherret brenda ciftit , jane pershkruar me te tille mjeshteri , ku dhe lexusi , lutet , qe ky trashegimtar te vije ne jete . Cifti , duke pritur te behej pronar , beri shpenzime , sikur te ishin pasanike . Po i priste nje tragjedi , qe nuk ishte e lehte , per t’u kaperxyer . U krijua krize . Nuk ishte fjala , per nje kukull , por per njeri te gjalle te dale si kurorezim i jetes intensive , ne cift .

Po citoj nje fragment nga ky dualitet thellesisht kontradiktor . “ Po shkonin , per ne shtepi , duke ecur prane njeri tjetrit , ne heshtje te plote , te turperuar dhe te egersuar , thua se kishin plackitur njeri tjetrin . S’kishte pse ta qante teton , perderisa ajo ishte treguar aq mosmirenjohese “ ( F 62 ) .

Kjo eshte psikollogjia e vertete e familjeve , te c’do ngjyre . Dashuri me interesa , brenda dhe jashte cifteve te nje familjeje . Tetua s’ka pse te qahet me vaje , cifti s’ka pse te ekzistoi , jasht interesit materjal . Interesi, qendron mbi te gjithe. Intersi ne komande!

Vizita te nje mjek e zgjidhi kete nyje . Lindi trashegimtari. U shuan sherret midis vjerrit , dhenderrit dhe ciftit . Mbas shuarjes se kontradiktes , Babai i vajzes , ju drejtohet ciftit : “ Po puthuni , dreqi ta haje , ja vlen barra qerane “ .

Mbyllja e tregimit , eshte e thjeshte , sic di te tregoi Mopasani .

“Sherbysja lajmeroi : Tryeza eshte gati!”.

Per te tilla shprehje , te shkurtera dhe me ton , ka nevoje tregimi artisik . Shoqeria nuk tronditet , nga ngjarje , qofshin dhe shume tragjike . Tronditjet i sajojne autoret .

Ky , qe shqyrtuam , eshte nje nga tregimet me voluminoze , jo vetem nga fletet e shkruara . por dhe nga komleksiteti i problemeve . Eshte gjithsejt 70 faqe . Ketu zhvillohen skena te dashurise familare , dashurise seksuale , dashurise pronesore . Ketu perzihet shkenca ekonomike , me ate biollogjike . Perzihet dashuria sexuale , me ate materjale dhe familjare .

Ne te tere kete kompleks shkencash , nuk ka asnje fjale sexiste , as nje fjale te ndotur , asgje jasht natyrore . Problematika e ketij tregimi i tejkalon dukurite , qe rref nje roman i zakonshem . Pa dashur te bej moderatorin , ve re se ne shume krijime letrare aktuale , nuk ke nga rrotullohesh ng a skenat sexiste , mbushur me fjale vulgare . Ndonje autor , ka spjeguar se keto situata I kerkon lexusi , pa keto situata , nuk ka lexus , te asnje niveli . Kjo s ‘mund te jete gjithnje e vertete , kur kemi parasysh , qe situatat vulgare i sqarojne edhe fjalite e zgjedhura . Klasiket e kane pershkruar sexin , pa rene ne sy shkrimtari . Ne grafomani , autori prin me flamurin te ngarkuar me shprehjet me vukgare , qe njifen .

Ky tregim na verteton te kunderten . Ne e lexojme , me endje kete tregim , megjithse jemi mbi njeqind vjet pas . Kete tregim mund ta komentojne familjaret , adoleshentet , grate e perdalea . Ne keto kushte , letraret e rinj , le te peshojne me shume te problematika se sa tek forma , qe ndryshon nga autori ne autor , duke mbetur stili i njejte . Sa rendesi , ka forma , ne letesi , ju e gjykoni me mire , si letrare , qe jeni .

Tregimet e Mopasanit , nuk zhvillohen breda nje linje te naracionit , qe i perket realizmit kritik . Ne tregimin e shkurter “Frika “ , me teper filozofohet se tregohet . Rreket te na i beje te qarte se cila eshte frika . Ne teresine e ketij emri kuptimi eshte abstrakt . Populli , ne tregimet folklorike eshte rrekur ta paraqesi friken , si perbindsh , si kafshe grabitqare.

Mopasani kerkon te na i beje me konkret kete emer , qe na tmerron shume here ne jete .

Te nisur me dy barka , ne Mesdhe i kapi nje shterngate dhe u detyruan te zbrisnin ne shkretetire . Era ne shkreterie , ngrinte male rere dhe i perplaste mbi trupat e tyre . “Ishim dy shoke shkruan autori , te shoqeruar nga pese spahi . Spahite biseduan ne gjuhen e tyre , se na paska pllakosur vdekja . Ne krahun tim , ra shoku i vetem , me te cilin kisha lidhur udhetimet dhe jeten . Vdiq nga pika e diellit “ ( F 107 )

Nepermjet ketij tregimi , autori tregon se cila eshte frika . Pikerishrt ajo , qe i ndodhi ne shkretetire .

Tregon nje rrast tjeter . Nje rojtar pylli , pati vrare nje gjuetar ne pyllin e dendur , ku me zor depertonte drita e diellit . Vrasesi e dinte diten , kur do te vinte njeriu ta vriste , per te shpaguar vrasjen e gjahtarit . Menyra e sjelljes te vrasesit dhe pritja nga minuti ne minute t’i vinte vrasesi , eshte nje lloj tjeter frike, por e shprehur fizikisht . Kjo mund te quhet frike e personalizuar .

Me keto dy shembuj sinjifikativ , autori dhe vete lexusi e materjalizojne friken . E bejne ate konkrete si vete pushka , si vete dunat e reres . Si te gjithe realistet e kohes . Mopasani , na i jep me emer fshatin , ku u ndodh me shokun e vet . Fshati quhej Ouargas dhe e pershkruan si nje nga vendet me te cuditshme te botes . “Oqeani vete eshte i shndruar ne rere “ (107) .

Shkrimtari realist u shmanget fantazive te teperuara dhe pershkrimeve te hollesishme . Ai e gjen veten ne tregime praktike , te prekeshme me dore dh ete verifikuara me sy . Ne keto tregime , ka pak figura stilistike , perjashto humorin , qe eshte i holle, shume spontan dhe shpotites, humor tokesor .

Te ndalemi pak , te tregimi I shkurter “Buti I vogel “ . Mjeshtrit te tregimit , c’do ngjarie , sado e vogel dhe e pa rendesishme , behet subjekt i nje tregimi , qe te le me goje hapur , kur shef zgjidhjen .

Si gjithmone autori , tregimin na i adreson ne vendbanimin konkret . Ngjarja zhvillohet ne fshatin Epervill . Ketu jetonte butioneri, Shikon . Perballe , ndodhej ferma e nene Magihares , qe ishte rreth 73 vjece dhe nuk kishte pasardhes . Shikon, bleres djallezor , vendosi t’i propozoi fermeres te merrte fermen me nje qera , duke arsyetuar se vete pronaria , nuk mund t’u vinte verdall puneve te fermes .

I propozoi , te benin nje akt noterial , ku theksohej detyrimi i Shikon te paguante c’do muaj 150 franga ( Vlere cilesore , per kohen ) . Mbas vdekjes se bardhe te pronares , ferma i kalonte ne pronesi qiramarresit . Te mos zgjatemi , ne biseda , fermeria e pranoi ta firmoste aktin noterial , por duke i shtuar dicka nga cmimi , qe paraqiti Shirkon . Ngjarjet rrithnin normalisht .

Nje dite , Shikon i propozon ish pronares fermere , te bente nje vizite ne shtepine e tij . Dreka shkoi shume mire . Fermjeria e vjeter tha se nuk preferonte pije , por dalngadal piu , duke u ngazellyer drejt pragrut te dehjes . Nderkohe , kur do te largohej Fermeria , Shikon i dhuroi nje but me vere . Mbas kesaj dreke dhe ne vijimesi fermeria e moshuar po e shtonte , per dite dozen e pirjes se veres . Dehja e saj u be e perditeshme , deri sa nje dite e gjeten te vdekur , ne rrue . Shikon e trashegoi fermen .

Autori e ka treguar , kete ngjarie , po thuaj me thjeshtesine e pralles , kur behet fjale , per nje kalim pronesie , qe ne c’do kohe , konsiderohet veprimi me serioz , qe mund t’i takoi njeriut ne jete . Tregimi dhe bisedat , jane kaq bindese , sa dhe vete lexusi , po te ishte ne vend te fermeres , do ta firmoste aktin noteral , qe realisht i afroi diten e vdekjes .

“ Ju do ma shisni fermen dhe perseri do ta mbani per vete se do te merrni 170 franga dhe mos harro se keto para do t’i merrni muaj , per muaj . Per mua mos e cani koken fare , arsyetonte bujtinari , s’me keni asnje detyrim . Ju do te rrini ketu sa te doje zoti . Vetem te firmosni nje leter te vogel te noteri ( F 126 ) .

Shikon ishte nje matrapaz i regjur .

Fermeria plake arsyetonte se ferma e saj jepte shume te ardhura dhe vete sado te jetonte , ishte nga fundi i jetes .

Flake per flake , e gjen arsyetimin butonieri spekullant .

“ Eh, nenoke , perbetohej butonieri , jeni derdenge ju . Si ajo kumbaneria e kishes jeni . Se paku nja 110 vjet i keni te sigurte . Keni , per te me vene dhe mua perpara . “ ( F 127 )

Te tilla pajtime dhe kontradikta ndodhin gjithmone ne gjirin e shoqerise . Nisin me gezime dhe premtime dhe perfundojne sic nuk duhet te deshironte njera nga palet . Shoqeria asnjehere nuk ka per t’u sheruar nga keto persevitete , por ka rendesi , qe te zbatohen ligjet ne fuqi , pasojat e tjera varen nga llogjika e te dy paleve .

E ngjashme , nga forma eshte edhe rrefenja “ Dy miq “ . Behet fjale , per dy peshkatare , qe gjuanin me grepa ne lumin , kufi me Prusine gjermane. Pas nje dehje ne klubin e fshatit , peshkkataret kaluan kufirin . Humben dhe ate peshk , e kishin zene gjat dites , sepse rojet gjermane , nuk i falen .

Si gjithmone , autori na jep emrin e fshatit , ku zhvillohet ngjaria , fshati Arzhatein . Eshte afermendsh , qe pozicioni real gjeografik I ngjarjes , rrit besushmerine e lexusit , per rrefenjen .

Prodhimtaria letrare e Gi De Mopasanit eshte e pa fund , duke rrokur te gjitha skutat dhe kulmet e jetes njerezore . Mbi te gjitha ishte nje atdhetar i rralle i Frances , ku ka lindur kombi europjan . Rrefenjat e Mopasanit me permbajtje atdhetare , jane kaq te shumte , sa duke u thelluar , ne c’do rrefenje spikat atdhetarizmi i flakte i autorit . Keto rrefenja , do t’i komentojme , ne pjesen e dyte te kesaj persiatje .

Nga : Illo Foto – NY, Dhjetor 2020