Tregim nga Fatmir Terziu:

Viola

Dëgjimi të kulturon! E dëgjova kur ndaja trahananë, ulur në të pasmet e mia të strukura mirë në pantallona doku, ndërsa macja poshtë këmbëve guduliste këmbët e mia të zbathura të fillores. Dhe gjyshja bridhte me sytë e saj të lodhura nga vitet të gjente ku ishte gabimi i fjalëve të saj. Ngatërresa kohësh. Turbullira dëgjimesh. Prika dhe qoka thëniesh. Dhe kështu ndërsa këmbët hynin në garë me këpucë të modës, veshët në këtë rast komunikonin më thellë në sytë e mia të hedhura në cepa të tjerë për të kapur të thënat e dëgjuara. Bashkëudhëra…

E kështu bashkëudhët e tilla janë vetëm pikëtakime të ndryshme të shpirtit të njeriut. Thonë se shpirti i njeriut fliste me sy. Asgjë e tillë! Sytë kanë mësuar të mashtrojnë në procesin e evolucionit. Miliona vjet gënjeshtra në emër të mbijetesës e kanë zhdukur aq shumë të vërtetën nga këto dritare në botë, saqë janë kthyer dalëngadalë në pasqyra të yndyrshme reklamash. Në vitrinat e hiçit. Në tabelat e lakmisë.

A e dini se cila pjesë e trupit nuk do t'ju mashtrojë kurrë? Shpina e njeriut. Ai aeroplan pa sy, gjoja anonim që i drejtohemi botës kur duam të fshehim dobësinë tonë. Nëse shikoni shpinën e dëshpëruar të dikujt, do të ndjeni një dhimbje të tillë në gjoks, saqë do të mbeteni të mbërthyer me emocionet tuaja për ditë më pas. Si të dridhura pas anijes së rrënuar të simpatisë sate të pafuqishme.

Këtë e kuptova në fëmijërinë time, kur shpirti ishte mbështjellë si një flutur me krahë të rrudhur në fshikëz. Përtej ndërgjegjësimit dhe gërryerjes së fjalëve depërtuese.

Nuk dihet viti. Në atë fëmijëri nuk dihej cili është socialist dhe cili fitimtar, që vinte shpirtërisht i fryrë nga luftërat, dekoratat dhe të ngjashmet e të pasmeve. Unë jam në klasën e parë në shkollën fillore që mban emrin e një heroi lufte, të një lufte të shkruar me të madhe në fletoren time dhe dua, por dëshpërimisht, mësuesja të vërë re se sa rrjedhshëm lexoj dhe mendoj. Ndoshta më shumë se Viola, që është ulur në rendin e parë, aty ku merr emër të quhet rreshti i djathtë.

E vetme, në të sajën më saktë, me faqe të forta rozë si mollët e strukura pas vjeljes në kashtë, për ti bërë aritmetikën gjyshes sime për zaire të dimrit. Ne fëmijët na paralajmërojnë se ajo vjen nga një zonë e afërt, nuk di ende asnjë shkronjë të alfabetit dhe megjithëse zyrtarisht askush nuk pret që ne të jemi të shkolluar, të gjithë, deri në detajin e fundit, paraprakisht jemi mësuar të lexojmë e të shkruajmë nga prindërit tanë parashikues dhe ambiciozë. Sytë të lodhura nga numërimi, tabela e shumëzimit përmendësh, pa marë parasysh llogaritë e kusurin e kosit dhe qumështit herët në mëngjes!

Mes prezencës sonë brilante, Viola bie në sy. Ajo shquhet si një krijim i papërfunduar, i braktisur. Duket si një frut gjysmë i pjekur në punishten e Zotit dhe i hedhur në mes të një kopshti me fruta të lakmuar, si turmëza lodrash që i shërbejnë vetëm një shfaqjeje të përsosur fëminore. Ndërmjetësi i largët i syrit përhumbet në mes të flokëve të krehura dhe shpirtrave të fryrë. Rrobat e saj janë të tendosura, fustani deri në nyje, dhe thonjtë me baltë të zezë, aq të rrënjosur, sa të doni të qani për këtë Evë të vogël, të dëbuar para kohe nga virgjëria e parajsës së zonës.

Mësuesja e fsheh si nënë, por e zbulon si mësuese atë moment në klasë. Dhe sytë e mi shkrafanjiten në sy të tjera. Disa mësuese janë më nëna se të tjerat, dhe mësimi i parë fillon me pyetjen se çfarë ëndërrojmë të bëhemi kur të rritemi. Duart tona shtrihen si brirë në ajër dhe të gjithë përpiqemi të themi se sa shumë duam të jemi … ngarës, doktorë, mësues dhe mësuese në shkëlqimin e kuq të së ardhmes së ndritur. Viola, e mbledhur shuk, i struk thonjtë e saj dhe ashtu, pikërisht përballë ngre sytë e kaltër si një det i pafund drejt mësueses së dashur:

- Unë…, unë, nuk dua të tregoj as për ëndrrën time - belbëzon shoqja jonë e klasës. E çfarë ëndrrash kam unë? Jam rritur në … me gjyshen time. Gjyshja ime ka vetëm një pulë. Ajo është parajsa e gjyshes. Dhe unë ja po ju them…,  se e dua pulën.

Klasa shpërtheu si një vullkan në të qeshura dhe fustanka e vogël e saj u ngjiz më shumë në sytë e mi, duke marë një formë të pasme si këmisha që kisha veshur unë. E mbështjellë në rrobën e saj të shkurtër, Viola u tret, gati u mek e tëra. Dhe pastaj shoh vetëm shpinën e saj. Si një dardhë e mavijosur e nxjerrë nga vjelja e frutave të tjera të shëndetshme. Një pikëllim i tillë po më rreh në gjoks, sa që prej asaj kohe jam përzënë nga pafajësia e fëmijërisë, gjithmonë nëpër hendeqe të tjera.

Viti që ngula kujtesën në faqen e bardhë të kompjuterit u tha se është i krizës dhe i globalizuar. Në vend të një të ardhmeje të ndritur, njerëzimi ka hedhur një sy të frikësuar në menopauzën e tij të afërt. Nuk më intereson aspak nëse dikush vë re se kam mësuar të lexoj mes rreshtave dhe ta mbaj për vete arsyetimin tim. Jam duke pritur në radhë për ekspozitën e pikturave dhe skulpturave më të mira të realizuara ndonjëherë për të pasmet e kuajve. Dhe sytë ngatërrohen sikurse ndodh jo pak herë me të pasmet.

Skulpturë polikronike e shekullit të 17-të, duke rikrijuar Mundimet e Krijuesit dhe shenjtorët e tjerë në dimensionet e tyre njerëzore. Unë jam këtu sepse jam i uritur intelektualisht tashmë të shënoj për artin, kulturat dhe atë që më intereson për të shkruar. Ose, pse të ju gënjej, ndoshta më shtyn vetë epshi intelektual. Në çdo rast, më duket se është diçka shumë më intelektuale.

Të lidhur me litarët e anijes në bregun shpëtimtar të arsyes, ai kontrollues i palëkundur i veprave tona tokësore shpeshherë na prodhon shtrëngata të padukshme. Shpresoj të bëj përshtypje edhe e padukshmja ime.

Unë e dua artin. Është ndër të paktat e mira që kanë mbetur të reflektojnë në sytë e mi. Përpara se të besoj në konceptin zyrtar të syve si dritare të shpirtit, shoh pjesën e pasme të kuajve. Kryevepra e mjeshtrit sevilian Pedro de Mena, më godet në zemër me atë vuajtje të pambrojtur, që shekuj më parë nga vulgariteti më kositi gati gjoksin me lotët e paparë të një djali të vogël, që në atë skulpturë i lutej hapësirës së madhe, ndoshta Shpëtimtarit. Shpina e Shpëtimtarit, e gdhendur nga mishi plotë dashamirësi dhe ngjyra të hapësirës, një harpë e bollshme mendimi melodik, e prerë nga vertikët e përbuzjes. Përbuzje? E dukshme? E  padukshme vëllazërore?

E kujt i intereson  tashmë memorja ime. Viola ka lënë në sytë. Emi vetëm të pasmet e saj. Ajo ka shkuar atje lart në hapësirë në një kohë tjetër. Sytë e kanë ndjekur vetëm në ëndërra mes vetmisë, dhimbjes dhe pikëllimit. Aty lexoja se ishte e trinisë, pra Trinia e shenjtë e krijimit. Trinia nuk mund të ndahet. Ndonjëherë thjesht ndihet. Nga mbrapa. Nga të pasmet…

E bukura Viola, i ngrej herë pas here sytë e mi, të shoh në kaltërsi, atë  kaltërsi të brishtë të syve të tu. Dhe ndaj të pyes ende ty, se a e di sa të pasme po çmenden në qendër të botës? Të depiluara, krenare, të fryra, joshëse. Dhe gjithashtu të thyera dhe të .... Shpina ime e menduar turbullohet mes tyre dhe zhduket në përleshje të kujtimeve të humbura. Ndoshta në ëndrrën e mbetur pa thënë në atë klasë të parë. Ku je tani Viola për të na frymëzuar të bëhemi ngasës mjetesh moderne në rrugën mes ëndrrave të lumturisë?