Timo Mërkuri: PËR POETIN QË RRON NË POPULL

Nga Timo Mërkuri

Marrëdhëniet e Petrit Rukës me Pilurin ishin të veçanta dhe specifike, madje me një ndjenjë respekti e dashamirësie të dyanshme. Duhet të themi se merita për këtë i takonte më së pari Petrit Rukës, më shumë se vetë Pilurit, fshat i njohur për traditën e mikpritjes, të cilën koha jo vetëm që nuk e zbehu, por sikur e theksoi edhe më tepër. Në këtë marrëdhënie, ishte sikur vetë guri i Pilurit dhe ajri i malit të kishin gjetur te poeti një pasqyrë shpirtërore ku mund të shihnin veten.

1.Kështu, Petrit Ruka, pas njohjes me Pilurin, si poet dhe me frymën e trashëguar të tij në fushën e artit poetik popullor, vendosi dhe ripruri të zgjeruar baladën e famshme “Kostandini i vogëlith” me titullin “Nëntë vjet e nëntë ditë”. Subjektin e saj e vendosi në fshatin Pilur, ose më saktë, Kostandinin e baladës e bëri djalë të lindur në një familje pilurjote. Në këtë akt poetik, Petriti nuk ndryshoi vetëm një vendngjarje; ai rilindi një mit. Ai i dha një atdhe shpirtëror legjendës, duke e bërë Pilurin një kod mitik, ku njeriu dhe legjenda takohen në gjakun e fjalës.

Sigurisht, ky fakt krijoi një tronditje krenarie te banorët e fshatit dhe i nxiti krijuesit e tij t’i përgjigjeshin me të njëjtën mënyrë. Kështu, Kristo Çipa shkroi esenë “Balada e të gjallit” për këtë libër, ku vlerësonte artin mjeshtëror të Petrit Rukës.

Te kjo baladë zuri fill edhe bashkëpunimi im me Petritin. Pas analizës që i bëra baladës “Nëntë vjet e nëntë ditë” e shoqërova poetin në të gjitha baladat e tjera të tij, të përmbledhura më vonë në librin “Andej baltë e këtej erë”, duke realizuar analiza artistike, etnokulturore e historike. Të gjitha këto u bashkuan në librin: “Petrit Ruka, Kostandini i baladave” . Në çdo faqe të atij libri, dallohej një frymë ringjalljeje,  si të zgjoheshin zërat e moçëm të kombit nga thellësia e shekujve dhe të flisnin përsëri përmes vargjeve të Petritit.

Për kontributin e Petrit Rukës në heqjen e pluhurit të kohës dhe të propagandave kundërshqiptare që kishin rënë mbi supet e baladave, kam folur gjerësisht në libër. Ai u shpërnda gjerësisht në ditën e inaugurimit të monumentit të tij,  ndaj nuk zgjatem këtu, por nuk mund të lëmë pa përmendur se emri i tij u bë i dashur në fshat dhe baladën e tij e lexonin e e komentonin me krenari të rinj e pleq.

Në çdo shtëpi pilurjote, emri i Petritit u bë sinonim i dritës së fjalës. Ishte si të kishin fituar një bir poet, që u mësonte njerëzve se kujtesa nuk është vetëm e kaluar, por një mënyrë e re për të jetuar të tashmen.

Por nuk mjaftoi kjo. Ishte Petrit Ruka ai që bëri dokumentarin për Lefter Mërkurin, një plak pilurjot i njohur për urtësinë e tij proverbiale. Shfaqja e dokumentarit në Pilur u shndërrua në një event emocional, në fund të të cilit të gjithë pleqtë e plakat e fshatit që asistuan në shfaqje e përqafuan Petritin me fjalët: “Na e prure të gjallë Lefterin, djalo, patç uratën, more bir.”Në atë përqafim u ndje sikur një brez i tërë i jepte bekimin e vet poetit. Ishte një çast ku arti u kthye në jetë, dhe jeta, në art.

Petriti ishte i pranishëm në çdo event kulturor në Pilur. Ai s’kishte nevojë për ftesë; i njoftohej vetëm ora kur fillonte aktiviteti, se për të tjerat e dinte vetë. Ai ishte djali shpirtëror i Pilurit dhe vëllai i pilurjotëve.Në fakt, lidhja e tij me fshatin tonë nuk ishte vetëm miqësi; ishte një bashkëfrymëmarrje. Poeti dhe fshati ishin bërë një trup i vetëm në frymë, një zë i vetëm në këngë.

2.Ndaj edhe Kristo Çipa, kur e morën në telefon që të asistonte në ceremoninë e përurimit të monumentit të tij në Tepelenë, para se t’i thoshnin pse i bënë zile, pyeti vetë i pari: “Në ç’orë fillon ceremonia?” Sigurisht, vetëm ora i duhej të dinte për të llogaritur rrugën, sepse grupin dhe këngën e kishte gati prej kohësh. Është e rrallë kur poezia dhe kënga përgatitet para ceremonies, sepse këtu nuk ishte porosi, ishte përjetim. Sa për tekstin e këngës, Kristo Çipa e nxori nga shpirti i ëmbël i Pilurit për të ëmbëlin Petrit Ruka, me titullin shpirtëror që vetëm Petritit i shkonte: “O i ëmbli i kësaj bote”. Titulli është si një përqafim i dheut me qiellin: për ta quajtur dikë “i ëmbli i kësaj bote” do të thotë t’i njohësh brenda dhe jashtë dritën njerëzore.

Unë nuk do ju analizoj tekstin e këngës se ai është i lexueshëm për këdo që e ka njohur poetin dhe shpirtin e tij dhe sigurisht që e di dhe miqësinë vëllazërore që kishte me Kristo Çipën, ca më shumë tani që njohët mardhëniet e tij me Pilurin dhe pilurjotët.

3.Ka diçka më shumë se të kënduarit pilurjot kjo këngë për Petritin kënduar në ditën e inagurimit të monumentit të tij në sheshin “Bajron”të Tepelenës në dt  27.09.2025. Zyrtarisht ishte dita e inagurimit të monumentit, shpirtërisht ishte dita e rikthimit të Petrit Rukës që shënoi gjithashtu edhe ditë-nisjen e një epoke të re të vlerësimit dhe nderimit të njerëzve të artit dhe kulturës.

Rikthim është "një emancipim shoqëror,  është një akt drite" do thoshte në fjalën e tij Prefekti Kote, por unë do t'a quaja një ditë e Ringjalljes, pa i vënë një emër të përveçëm  apo një emërtim dukurisë, por duke ja lenë në dorë lexuesit ti mbajë të bashkuara si dy vargje kënge. Dhe me që erdhëm te kënga, unë do dëshiroja t'ju flisja pak për melodinë e kësaj kënge pilurjote kushtuar Petrit Rukës dhe interpretimin e saj, jo vetëm pse jo të gjithë lexuesit ishin të pranishëm në ceremoni, por edhe  pse këto të dyja flasin më shumë se një reportazh i mundshëm.

4.Marrësia e mirënjohur e grupit “Bejk’ e Bardhë” Persa Miha afrohet edhe më pranë mikrofonit dhe këndon dy vargjet e para:

“Ti që nuk ri dot me yje

Portën e parajsës dogje”

Qysh në krye shihet se marrësia është në vokal dhe interpretim në shkallën më të lartë të saj, ndoshta  është kënga më e mirë e kënduar prej saj. Rrëfimi melodik  dhe trajtimi zanor i fjalës është perfekt. Është momenti kur kthyesi Dhimitraq Bala, zakonisht në rolin e tij është tepër stoik,  këtu i ka ndarë kohët e këngës pa asnjë çedim dhe e kthen këngën në melodicitetin dhe funksionin e saj.

Hedhësia  Valentina Gërdhuqi është e rë në këtë pozicion, dhe përpos ankthit të parë, ka mundur që vijën e këngës dhe kulkmet e saj ti rruajë, duke e mbuluar mjeshtërisht mungesën e hedhëses legjendare Eleni Mërkuri. Tani është fjala e iso-s nga grupi i përbërë nga Petrq Gërdhuqi, Milto Gjiçali, Agron Kreku, Foto Leka dhe Kristo Çipa që me melodinë e këngës e ndalën për një cast erën e  malit mbi Tepelenë dhe rrjedhën e Vjosës ujëshumë. Pastaj me një zë ku dallohej një tis mallëgjimi Persa këndoi dy vargjet e dyta:

“Borzilog shpirti tu kthye

Erdhe me këngën e zogjve” duke u rikthyer  rituali i zërrave të grupit në melodinë e këngës.

5.Para se të vazhdojmë tekstin e këngës le të themi disa fjale për melodicitetin e saj. Kjo këngë është lirikë elegjike ku mbizotlron krenaria kombëtare mbi dhimbjen e ikjes së poetit.Melodia merret me dy vargje dhe kalon edhe dy vargje në natyrën klasike të këngës së Pilurit. Strofa e dytë me tekstin:

“Ti nga vdekja nuk u ngjalle

Po të gjallë të mbajti pena

Se i zbardhe netët labe

Zgjove nga gjumi legjendat”

është një valëzim midis krenarisë dhe dhimbjes. Krenari se atë që bëri Petrit Ruka për rikthimin në kohën tonë, të gjalla dhe të pastruara nga pluhuri i shekujve për legjendat shqiptare, që në thelb janë elementet bazë të identitetit kombëtar nuk e ka bërë asnjë institucion e jo më ndonjë person. Ai, duke i rishkruar me një art që evidenton dhe freskon origjinën e tyre, na tregon edhe se si mbritën në kohen tonë këto legjenda me dhjetra vargje, ndërsa në origjinë kanë qenë mesazhe disa vargore, duke na treguar se çdo epokë ka patur nga një Petrit Ruka që i ka “rishkruar” ato. Nxënësit e shkollave mjafton të mësojnë të lexojnë e përjetojnë këto balada dhe ju siguroj unë që do bëhen shqiptarë më të mirë e më të ditur. 

Në refrenin: “Në qiell shkojnë Profetët

                        Në popull rrojnë Poetët”!

 kemi kredo sipërore që rrallë është përdorur në iso-polifoni por në këtë rast i shkon filozofizë së përjetësisë së poetëve.

Kënga kushtuar Petrit Rukës me siguri duhej të kishte dhe diçka të re, jo vetëm në melodicitet dhe interpretim por edhe në strukturë dhe këtë e këmi te marrja e tretë, ku, ndryshe nga tradita e këngës pilurjote, që marrësia këndonte dy vargje, të kjo këngë marrësja i thotë të katër vargjet,  por në mënyrën e një rrëfimi dramatik- lirik- elegjik. Të kënduarit e katër vargjeve nga marrësi është traditë e të kënduarit në variantin lab të këngës iso-polifonike, por   në këtë rast e këndoi grupi i Pilurit pikërisht për Petrit Rukën si një afëri shpirtërore me poetin. Ndërhyn kthyesi në fund të vargut të katërt: dhe shtrihet kënga tek gjydëm vargu “Poet- shenjtor je”! Në këto vargje, populli shqiptar i jep vetes një kumt përjetësie: profetët i merr qielli, por poetët i ruan toka, sepse janë zëri i saj.

Pas valëzimit të strofës së dytë vemi tek krenaria e strofës së katërt që tregon dashurinë e popullit për Petritin dhe strofa e katërt lshtë finalja për kavdinë e Tepelenës dhe sheshit që ka dy poetë( Bajronin dhe Petrit Rukën) dhe pasha Aliun. Refreni këndohet si marsh ku shkrihen zëri i marrësses me zërat e tjerë:“Në qiell shkojnë Profetët/Në popull rrojnë Poetët”! Dhe kënga vazhdoi:

        2

Kush i kthen lule-rrufetë?

Malet kush i bën të urta

Mëngjezin të buzëqeshë?

Bir i dritës Petrit Ruka

Djemtë e tu moj Tepelenë

I qëndrojnë ortak flamurit

S’kanë lindur si të tjerët

Dalin nga zemra e gurit

Në qiell shkojnë Profetët

Në popull rrojnë Poetët

      3

Nëma shpirtin borzilog!

O i ëmbli i kësaj bote!

Se dhe qielli të thosh

Më jep dritë nga drita jote!

      Poet -shenjtor je!

O moj ti Vjosa me valë

Nëse shteron ndonjëherë

Merr vargje nga muzl e bardhë

Poeti është det i thellë!

Sa shumë të deshi ky popull!

Zemër e tija-Petrit Ruka

Në ballin me diell rrotull

Për të gjithë kombin të putha.

Besoni shqiptarl, besoni!

Tek qyteti me kala

Tre kollona panteoni

Dy poetër, një pasha!

Në qiell shkojnë Profetët

Në popull rrojnë Poetët!

Kush e dëgjoi me vëmendje interpretimin e kësaj kënge, sigurisht ka dalluar ndonjë nuancë drithëruese në zërat e këngëtarëve. Mos e konsideroni këtë “shmangie apo devijim melodik”; ka qenë thjesht një ndjenjë mallëngjimi e këngëtarëve, sepse po këndonin për sivëllain e tyre. Në iso-n e tyre dridhej një mall që nuk ishte vajtim, por gjallim, sepse poetët nuk vajtohen, ata këndohen. Dhe kur këndohen, kthehen përsëri mes nesh si Petrit Ruka i ëmbël.

Sarandë, tetor 2025