Timo Mërkuri: Dy fjalë për tri poezi të Fatmir Terziut

Këto tri poezi të Fatmir Terziut; "Bota guduliset", "E njoh botën" dhe "Dashuria"  përbëjnë një triptik poetik ku njeriu, bota dhe ndjesia universale e dashurisë vendosen në marrëdhënie të ndërsjellë. Në thelb, janë tri mënyra të ndryshme të një përjetimi të ekzistencës: përmes shqisës, përmes vetëdijes dhe përmes ndjenjës. Secila poezi lëviz midis reales dhe metafizikes, duke u shndërruar në refleksion për jetën, kohën dhe shpirtin.

1. " Bota guduliset" shfaqet si loja e ndjesive dhe ringjallja e botës.

Realisht poezia " Bota guduliset ' është një përfytyrim poetik ku bota përjetohet fizikisht përmes prekjes, një akt që përmban butësi e ironi, por edhe filozofi. Vargu i parë,

“Kërthiza,

gishtat e kripura dhe të ëmbla lëvrijnë,”

hap një skenë që është njëkohësisht sa njerëzore aq dhe kozmike. “Kërthiza” është simbol i lidhjes me jetën, me fillimin, ndërsa “gishtat e kripura dhe të ëmbla”  përfaqësojnë dualitetin e përvojës; kripa atë të e mundimit dhe ëmbëlsia atë të gjallimit. Poeti nuk e sheh botën si një qenie të ftohtë e të ngurtë, por si një trup që përjeton, që “guduliset,” që ndjen.

Në vargjet që pasojnë:

“pikturojnë hijen e një luani,

ku vjeshta e pështjell deri në agim,

me gjethnajat e një jorgani,”

ndjesia shndërrohet në art: bota është “pikturë” e gjallë, vjeshta bëhet “jorgan” që e mbulon për ta mbajtur gjallë ngrohtësinë në përkohësi. Në fund, kur “Trungu, shkundet, boshatiset, / pret, / bota të përsërisë gudulisjet,” krijohet ideja e ciklit jetësor; lodhja dhe ringjallja, heshtja dhe përkëdhelja. Kjo poezi, në thelb, është një metaforë për rilindjen e përherëshme të botës nëpërmjet cikleve stinore, për mënyrën si ajo rizgjohet nga prekja e ndjenjës njerëzore.

2. "E njoh botën" shfaqet njohja si akt I brendshëm refleksiv.

Te kjo poezi, Terziu e zhvendos qendrën e perceptimit nga trupi ( fizik )tek ndërgjegjja. Ai e “skicon” botën jo përmes syve të jashtëm, por përmes një shikimi introspektiv:

“Skicoj me sy,

rreshnajën e parë të orës pesë,

thinjën para orës tre të agut.”

Këtu koha është matësi i jetës, dhe çdo “rreshnajë” apo “thinje” është shenjë e kalimit të saj. Ndërsa në vargjet:

“Kam filluar ta projektoj botën,

jo nga faji,

ndërsa e trazoj gotën,

nga çaji,”

bota nuk është më realitet objektiv, por një projektim i vetëdijes. Poeti e sheh atë si diçka që varet nga gjendja e tij shpirtërore, një univers që ngjizet në çastin e reflektimit, në aromën e një çaji, në qetësinë e mëngjesit.

Kjo poezi është filozofike në mënyrë të qetë: njohja e botës nuk vjen nga jashtë, por nga brenda. Ajo përmbledh një mendim ekzistencial:  bota është pasqyrë e vetëdijes sonë. Në këtë mënyrë, Terziu përkon me frymën e filozofisë moderne që sheh ekzistencën si ndërtim të përvojës personale, jo si realitet të dhënë.

3. " Dashuria" poezia që ndriçon nga brenda, në të cilën  poeti arrin kulmin emocional të këtij triptiku. Dashuria këtu nuk është thjesht ndjenjë, por një një energji kozmike, ( besoj se lexuesi do të tillë ecja përjetuar në nisjen e saj në përvojën e tij rinore) një poezi më vete që “zhvishet në verë, mbulohet në dimër” dhe “lind në mbrëmje, perëndon në mëngjes.” Në këtë varg shfaqet  ritmi i jetës, pulsimi i natyrës që dashuria e ndjek. Ajo është e lëvizshme, e ndërrueshme, por gjithnjë ndriçuese:

“Ajo është feneri i ndezur i miliona netëve.”

Kjo metaforë e fenerit lidhet drejtpërdrejt me vargun hyrës të poetit:

“Koha ecën sikurse drita që u ndez nga miliona netë më parë.”

Dashuria, pra, është vetë drita që udhëton përmes kohës, ajo që mban gjallë njeriun dhe kozmosin. Në mes të poezisë, kontrasti midis “astronomisë” dhe “astrologjisë” shpreh përplasjen mes shkencës dhe shpirtit. mes racionales dhe mistikes. Kjo përplasje është një mënyrë poetike për të treguar se dashuria nuk matet, por përjetohet, ajo është si një yll që shihet dhe besohet njëkohësisht.

Në këto tri poezi, Fatmir Terziu ngre një filozofi të butë rkzistenciale, ku bota, njohja dhe dashuria janë tre rrathë që prekin njëri-tjetrin. “Bota guduliset” flet për ndjesinë që ringjall jetën; “E njoh botën” për mendimin që e krijon atë; ndërsa “Dashuria” për dritën që e mbart në përjetësi.

Në ato shfaqet një kozmologji njerëzore ; gjithësia nuk është e ftohtë, por e ndjeshme; koha nuk është rrjedhje, por puls; dashuria nuk është pasion, por forca që ndriçon netët e qënies.

Fatmir Terziu, me pak vargje, arrin të ndërthurë filozofinë e dritës, poezinë e ndjesisë dhe përulësinë e njeriut që e sheh veten si “një ndërresë me turnin e paracaktuar”,  por që, megjithatë, egziston dhe e ndien botën si një përkëdhelje poetike të përjetshme.

4.Në këto tri poezi, Fatmir Terziu ngre një filozofi të butë të ekzistencës, ku bota, njohja dhe dashuria janë tre rrathë që prekin njëri-tjetrin. “Bota guduliset” flet për ndjesinë që ringjall jetën; “E njoh botën” për mendimin që e krijon atë; ndërsa “Dashuria” për dritën që e mbart në përjetësi.

Në to shfaqet një kozmologji njerëzore: gjithësia nuk është e ftohtë, por e ndjeshme; koha nuk është rrjedhje, por puls; dashuria nuk është pasion, por forca që ndriçon të gjitha netët e qenies.

Fatmir Terziu, me pak vargje, arrin të ndërthurë filozofinë e dritës, poezinë e ndjesisë dhe përulësinë e njeriut që e sheh veten si “një ndërresë me turnin e paracaktuar” — por që, megjithatë, ekziston, dhe e ndien botën si një përkëdhelje poetike të përjetshme.

Në thelb, risia e përbashkët e këtyre poezive qëndron në shndërrimin e jetës së vogël në një kozmos poetik — një formë moderne e mistikës, ku çdo gjë e zakonshme ndriçon si dritë që udhëton prej miliona vjetësh më parë; ndjesi kjo që çdo lexues e ka përjetuar shpirtërisht në çaste të veçanta të jetës së tij.

___________________

Fatmir Terziu: Koha ecën sikurse drita që u ndez nga miliona netë më parë. E bota, sërrish Botë, e atillë, e lodhur në stinëpërkim, e zbrazur në vegim. Sidoqoftë, ne ekzistojmë, edhe përtej të gjitha, si një ndërresë me turnin e paracaktuar… Ju përshëndes miqtë e mi të respektuar. Mbetshim pa turne për tu (mirë) - lexuar!

1.     BOTA GUDULISET

Kërthiza,

gishtat e kripura dhe të ëmbla lëvrijnë

pikturojnë hijen e një luani,

ku vjeshta e pështjell deri në agim,

me gjethnajat e një jorgani,

Trungu, shkundet, boshatiset,

pret,

pret, 

bota të përsëris gudulisjet.

2.     E NJOH BOTËN

Skicoj me sy,

rreshnajën e parë të orës pesë,

thinjën para orës tre të agut,

barku i gjumit është i sheshtë

dhe drita vjen këtu nga përtej pragut.

Kam filluar ta projektoj botën,

jo nga faji,

ndërsa e trazoj gotën,

nga çaji.

3.     DASHURIA

Më ngjan me një poezi,

ndërsa nga brenda më ndez.

Më ngjan me një poezi,

që zhvishet në verë, mbulohet në dimër

që lind në mbrëmje, perëndon në mëngjes.

Më lëbir brishtësia si objekt studimi

nga astronomia.

Më gërryen thjeshtësia si objekt studimi

nga astrologjia.

Ajo është feneri i ndezur i miliona netëve.