Teuta Sadiku: Në një hapësirë të përbashkët të identitetit poetik

Kur kujtesa kthehet në një hapësirë të përbashkët të identitetit poetik.

Nga Teuta Sadiku

 Antologjia është një përmbledhje  me vepra letrare të përzgjedhura,fjalë  nga greqishtja anthos  që është lule dhe legein që është mbledh. Një e tillë është dhe Antologjia ``Takohemi në Jug ``, dhuratë nga Klubi i Poetëve të Jugut.Ajo është një Antologji me poezi nga 36 autorë ,poetë e poete , krijues/e nga vende të ndryshme.

Kjo antologji përgatitur nga Dashamir Malo, Edicioni i II

[ doli dhe Edicioni i III] dhe  përmbledh krijime që përfaqësojnë shpirtin dhe identitetin kulturor të kombit që autorët përfaqësojnë.Aty përfshihen dhe autorë  të rinj duke i dhënë mundësi lexuesve të njihen me krijimtarinë e poetëve nga vende,gjuhë  kultura të ndryshme.Nga ana tjetër kjo antologji është  një terren i pasur për krahasime dhe  analiza të stileve ,temave dhe dekadave të ciat janë shkruar.

Një dimension të veçantë estetik dhe shoqëror përbën fakti i përfaqësimit të autoreve femra nga Ballkani ,Europa dhe Amerika,ku mes poezisë sjellin ndjeshmërinë,përjetimin e brendshëm,përplasjen mes intimes dhe shoqërores duke sjellë një vizion të ri mbi botën,  kujtesën,dashurinë, vetminë  dhe lirinë.

Antologjia në fjalë nuk krijon një kujtesë të vetme kolektive e homogjene, por një mozaik kujtesash që pasqyrojnë përvoja të ndryshme kulturore, gjuhësore ,gjinore dhe historike. Kujtesa kolektive, në këtë kontekst, nuk është unitet, por bashkëjetesë fragmentesh dhe zërash që shpesh nuk përputhen plotësisht mes tyre.

Antologjia ``Takohemi në Jug``, përmes ndërrthurjes së zërave të ndryshëm ,krijon një kujtesë poetike transkulturore , që tejkalon kufijtë e letërsisë kombëtare.

36 zëra poetikë prej të cilëve njëzetenjë  janë poetesha nga Shqipëria, Sllovenia, Italia, Greqia,Tunizia,Turqia , Kosova,Bullgaria Maqedonia e Veriut,Kanadaja dhe Amerika.

Edhe pse antologjia pretendon të përfaqësojë kujtesën e përbashkët poetike , ajo në fakt ndërton edhe identitete të fragmentuara që flasin në mënyrë të pavarur.

Selahattin Yolgiden TURQI

Vargjet e   harresës         të ndjekin pas gjithë jetën

Mos vrapo,           macet janë duke ndjekur njera-tjetrën nëpër dhomë.

 Roland Barthes pohon se çdo akt poetik është riprodhim i kujtesës së mëparshme gjuhësore,por këtu tek poeti turk shohim se ai ndërton nga këndvështrimi i tij kujtesën kolektive , dhe nuk riprodhon kujtesën e mëparshme.

Po çfarë është  kujtesa  e përbashkët dhe si ndërtohet ajo përmes zërave dhe kulturave të ndryshme ,  gjuhës poetike,metaforës, figurave të tjera, ritmit , simbolit etj.

Kujtesa e përbashkët është e ndarë, jo homogjene dhe çdo poezi flet nga një kënd i veçantë përjetimi dhe bashkë krijojnë një mozaik kulturor.

  Pra  në këtë Antologji hasim kujtesën kolektive në vargjet poetikë,mes zërave poetikë nga gjuhë e kultura të ndryshme Por kjo kujtesë kolektive përbëhet  dhe nga fragmentimi poetik, pra nga përvoja dhe këndvështrimi i secilit poet.

Nuk janë të paktë  teoricienët që e kanë parë kujtesën si proces selektiv dhe subjektiv, jo si totalitet.

Maurice Halbwachs shkruan se kujtesa kolektive ekziston vetëm përmes kujtesave individuale; ajo është gjithmonë e filtruar nga grupi shoqëror.

Paul Ricoeur nënvizon se kujtesa është akt rikthimi i paplotë, një rindërtim, jo rikrijim i së kaluarës.

Aleida Assmann, flet për kujtesën kulturore si një depo simbolesh, që ndryshon nga një kulturë në tjetrën.

Antologjia  në fjalë  e marrë për studim ,funksionon si një hapësirë intertekstuale ku çdo poezi është dëshmi e një kujtese të veçantë, por edhe një përpjekje për t’u lidhur me kujtesat e tjera,brenda e jashtë kufijve.Ashtu siç shkruan edhe Julia Kristeva se  çdo tekst është intertekstualitet, pra rrjet kujtesash që ndërveprojnë.

Në Antologjinë `Takohemi në Jug`  poezitë   dialogojnë mes tyre.Kështu

``ZOGU I DHIMBJES`` i   ZADE KUQI KOSOVË

``Kërkova për zogun e erës  dhe për varrin e Rozafës

E në zemër dhimbja më çeli lule të hidhura`` dialogon me

``KUJTESË`` të Lleshanakut

``është historia e zogut mendjelehtë

të shndërruar në korb mbi  një mal mermeri ``

Në këto dy poezi  dialogojnë mes tyre  jo vetëm poetet por edhe poezitë e tyre. Zade Kuqi  kujton përmes plagës, ndërsa Lleshanaku  ndërton kujtesën mes kujtimit të përhershëm që egziston.

Figura e zogut është herë simbol i lirisë së munguar,herë si metaforë.A mund të lexohen poezitë si metafora të fatit të atdheut apo si mbijetesa poetike .Ja një pyetje që kërkonpërgjigje

.Çdo poezi flet nga një kënd i veçantë përjetimi,por të gjitha së bashku  krijojnë një mozaik kulturor.

Irena Gjoni (Shqipëri)

“Ti je hapësira që mbledh pafundësitë.”

Ky varg flet për një kujtesë universale, që grumbullon dritë, hapësirë, feminitet dhe lindje.Gjuha poetike e Irena Gjonit kthehet në një formë sundimi të botës mes buzëqeshjes,dritës dhe ditës.Kjo poezi lexohet si një metaforë e rilindjes së subjektit femëror që kalon nga hyjnia `pa mit` në lindje e më pas në zhvillim.

Por kujtesa e saj është mitike, metafizike, një përvojë intime e femrës si hyjni e rimenduar.Kujtesa poetike këtu është ontologjike, jo historike.

Zade Kuqi (Kosovë)

“Se Shqipëria mbetet kob si lule në fushëbeteje…”

Këtu kujtesa është historike, kolektive dhe tragjike.

Zëri poetik i Kuqit nuk kërkon dritë metafizike, por përkujton plagën kombëtare.Kujtesa kolektive e dhimbjes është kujtesë e traumës, jo e mitit.

Luljeta Lleshanaku (Shqipëri)

“Nuk ka profeci, ka vegëm kujtesë…”

Kujtesa këtu është ciklike, metafizike, pa kohë lineare,një formë e rishikimit të kohës  dhe historisë.Po ashtu kujtesa shfaqet si forcë krijuese,si mjet i vetëdijes,duke mbajtur kështu një qëndrim  filozofik  mbi ciklin  e historisë dhe përjetimit njerëzor.Ricoeur  LA MEMOIRE, Ihistoire, I`OUBLI

Lleshanaku e shndërron kujtesën në proces të pandërprerë të krijimit poetik.Kujtesa poetike  në këtë rast është   mjet i vetëdijes.

Poezi greke (Ksanthi Hondru Hill)

Tre poetëtë kaltër

Mbushin jetën tonë

Njëri i këndon së kaltrës së qiellit,

Tjetri valëve të detit

Dhe i treti pëshpërit mençurinë e erës.

Zakonisht poetet greke artikulojnë kujtesën përmes mitologjisë dhe detit, që lidhet me identitetin helen dhe antikitetin.Kujtesa këtu është mitologjike dhe kulturore, e ndryshme nga kujtesa historike e Zade Kuqit apo metafizike e Irena Gjonit.

 Poezia sllovene Nina Medved

Si i kultivoj  me kujdes  brenda meje

Bulevarde dherrugë, tramvaje

Kodra të rrëpirta  që ngrihen

 mirazhe të gjelbra  në mes të qytetit.

Kujtesa  këtu shfaqet përmes kujtimeve të qytetërimit, kujtesës urbane, erotike dhe ekzistenciale, të cilat janë edhe këto pjesë  të mozaikut të kujtesës.

Por nga ana tjetër Antologjia ``Takohemi në Jug`` krijon një strukturë të fragmentuar kujtese, ku secili poet/e mban një “copëz kujtese” të botës, ku asnjëri nuk pretendon ta përfaqësojë tërësinë.

Mimoza Ahmeti  Shqipëri

Të rrish me veten...

Është më shumë  se çfarëdolloj udhëtimi

......

Ndenja pak me veten dhe po ndihem

Llagar , i kulluar.

Miradie Ramiqi Kosovë

Thashë...

Shtratit tim të dhembjes

I mungon  ngrohtësia e trupit tënd

Lucilla TRAPAZZO Itali

Shoh përsëri buzët e saj, sytë,

Si merr frymë- nëna ime

Rikthehet në retinën time

Dhe thotë përsëri, bijë.

Vangjel Zafirati Shqipëri

Jam këtu,

Kolonë e thyer dorike,

Manastir i braktisur

 Dashamir Malo Shqipëri

Jam mik i detit

Pulëbardhat më ftojnë në një festë të kaltër.

Ginger F.Zaimis

Pëshpërit në heshtje,

dëgjuar vetëm nga veshi i brendshëm.

Pikërisht fragmentariteti është vlera e antologjisë në fjalë : ajo nuk përpiqet të unifikojë, por të dëshmojë pluralitetin poetik dhe kujtesor të Ballkanit , Evropës dhe botës.

 Ndryshe nga ideja e Halbwachs-it për kujtesën si ndërtim social, në këtë antologji kujtesa shfaqet edhe si akt personal dhe estetik i vetë poetit.

Ekaterina Grigorova Bullgari

Ti e di çmendoj unë,

Nëse një qime e vetme e flokëve të saj bie

Një trashëgimni do mbetet

E çmuar jo vetëm për  biologët.

Kjo Antologji ka të veçantë se ka kombinuar bukur feminitetin poetik (Cixous ) me kujtesën kulturore  (Assmann ),një lidhje që s’e bën kush shpesh.

Nurie Emrullai Maqedonia e Veriut

Ne jemi mishi që vuan  për mish,

Gjaku që nuhat erën e gjakut tjetër

Merita Paparisto Shqipëri - Kanada

I hape buzët e njomështa

Krejtësisht pa frikë

Pa turp, drojë,

a paramendim.

Kjo është dhe veçantia e kësaj Antologjie ,e cila përfshin poezi duke kombinuar feminitetin poetik me kujtesën kulturore.

Antologjia e poetëve dhe poeteve nga hapësira të ndryshme kulturore nuk krijon një kujtesë të vetme poetike, por një strukturë fragmentare kujtesash, ku çdo zë përfaqëson një përvojë të veçantë gjinore, historike dhe estetike. Ky fragmentaritet nuk e dobëson, por përkundrazi e pasuron kujtesën kolektive, duke e kthyer antologjinë në një hapësirë të shumëfishtë ndërkulturore, ku bashkëjetojnë kujtesat, pa u shkrirë në një të vetme.

Në kritikën bashkëkohore psh në teorinë e Pierre Bourdieu një antologji nuk është vetëm letërsi,por është dhe një akt përzgjedhjeje.E parë nga ky këndvështrim Antologjia ``Takohemi në Jug`` ndonëse shumë e vlefshme  për ndërrthurjen  e zërave ballkanikë me  zërat poetikë  përtej Ballkanit ndonjëherë ndjek  logjikën e përfaqësimit kulturor më shumë  sesa kriteret e kanonit poetik.Përfaqësimi  në një Antologji  nuk është gjithmonë cilësi letrare.Në përpjekjen për t`u dhënë  zë shumë kulturave , ajo shpesh sakrifikon kriterin e vlerës  estetike  në favor  të përfshirjes  së gjerë.

Shumëllojshmëria e kulturave , gjuhëve , stileve  i jep shumëllojshmëri edhe mënyrave se si ndryshon përjetimi i kujtesës.Kjo Antologji si formë e kujtesës  kolektive i kapërcen  kufijtë kombëtarë dhe kështu kujtesa kthehet në një hapësirë të përbashkët të identitetit poetik.

Teuta Sadiku