Njëzet e pesë vite nga egzodi dhe ndjekja masive nga trojet e tyre e mbi një milion shqiptarëve, fragment i marrë nga romani ”Pyelli i cuditshëm” i Sokol Demakut, kushtuar vuajtjeve, dhunës dhe gjenocidit serb në popullatën e pafajshme shqiptare në Kosovë. Ky është vetem një tregim i personazhit kryesor Shahës me tre fëmijëet e saj dhe burrin.
Romani është botua në gjuhën suedeze por një vit më vonë është përkthye edhe në gjuhen shqipe.
Një udhëtim i frikshëm
Ishte pranvera, stina më e mirë e vitit. Por jo për ne shqiptarët. Nuk kishim asnjë mbështetje, as të ardhme nuk shihnim, as fuqi për të ndryshuar asgjë nuk kishim. Moti ishte ashtu siç e ndjenim ne: mbrëmje të ftohta, ditë me re, shumë shi.
Herët në mëngjes u dëgjuan bubullima topash. Rrugët ishin bosh, përveç policisë dhe tankeve që kontrollonin qytetin. Nuk kishte njeri jashtë, askush nuk guxonte të dilte. As për të marrë ajër të pastër.
Një të hënë në mbrëmje policia kishte vizituar banorët shtëpi më shtëpi dhe kishte njoftuar qytetarët se të gjithë shqiptarët duhet të largohen të martën pasdite. Do të na merrnin me autobus.
Të nesërmen na mblodhën në shesh. Fëmijë, të moshuar, gra dhe të rinj. Shumë qanin.
Ne ishim të zemëruar. Të zemëruar me ata që ishin arsyeja pse Perëndimi hodhi bomba për Kosovën, te zemëruar me politikanët. Ishin ata që donin të vrisnin dhe të zhduknin të gjithë ata që flasin shqip.
U dëgjuan të shtëna.Të gjithë heshtën, edhe fëmijët që qanin.
Policë kudo. Ata kishin armët në dorë. Në fillim mendova se do të përdornin armët kundër turmës, pastaj pashë se morën një djalë që rezistoi. E kanë shkelmuar dhe e kanë rrahur me shkopinj gome.
Ai ishte i fortë.
E çuan në një makinë policie dhe u larguan.
Në orën njëmbëdhjetë mbërriti autobusi i parë. Nga larg mund të shiheshin disa autobusë që vinin njëri pas tjetrit.
Kur mbusheshin autobusët niseshin dhe shkonin në destinacione të ndryshme dhe askush nuk e dinte se ku do të shkonte autobusi ku ata hipnin. Disa do të shkonin në kufirin maqedonas, të tjerët në stacionin e trenit në Fushë - Kosovë.
Qytetarët u ndanë në grupe. Unë dhe familja ime përfunduam në grupin e fundit. Na u desh të prisnim deri në orën katër pasdite para se të na vinte radha.
Çfarë do të ndodhte me ne, ku do të shkonim?
Si do të shkojë udhëtimi dhe kë do të takojmë rrugës për në kufirin maqedonas?
Këto ishin pyetje për të cilat ne nuk mund të merrnim përgjigje në atë kohë. Kishte lot që nuk thaheshin kurrë. Ata vinin nga zemra, nga brenda njerëzve.
Shoferi i autobusit na thirri. Ai fliste shqip, por ndoshta ishte serb. Ai shpjegoi me dashamirësi se gjithçka do të shkonte mirë, se udhëtimi do të shkonte mirë. Na duhej vetëm të qetësoheshim dhe ta dëgjonim atë.
-Nuk ka asnjë rrezik, unë vozis me kujdes dhe shpresojmë se mund ta menaxhojmë këtë pa incidente.
Hymë në autobus.
Dikush kishte derdhur karburant në dysheme.
U bë nxehtë shpejt atje.
Autobusi u nis.
Tani ata e kishin boshatisur qytetin. Ndoshta dikush kishte mbetur, njerëz që nuk donin të iknin nga shtëpitë e tyre dhe kështu ishin fshehur.
U ula në autobus me Mensurin në krahë. Isaku, Menti dhe Meda ishin ulur pranë përballë meje. Isha e shqetësuar për ne, për familjen time. Po unë mjera Shaha ku do të shkoja, si do të vazhdoja nëse do t'u ndodhte diçka? Kur arritëm në Fushë-Kosovë, autobusi ndaloi. Dyert u hapën dhe tre ushtarakë hynë në autobus.
Ata ishin të dehur, por dinin shqip dhe filluan të pyesin se kush jemi dhe nga kemi ardhur. Doja të mbroja Isakun dhe fëmijët e mi. Por si ta bëja këtë? Ushtarët e dehur mund të bënte çfarë të donin, askush nuk mund t'i ndalte.
Shoferi i autobusit dukej se e kuptonte frikën tonë. Kur askush tjetër nuk guxoi të thoshte asgjë, ai detyroi ushtrët të largoheshin nga autobusi.
Udhëtimi vazhdoi.
Kur arritëm në Prishtinë, ushtria dhe policia ishin të dukshme. Por ende nuk ishte si qyteti që lamë, këtu kishte një mundësi për të jetuar jetën ende. Njerëzit ishin në rrugë, po vozisnin, punonin.
Jashtë qytetit, tanket mund të shiheshin në fusha. Ata ishin përgatitur për sulme nga avionët e NATO-s. Ushtarët ishin kudo. Ata ruanin autostradën dhe të gjitha urat. Në Kaçanik na urdhëruan të ndalonim. Një oficer hyri dhe pyeti serbisht se nga ishim. Shoferi i autobusit u përgjigj se ne vinim nga Prishtina dhe po shkojmë në kufi me Maqedoninë.
Oficeri u tha disa të rinjve të zbrisnin nga autobusi. Më dukej sikur i gjithë gjaku më iku nga trupi. Nuk mund të thoja asgjë. Gjithçka që ndjeva ishte shqetësimi se oficeri do të ma merrte familjen. Dhe nëse kjo do të ndodhte, çfarë do të thoja dhe çfarë do të bëja?
Të rinjtë zbritën nga autobusi. Dëgjova oficerin që i pyeste se çfarë ata kishin me vete. Mos kishin para, apo ndoshta ndonjë aparat fotografik?
-Jo, nuk kemi.
-Çfarë të bëj me ju atëherë? Nëse doni të shkoni më tej, duhet të paguani pesëqind marka gjermane. ’
Njëri nga të rinjtë futi dorën në xhep dhe nxori disa kartëmonedha.
-Ja, paratë tuaja!
Oficeri qeshi.
-Nuk i dua! Duhet t'i paguani në kufirin maqedonas. Do të takoni tre policë, janë ata që duhet t`i paguani.
Po i afroheshim kufirit. Fshatrat ishin bosh, askush nuk lëvizte.
Por ne ishim të gjithë aty, shpejt e kishim bërë rrugën e rrezikshme.
Arritëm.
Kur dolëm nga autobusi, disa policë vinin drejt nesh. I riu që i kishte treguar më parë oficerit paratë i nxori sërish pesëqind markat gjermane.
-Po urdhëroni! – u tha ai me ironi.
Nuk i pamë më policët.
