Shpresa Fundo Gjergji: SKICA “Sytë e lumit tim” e autores Lida Lazaj

(Në sytë e mi – pjesa I)

Nga Dr. Shpresa Fundo Gjergji

Kjo skicë më vjen si një prozë poetike, ose më mirë do të thosha si një ese–rrëfim, ku realiteti, kujtesa dhe metafora ndërthuren natyrshëm. Duket qartë se nuk ndjek logjikën lineare të tregimit, por logjikën emocionale të mendimit: një rrjedhje që imiton lumin vetë. Një zgjedhje unike e të rrfyerit, meritë e autores.

Struktura ndërtohet në valë:

• Hyrje reflektive (titulli unik e tejet domethënës, çfarë simbolizon “syri”, çfarë simbolizon “tim”).

• Kujtime të fëmijërisë që lidhen me lumin.

• Simbolikë e identitetit (emri i fisit, origjina, rrënjët).

• Kthimi në të tashmen dhe zhgënjimi i perceptimit.

• Episodet e paharrueshme që mbartin peshë emocionale.

• Mbyllje me motivin e qëndrimit në jetë për të dëshmuar.

Skica është ndërtuar në mënyrë ciklike: ashtu si një lumë.

2. Motivi kryesor: Syri i lumit

Motivi qendror është syri ujëror (i ujshëm), një metaforë e jashtëzakonshme, e veçantë, prekse që bart 4 dimensione poetike të gjalla:

 • Shikimin e fëmijërisë; • Vetëdijen e lumit; • Rikthimin e pamundur; • Pasqyrimin e jetës njerëzore

Syri i lumit “e sheh” fëmijën dhe më dialektikja ndodh kur “e sheh” gruan që rikthehet pas viteve. Ai bëhet dëshmitar dhe kujtesë. Një metaforë jashtëzakonisht e bukur, sepse e shndërron lumin në personazh të gjallë.

Në fund të fundit, do të thoja se syri i lumit bëhet syri i brendshëm, syri i tekstit, syri i këtij zëri rrëfimtar që gjallon brenda shpirtit të poetes.

3. Tema qendrore

a. Fëmijëria si vend i shenjtë

Pagëzimi dhe mulliri formojnë dy pole të shenjta:

• Nisja në jetë

• Ushqimi, buka, mbijetesa

Poetja i shenjtëron vendet ku është rritur, siç shenjtëron nënën, gjyshen, fisin. I sjell imazhet e tyre të gjalla, të ngrohta, të dashura, me plot virtyte. Janë padyshim pjesa më e vyer e poetes.

b. Rritja që zvogëlon botën

Një nga idetë më të bukura të tekstit: “Koha vendos një membranë të rrumbullakuar para syve dhe bota zvogëlohet.” Nga më të bukurat metafora të perceptimit: fëmijëria e zmadhon botën; mosha e rrit, por e zvogëlon realitetin. Perla të tilla të ndjeshme vetëm Lida Lazaj mund të sjell. Më ka befasuar vërtet.

c. Malli si substancë e padukshme

Malli është “substancë pa ngjyrë, pa shije, por me vlerë sa floriri”. Kjo është frazë poetike me peshë të madhe emocionale. Dukshëm me një poetikë brilante, sintetike, të plotë, të ndjerë, të rrëfyer si një poete shpirti, ky varg meriton vëmendje e vlerësim. Duke e lexuar, jam mallëngjyer dhe e kam ndjerë njësoj mallin e rrëfyer këtu.

d. Rrjedha e kohës

Ashtu si uji nuk kthehet në burim, edhe jeta nuk përsëritet. Kjo është një ide që shoqëron gjithë tekstin. Një filozofi e trajtuar me finesë në tekst, ku rrëfenja të rrëmben. Aty, asgjë nuk ndalet, veç transformohet.

e. Identiteti dhe origjina

Me faktet që poetja përmend, sjell një gjuhë ndryshe brenda rrëfimit. Fisi Çoçi, lumit i jepet identiteti i trashëguar. Është një bashkim i bukur midis: topografisë; gjenealogjisë; kujtesës historike. Në këtë mënyrë, kalvarit të vlerave rrëfimtare i shtohen elemente historike kulturore të ndërthurura me artin tregimtar të poetes sonë.

4. Simbolikat kryesore

Lumi, një gjetje ku sintetizon jetën, kohën, rritjen. Lumi është element i gjallë, i cili shkund dimrin; lë lule zambaku pas mulli; sheh fëmijën; e përkëdhel me rrymë; rritet e zvogëlohet në sy të njerëzve.

Arnat e fëmijërisë, që nga larja e tapeteve deri tek larja e fëmijëve, çdo imazh është i butë, i dritshëm, i pasur me jetë. Sjell rrjedhshem menyrën e jetesës, lidhet natyrshëm me kulturën popullore të jetuar.

Privimi dhe humbja ku copëza dhimbjeje të heshtura mbartin të vërtetat e shpirtit. Lida e vuan brenda saj, brenda shpirtit të poetes, atë çka nuk ekziston më; atë çfarë ka ndryshuar apo edhe atë çfarë nuk është arritur të bëhet; ëndrrat që zgjohen me peng…

5. Personazhi rrëfimtar

Rrëfimtarja jonë është një zë intim, i thellë, poetik, i cili lëviz midis kohëve me natyrshmëri. Ka inteligjencë emocionale, kujtesë të mprehtë dhe aftësi për të interpretuar simbolet e jetës.

Rrëfimtarja është: fëmija; gruaja që kthehet pas shumë vitesh; poetja; dëshmitarja; trashëgimtarja e fisit dhe zëri i veçantë që i jep jetë rrfenjës.

6. Tonaliteti

Teksti poetik ruan një ton nostalgjik, por jo të rëndë; poetik, por jo të sforcuar; filozofik, por jo abstrakt; fëmijëror, por me mendje të rritur. E pra ky është balanc i rrallë ku teksti është i ëmbël, i hidhur dhe i ndritshëm njëkohësisht. Një ndërthurje e mençur plot jetë dhe vlera kulturore.

Pyetja, pse funksionon kaq bukur, më intrigon të vazhdojë pa u ndalur e të shkruaj…, e të evidentoj se shkrimtarja jone tregon, nuk predikon; ndërton imazhe të gjalla; ka ritëm sikur lexon një rrjedhë uji; ka autenticitet absolut; nuk i frikësohet intimitetit; ka tingull poetik të natyrshëm, ka unin poetik të saj të konsoliduar.