Sakip Cami: Delegati që vuri veton për gjuhën shqipe

Jusuf Bej Karahasani, (1851-1911) delegati që vuri veton për gjuhën shqipe në Kongresin e Dibrës, 1909

Nga Sakip  Cami

Jusuf Bej Karahasani, i biri i Hasanit nga fshati Brezhdan i Dibrës ishte  beu i oxhakut të Karahasanit në Dibër të Poshtme.

Po cfarë përfaqësonin oxhaqet në Dibër ?

Këtë nocion ekonomiko – shoqëror e hasim në Dibër në shekujt 18-19.  Procesi i shndërrimit të pronës shtetërore të tokës në pronë feudale private fuqizoi çifligarët nëpër sanxhakët shqiptarë dhe për rrjedhojë, dobësoi pushtetin qendror.

Porta e Lartë jo vetëm nuk mundi ta ndalte procesin e fuqizimit politik të feudalëve provincialë, por u mbështet tek më të fuqishmit, duke i njohur zyrtarisht si pari’.

Oxhakllëku ishte tokë (pronë) që u jepej për shfrytëzim komandantëve të fortifikatave, feudalëve vendas, të cilët, duke përqafuar fenë islame, hynin në rrethin e titullarëve të lartë të administratës ushtarake të Perandorisë Osmane.

Oxhaku kishte daulle dhe flamur, nuk mund të përmbysej dhe as të emërohej. Oxhaku trashëgohej. Nuk u jepej të huajve. Në rast luftërash përfaqësuesit e oxhakut merrnin pjesë ashtu si dhe sanxhakbejt. Megjithëse në Dibër ishte ngritur administrata osmane, në shkallë sanxhaku, pushtetin e ushtronin oxhaqet.

Në Dibër Perandoria  osmane njohu katër oxhaqe: Hoxhollin në Dibër të Epërme  dhe Xhilagën, Hysenagollin dhe Karahasanin në Dibër të Poshtme.

Oxhaqet kanë pasur rol të dyfishtë, atë të prijësit politik të qeverisjes lokale dhe administratorë  pasurish të patundshme.

 Jusuf bej Karahasani: "Nuk heqim dorë nga gjuha jonë".

Isuf bej Karahasani  lindi në fshatin Brezhdan të Dibrës  në vitin 1851.

Në foton e Kongresit të Dibrës, korrik 1909, Jusuf Bej Karahasani është në qendër të fotos

Ahmet Bej Karahasani, delegat i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit

Në qershor të 1878 Ahmet bej Karahasani rreshtohet në krahun e atdhetarëve të shquar shqiptar, Abdyl bej Frashërit, Iljas Pashë Dibrës, Ali Pashë Gucisë, Sulejman Vokshit e të tjerë, për themelimin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe shtrirjen e autoritetit të saj në të gjitha trojet shqiptare. Akti për organizimin e ushtrisë kombëtare shqiptare dhe vendosjen e tyre në vendet e duhura mban dhe firmën e Ahmet bej Karahasanit. Atë ditë që ishte në Prizren i vdes gruaja dhe pak më vonë dhe djali i vetëm. Kthehet në Brezhdan dhe pas këtyre ngjarjeve të trishtueshme nuk e gjejmë të përfshirë në veprimtari kombëtare.[1]

 Pas Ahmet Karahasanit, vëllait të madh të Jusufit, Oxhaku i Karahasanit  njohu zhvillime me Isuf bej Karahasanin. 

  Pas vdekjes së vëllait të madh, Ahmetit, drejtimin e Oxhakut e mori Isufi. Por ky oxhak ndryshe nga oxhaqet e tjerë  ishte më i fuqishmi dhe në konflikt me Portën e Lartë të Stambollit. Të jatin e Jusufit, Hasanin, për kundërshtim të reformave të Tanzimatit, 1938, autoritetet osmane e burgosën në Kalanë e Varnës në Bullgari. 

Si derë e mirë,  sofër  bujare e shtëpi pushke, fshatarët  gjenin mbështetje  te Beu i Oxhakut të Karahasanëve.

Isufi mori pjesë në luftën e Nishit, 1877,  në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit,  me të vëllain, në qershor 1878, në Kuvendin e Dibrës (Qernanicës), shkurt 1899, në Kongresin e Dibrës, korrik 1909 dhe në kryengritjen antiosmane   të viteve 1909-1910. 

Miqësitë e Hasanit, Ahmetit dhe Jususfit i kalonin kufijtë e Dibrës. Ato shkonin në Kosovë, Tetovë, Plavë e Guci kudo ku kishte lidër atdhetarë.

Në vitin 1881, pas shpërndarjes së Lidhjes  së Prizrenit dhe Kuvendeve të Dibrës, Dervish Pasha e etikon si rrezik  për Perandorinë dhe i djeg kullat.[2] 

Isuf Bej Karahasani ka marrë pjesë në të gjitha kuvendet e Nandë Maleve të Dibrës dhe disa prej tyre i ka kryesuar, pasi shquhej për trimëri, burrëri dhe peshën e fjalës.

Për  Kuvendin e Qernannicës në Dibër në shkurt të vitit 1899 së bashku me Sali e Abdulla Dahoshishtin )Hysenagollin, Osman Zajmin, Shaqir Jegenin, Shaqir Dacin, Nurce Pustinën e  Selim Bej Rusin bënë të gjithë punën përgatitore dhe organizmin e Sanxhakut të Dibrës që zgjodhi President Selim Bej Rusin.

Vecanërisht mbetet historik qëndrimi i Jusuf Bej Karahasanit në Kongresin e Dibrës, korrik 1909, ku midis  disa  zërave servilë që të shkruajmë e të flasim turqisht, buciti zëri i Jusufit:“Nuk heqim dorë nga gjuha jonë shqipe.“

Haki Stërmilli, i pranishëm në këtë kongres tregon se Jusufi dinte  shkrim e këndim shqip,[3] të mësuar  vetë në fshehtësi nga miqtë e tij të shkolluar në Stamboll. 

Në vitin 1910 ai së bashku me trimat e tij që e mbështesnin dhe me ato të Kurt Hoxhës dhe Halil Kaloshit shkuan në ndihmë të Hazis Xhekës në Gjoricë[4], sepse trupat osmane e bombarduan në kullën e tij.

Kundër ekspeditës famëkeqe të Durgut Pashës së bashku me Selman Alinë, Dine Hoxhën, Llan e Halil Kaloshin, Baftar  Dodën e Selim Haxhi Nokën shkuan në ndihmë të kosovarëve në Qafë Prush. Në shenjë hakmarrje Durgut Pasha  për të dytën herë i djeg kullat e Jusuf Bej Karahasanit.

Në kushtet e mungesës së shtëpisë në dimrat  e viteve 1910-1911, gjeti përkrahje e mbështetje te miqtë e tij në Bulac, Shqarth, Luzni, Gjuras e Gjoricë. Ndërkohë shëndeti i përkeqësohet dhe një sëmundje  e rëndë e mposht. [5]   U  varros me nderime në fshatin e tij, Brezhdan, Dibër.

Nga cifligu i tij mbi 20 dynymë tokë ua fali dy familjeve që e strehuan në ditët e vështira të dimrit, kur osmanët ja dogjën kullën.

Isuf bej Karahasanit, në fund të dhjetorit 1911  vdes dhe me vdekjen e tij shuhet dhe Oxhaku i Karahasanit.

[1] Sakip  Cami, “Dibra Ngarje dhe Luftëtarë, 2022

[2] Gafur Zoto, kumtesë në sesionin “Dibra dhe etnokultura e saj” 1993 Faqe 238

[3] Dibra dhe etnokultura e saj, faqe 240

[4] Ilas Kaca, “Jusuf Karahasani”, monografi