Rrënjët e identitetit dhe specifika e ndjesisë...

Rrënjët e identitetit dhe specifika e ndjesisë në poezinë e Yllka Sheqirit

Prof Dr Fatmir Terziu

Duhet thënë se poezia e Yllka Sheqirit, gjithashtu, është një poezi specifike për vendndodhjen, fluiditetin e identitetit, që në lexim të parë duket se është autobiografike dhe deshifron faktin se si individi mund të konceptohet në dritën e fuqisë së origjinës së dikujt dhe udhëtimit gjatë gjithë jetës, rrënjëve dhe rrugëve të jetës së tyre dhe një rimarrje në pyetje të thelbit diskursiv që stacionohet tek kuptimi i shtëpisë dhe ndryshimi i vetvetes. Në veçanti, dhe ndoshta më e theksuar, kjo poezi gjithashtu ndërvepron me muzikalitetin si një mënyrë jetike e shprehjes, dhe jo më pak me simbiozën jetike të vendndodhjes. Si shembull poezia „Parrënjësi“ ka në kontekst tërësinë diskursive të këtij mesazhi në vetvete ku poetja e ndjen si një plagë në vetvete, që shprehet edhe si një sosje mendimesh, nga vetvetja „Mua më janë sosur mendimet/Ngase e zeza mbetet e zezë/Sado që mundohem ta mendoj të bardhë?“.

Këto procese diskursive pasqyrojnë nocionet e Stuart Hall për rrjedhshmërinë e identitetit, kur thekson se „Identitetet kanë të bëjnë më shumë me çështjet e përdorimit të burimeve të historisë, gjuhës dhe kulturës në procesin e të qenit: jo „kush jemi“, apo „nga kemi ardhur', aq sa çfarë mund të bëhemi, si kemi qenë, të përfaqësuar dhe se si kjo lidhet me mënyrën se si ne mund të përfaqësojmë veten. Prandaj, identitetet janë të vendosura brenda, jo jashtë, përfaqësimit. Ato lidhen me shpikjen e traditës po aq sa edhe me vetë traditën, të cilën na detyrojnë ta lexojmë jo si një përsëritje të pafund, por si „e njëjta gjë në ndryshim“: jo i ashtuquajturi kthim në rrënjë, por një pajtim me tonën, 'rrugët'. (Hall, p. 4.)

Poetikisht, në prejardhjen e përbashkët vjen një kauzë e përbashkët, e cila mund të shtjellohet bukur me një nga vargjet mjaft diskursive të poetes Yllka Sheqiri, „Lodrat nuk ngushëllojnë netëve/kur mendimet fermentohen, e g.u.f.O.J.n.ë“ (po aty) dhe po aq dhe në bvargjet e tjera në fund të poezisë ku theksi është më i mirëndjeshëm „Herët a vonë njeriu e gjen rrënjën e vet, /por kur e ke humbur garën në vrapim gjashtëdhjetëmetërsh drejt së ardhmes, /atëherë e kupton se kjo gjë është goxha e pashpresë.“ (po aty). Kur poetja thotë se „Mua më janë sosur ndjenjat/Një hartë në dorë/Dhe nuk e gjej dot shtëpinë“ ngjan me një sublimitet njerëzore që mbetet ende simbiozë në luftën për liri dhe vetë-identitet, një ikje nga 'pasiguria'; mund t'i inkurajojë ata të kthehen në vendet e rrënjëve të tyre për të rimarrë një trashëgimi që i është hequr prej brezash, një e drejtë që është sa „primitive dhe erudite“ për të mos e humbur pra shtëpinë.

E kur e gjen shtëpinë, natyrshëm ndjen dhe gjen dhe një puthje nëne, një aromë të atillë që forma identitare kalon më tej simbolikës së rrënjëve, dhe natyrshëm për poeten Yllka Sheqiri, „Puthje nëne“ është një përmasë e pamatmshme, por „Një puthje e vogël nga ti, nëna ime/Ndjehej aq e madhe në zemrën time“, që do të thotë se jo gjithnjë gjërat shkojnë si në vaj, por edhe nëse janë të tilla kanë në thelb dialektikën e rrënjëve të jetës, vetë jetën dhe kuptimin e formës dialektike nënë dhe bijë e anasjelltas në vazhdimësi. Këtu „Nganjëherë qajmë/Bashkë/Ti më mëson/Unë dëgjoj/Jo gjithmonë/Kështu që grindemi/Por sot…“ natyrshëm është një botë tjetër, një lidhje tjetër rrënjore, identitare, se është puthja e madhe dhe sublime e nënës. Që poetja të bashkojë mirëkuptimin, sinqeritetin me dashurinë, brenda veprës së saj vizatohet një matricë lidhjesh, bazuar në një lidhje stërgjyshore, qoftë brezat e hequr dhimbjeve të ndryshme, apo nëna e saj. Kjo dinamikë midis diskursives dhe intimes është ilustruar veçanërisht në këtë poezi të shkruar me lidhjen ndaj njëra-tjetrrës, të diskutuar këtu si një dikurs i pandashëm. Megjithëse zhgënjimi i formës kundërshtore mund të gjendet në të dyja format, ai është një emocion i prekur nga rrethana dhe idioma përditësie shumë të ndryshme, i paraqitur me qëndrime të kundërta, por mjaft domethënëse.

Poezia ”Më hidh në shkretëtirë” e Yllka Sheqirit që është e përfshirë në përmbledhjen antologjike ”Via Mistika”, ka në thelb një afërsi tjetër diskursive të dhimbjes me atë të përditësisë, pasi poetja vetë e thekson se dhimbjen fizike e duron, por atë psikike nuk është në gjendje që ta durojë, e ndaj ajo kërkon që të lihet ashtu sikurse është në rrënjët e saj të jetës, dhe thërret „më lë të kalbem“ apo dhe „më lë të përgjakem“, duke mos hezituar të bëjë dhe atë retroretorikë që të kërkojë „më hidh në det“, sepse poetja tashmë kupton moshën madhore. Mosha e rritur vjen me dhimbjen e humbjes, e katalizuar nga tragjeditë e skenës publike. Alternativa për të përjetuar këtë ndjenjë kolektiviteti, për të ndjerë dhe shkaktuar/dhimbje, është të mos marrësh parasysh klimën politike, ose të vuash pakënaqësi personale, sikur ajo do të ishte më mirë të injoronte ngjarjet aktuale, ose themelin historik mbi të cilin ato bazohen. Procesi i maturimit në moshën madhore këtu përshpejtohet në mënyrë të panatyrshme nga masakra e jashtme, së cilës poetja duhet t'i përgjigjet me kërkesën diskursive „Më lë të ndjej dhimbje fizike /Sepse atë psiqike/S’e duroj dot.“ (po aty)

Poezia „Vetmi“ tregon rolin e njeriut të vetmuar, duke përjetuar mrekullinë e pafajësisë, dhe të rriturit, duke përjetuar barrën e shterrimit financiar dhe stresit. Jeta e tillë „Si një krua pa ujë“ është sinonim i zhgënjimit dhe burimi i tij është trauma publike, ose drama personale, pasi duket joekzistuese, „Si një ëndërr e ndrydhur në jetën e njeriut/Unë jam për së gjalli e vdekur“. Ndjenja e trishtimit katalizohet nga ajo politike dhe më pas shoqërore, e tërhequr në kavaletin e kujtesës. Këto nuk janë të dallueshme nga njëra-tjetra. Lidhja këtu është njeriu i vetmuar e i supozuar në kryqëzimin e të dy rrëfimeve, i cili është i detyruar të revoltohet për shkakun pasues dhe gjithashtu vuan privatisht në hallet e margjinalizimit. Nëpërmjet titullit të përbashkët, problemet socio-dialektike të poezisë lidhen me humbjen e besimit në një gjendje të tillë vetmie, ndoshta si pasojë e drejtpërdrejtë e përkeqësimit të situatës ndjesore, ku fiton më në fund çiltërsia „Tash të them me çiltërsi/Të urrej të urrej të urrej/Vetmi!“

Mund të shihet se folësi i të gjitha poezive të poetes Yllka Sheqiri është i ngarkuar me kohë ankthi, të cilat nuk i atribuohen vetëm situatës së brendshme, apo qytetare, në përputhje me pretendimin e fatit individual, se dallimi midis dy rrethanave është i paqartë, se publiku është personalisht politik, apo dhe uzurpuesi është dianak dhe dinamika është ajo që shtjellohet tek vetë forca e influencës diskursive të krijimtarisë së emigrimit dhe mërgimit. Ajo që ndryshon, disi çuditërisht, përsëri si rezultat i ndryshimit të këndvështrimeve të poetes dhe një pamje më të shkurtër të historisë, është se ajo përfundon me një notë optimiste pavarësisht shqetësimit të vazhdueshëm. Ndaj jo më kot poetja na sjell dhe poezinë „Unë falë po nuk harroj“.

Ka një pranim që vjen me këtë realizim të demonstruar përmes faljes dhe mos-harresës, një këmbëngulje që pasqyron ndikimin e e ndjenjës njerëzore, sidomos atë femërore tek poezia „Unë falë po nuk harroj“. Sikurse ndjehet gruaja në poezi do të jetë në gjendje të përballojë vështirësinë, por lexuesit i mbeten ngjarjet e sferës diskursive të dhimbjes, pasi „gjurmët e plagëve mbesin/Për gjithçka që the/Për gjithçka që bëre“ e që ndikojnë drejtpërdrejt në imtësitë e jetës së përditshme. Secili prej këtyre aspekteve lidhet dhe shtohet në një të rritur më të plotë, të zhgënjyer, sado që të jetë ai person. Në çdo poezi, ajo vepron brenda historisë së ngushtë „Unë mundohem të falë/Mundohem të harroj/Mundohem të jem njerëzore/Unë falë/Por nuk harroj/Ti/Më ke damkosur/për jetë.“ (po aty).

Poezi të tilla si ”Princeshë e frikësuar”; ”Kur jeta të të ketë harruar”; „Mendim poetik“ apo „Ankth“ tregojnë brenda këtij kuadri, se poetja mbron si për besimin në të ardhmen, ashtu edhe për rinegocimin e roleve të humbura'ose të denigruara në shoqëri. Në fund të fundit, këto përbërës formojnë një matricë që përfshin identitetin e saj kompleks poetik. Ajo bazohet gjerësisht nga vetëdija historike e dalë nga rrënjët e saj, me një baba poet dhe shkrimtar që ka qenë simboli më i mirë i saj, për të ekstrapoluar kuptimin nga situatat aktuale, politike dhe shoqërore. Pavarësisht pritjes kritike që denoncon me thjeshtësinë e saj, natyra e ndryshimit zbulon një poete komplekse në veprën e të cilës bashkohen vazhdimisht aspekte të shumta që lexohen e mirëndjehen në mjaft intervista për mediat suedeze. Sidoqoftë afati kohor i historisë nuk duket më thjesht linear dhe atributet e zërit të saj poetik nuk mund të përmbahen mjeshtërisht në gjysma të thjeshta të dualiteteve, por si modele për mjaft gjenerata të tjera. Yllka Sheqiri eksploron rëndësinë e ndërgjegjësimit të brezave, ashtu si mjaft të tjerë në dualitetin gjeografik, të cilët varen nga ky shqyrtim i historisë në të tashmen për të marrë në pyetje identitetet e tyre.