…Tmerri kuisi çmëndurisht. Do të largohej vetëm me veshjen e pyllit. Me shkurre të larta dhe të pakalushme. Nga oshëtimat e plumbave që vërshëllenin lakuriq. Atyre që i dëgjonin u a bënin shpirtin rrëmujë. Tmerri që po shihte ishte rrezik ti mbante frymën. Por mendoi amanetin. Koka që mbante të mbërthyer nga flokët, me dorën e majtë të ngritur lartë, po i kullonte pikat e fundit të gjakut mbi fytyrën e tij. E përzjeu dhe e ngjethi në gjithë trupin shija e krypur.Si driza ju ngritën qimet e trupit. Ishte gjaku i vëllait. Në dorën e djathtë lartë, shtërngonte akoma jataganin. Pa kokën e vëllait, pa dhe jataganin dhe ju duk I tmerrshëm. Kokën që mbante akoma lartë, ai e kishte këputur nga qafa e të vëllait. E hodhi jataganin dhe kapi kokën e tij. E shtërngoi fortë me gishtërinjë dhe foli me një gojë si e ariut kur mbrohet. Asnjë fjalë nuk ju kuptua saktë. Duke ju drejtuar Zotit kishte bërtitur. O Zoti Krisht. Më urdhëroi vet Kiçua. Më ruaj mëndjen e kokës o Perëndi. Sa të shpie amanetin e vëllait tim në fshat. Tek prindrit. Tek nëna. Pastaj le të vdes edhe unë. Të lutem, mos ma merr mëndjen.
Kishte triumfuar ligji i komitëve. “Mos e lini kokën e shokut në duart e armikut. Pilua nuk e kishte shkuar nëpër mend, por I ra mbi kokën e tij. I tmerruar e pa përsëri kokën e të vëllait. Kishte dëgjuar për legjenda. Ra në gjunjë me duart lartë. Legjenda! Mendoi i alarmuar dhe u çua. Edhe unë do hap një legjendë të re. Do vrapojë të kalojë kodra, lugina, brigje, pyje e fusha me një trastë në qafë. Brënda sajë do kem një kokë të prerë. Do çojë tek nëna jonë një amanet.
Sytë e alarmuar. Ju fantazua. Kokës i lëvizën buzët. I foli shumë rendë. “Nxito vëlla. Ç`prêt! Plumbat vërshëllejnë. Po afrohen. Do të vritesh edhe ti. Të kam lënë një amanet”. Pilua me gojë të çaplyer si edhe sytë nga e papritura. “Vallë më foli vërtetë? E futi në trastë kokën e prerë. Largoi trupin me respekt nga rrugica, I puthi duart për të fundit herë, rrëmbeu jataganin dhe vrapoi me dy kobure. Njëra në brez. Sytë si të tigrit. Me fytyrë të ashpërsuar. Me gojën e luanit që i shpëtoi një ulërimë e tmerrshme. Në maj të kodrës sokëlliu sa drodhi armiqtë. Me tehun e mbrehtë të shpatës duke vrapuar pastronte shtegun nga shkurret. Tjetër pamje. Shumë e bukur, por e shëmtuar për Pilon. Pesha ishte shumë më e lehtë. Jo si para pak çastesh kur vraponte në të përpjetë me të vëllanë e plagosur në supe. Ishte bër i tëri i kuq. Gjaku i rridhte çezmë. Deri sa ranë në pritë nuk kishte vrarë njeri. Pa ju larguar i rrinte pezull në sytë e tij koka e të vëllait. Koka të prera edhe gurët. E kuqe si gjaku edhe natyra gri. Edhe sytë ashtu i kishte. Edhe fytyra e duart. Trasta krahqafë. Nga vrapi po i lëkundej shumë. Ndaloi. Një zë. Nga i erdhi. Njeri i fshehur në shkurre? Jo, jo. Ai zë ishte si i mbytur në grykë. Si i dal nga gryka e një pusi. “Vëlla. Po më tunden trutë. Të lutem hape pak grykën të më hyjë pak dritë. Dua të shoh natyrën edhe i vdekur”. I alarmuar pa brënda. Fytyra me pamje nga lartë. Nga shpejtësia e kishte hedhur mbarë. Sytë i kishte të hapura. “Harrova nga shpejtësia t`ja mbyllja sytë”,- mendoi. I foli përsëri. Tani ballpërball. “Më mbaj më me kujdes. Dua të arrijë të shoh nënën.Kam besim se do ta mbash amanetin”. Fjalët e fundit e tronditën. Dëgjimi dhe pamja gati ju shuan. U drejtua nga qielli. Me një britmë tundi edhe shkurret. Edhe degët e pemëve. U lëkundën edhe retë. Pas një vetëtime lotuan. Lagën fytyrën e Kiços në trastë. “O Perëndi më iku mëndja e kokës. Të lutem ruama. Më fantazohet, apo më flet vërtetë! Dukej sikur kënaqej kur e preknin pikat e shiut. Futi dorën ti fshinte fytyrën. U përpoq ti mbyllte edhe sytë. “Nga shpejtësia nuk ja mbylla kur dha shpirt”. Por më kot. Buzët e të vëllait belbëzuan. Përsëri belbëzuan. Piloja u tremb. “Mos u mundo. Sytë do ti mbaj hapur sa të shohë nënën”. Ishte njëzeteshtat vjeç. E kishte merak nëna ta martonte. I kishte vën sytë një vajze. Ju fantazua Pilos, sepse ai e kishte vën në dijeni. Equanin Sofika. Por u martua me vdekjen.
Po vraponte. Tani trastën jo krahqafë. E kishte hapur edhe pak. Sytë e të vëllait shikonin më shumë dritë. Qielli me re të rënda. Filloi të lotonte më shumë. Pikat po i binin mbi fytyrë. Pilos i dukej se po e kënaqnin të vëllanë. Shkurret dhe gjethet po shijonin një muzikë. Violinë e lehtë si ajo e Zylos me sazet e Delvinës. Pa përsëri brënda. Ju fantazua përsëri zëri i kokës. Zë në lutje. “Vëlla. Me lekët që të dhashë blej një kal”. Atë mendonte edhe ai. Koka e prerë si e mendoi. Me siguri më flet ndërgjegja ime. Në hanin më të afërt. Ato lekë mi dha të martojë një nga vajzat e fshatit. Këtë porosi ma dha në momentet e fundit. Sa vajzave u kemi bërë pajat. Sa familje të varfëra kemi ndihmuar. Pajë do ta bëjë edhe këtë kal që do të blejë.
Në hanin që i doli para, kalin qimezi e bleu pak më shtrënjtë. Përfitoi nga gjëndja i zoti. Piloja i alarmuar. Donte të çonte në vend një amanet shumë të rendë. Nuk e tregoi trastën. Shoi urinë dhe u nis revan. Tani me një kal të fortë qimezi. Trasta në vithe të kalit. Zëri përsëri. Këtë radhë nga mbrapa. Pak i rëndë. “Vëlla më hiq nga vithet e kalit. Nuk duroj dot më”. Ndaloi kalin. “O Perëndi më foli përsëri, apo është ndërgjegja ime. Meraku që kam. Rruga është e gjatë. E pash edhe trastën që po tundej shumë. Ndofta meraku. E vari në supin e djathtë. Sytë e shikonin nga brënda. Shiu kishte pushuar. Koka e lagur. Futi dorën për ta shkundur. Zëri përsëri. “Mos ma shkund ujin. Më freskon. Më ler edhe pak dritë”. E pamundur. Unë do jem çmëndur. Po të jem i çmëndur, a do të mendoja kështu? Ah amaneti. Amaneti! I ra kalit të vraponte sa të kishte mundësinë.
Ditë e netë të lodhur e të uritur. Të dy. Jo koka e prerë. Ai kërkonte vetëm ujë dhe dritë. Ai vet dhe kali. Darka vonë i strehoi në një pyll me dushqe dhe lisa. Tepër të lodhur u lidhën. Kali. Piloja u mbështet në trungun e një lisi të trashë du shalësh. Trasta në një degë. Këputi me dhëmbë pak bukë misri me djathë. Kali qimezi këpuste pak bar përreth pemës. Të dy të uritur. Kërkonin më shumë shlodhjen. Dremitje mbështetur. Jataganin në dorë. Pisqollat të mbushura.
Mbrëmja po çukiste me sqepa dritën dhe po mbillte errësirën me sqepa të tjera mbrapa. Shumë shpejtë e gëlltiti errësira dritën. Shumë shpejtë u zhduk çdo gjë, sikur më pare nuk ekzistonte. Endërra për të arritur sa më shpejt ju burgos në muret e natës. Pa hënë si humnerë. Kjo vonesë, deri sa të delte Hëna pas mesnate. Trupi ju ndez si prrush. Qetësia u ça në momentet e gjumit. Tmerri rrezik ti mbaj frymën. Zëri e rrënqeth nga trasta në pemë. Ujqërit kuisnin frikshëm. Shiu rrjedh furishëm. Piloja kullonte. Dita kaloi shumë e lodhshme. Mëndja rrëmujë. Egërsirat të uritura. Po prishej muzika e pyllit. Pikat e rënda po luanin me fletët. Nuk arriti ta qetësonte shpirtin. Gjumi ishte çuar në këmbë me pisqollat në dy duart. Sulmi i djersëve të ftohta i pushtoi trupin. Me shastisje i vinte shtërngimi rreth qafës. Dy angullima të frikshme. Po afroheshin. Koka kishte afruar egërsirat. Po miriste. Terr. Nga trasta zëri i njohur. Shikimi u derdh në dy drejtime. Eshpërfylli dhimbjen e kokës. Ishte në rrezik. Jo vet. Tëmthat me dy çekanë nga brënda. “Vëlla. Egërsirat synojnë mua. Mos e humb AMANETIN”
. . .
Më në fund i gjeta. Sa u lehtësova. Në fakt unë nuk kam ndjenja. Jam vetëm kurioz. Si do ta çoj amanetin. Domethënë kokën time. Më shumë se dy ditë ekzistojë jashtë trupit. Jam i ri. Kam dal nga trupi im, I cili u nda me një goditje shpate. Ashtu si dalin zakonisht shpirtrat, nuk dola. I nxituar. I detyruar. Vet kjo kokë që po udhëton si amanet, i kërkoi të vëllait në atë moment që isha unë në grykë. Gati për të dal prej trupit të tij. Bile e urdhëroi. Ajo kokë që tani ndodhet në trastë. “Prema kokën dhe ma ço në fshatin tim. Në shtëpinë time. Tek prindrit e mi. Tek nëna ime. Pioja ju lut edhe zotit Krisht. “Kokën e vëllaut tim? Urdhëri i vëllait më të madh. Ligj. Vendim. Piloja e lëshoi shpatën në atë kohë kur unë po delja prej trupit. Tehu i jataganit më fshiku. Gati sa nuk më ndau në dysh. Nxitova. Për pak trupi im nuk do të linte shpirt. Vdiq trupi, do të vdiste edhe shpirti. Ankohem se më preku sa një fije floku. Për dy ditë ngela shpirt i sakatuar. U enda rrugëve, nëpër dega pemësh, në hapsirë. Bile për tu qetësuar arrita retë. Ato u shpërndanë. Tym. Sa kuptova se ku ndodhesha dhe përse, fluturova ti kërkojë.
I gjeta. Në pyllin me lisa dhe me dushqe. Kalin e kishte lidhur. Gjymtonte barin rreth lisit. Ishte i uritur si i zoti. Po bluante pak bukë misri me djathë dhe disa kokrra ullinjë. Po i hante me shije. Trasta me kokën time e varur në një degë. Hodha shikimin brënda trastës. Për herë të parë po e shikoja. Sytë të hapura. Fytyra me pamje nga qielli. Unë nuk mirisja. Nuk e kuptova. Pas pak u trondita. Drejt tyre dy ujqër. Nuk bëja dot alarm. Shqetësim. Amaneti mund të përfundonte në gojët e ujqërve. Kali e ndjeu i pari. Hingëlliu. Barkun ja mbështeti të zotit. Vëllai im u zgjua. Në këmbë me të dy pisqollat. Ambienti pis. Pus i thellë. Asgjë akoma pranë. Nga pikat e shiut që godisnin fletët, muzikë gjumi. Vëllai im thithte në rroba ujë. Kullonte në këpucë. Angullima rrënqethëse. Egërsirat më pranë. Dhëmbët e tyre pasqyruan bardhësinë e frikëshme. Synimi koka ime. Për një moment përfytyrova se trasta u lëkund. Nga brënda saj zëri i mbytur. Buzët i belbëzuan. “Vëlla. Synimi i tyre jam unë. do më hanë. Po amaneti?” Unë si shpirt e dëgjova. Por edhe shikoja mirë. Sytë e ujqërve ndriçuan si shkëndija. Shkrepje arme. E frikshme u ndie ulërima e njërit. Unë nuk trembem. Por vëllai dhe kali. Xixat u afruan përsëri. Edhe dy shkrepje të tjera. Të dy ujqërit u shtrinë jo shumë larg kalit. Ai po trembej akoma.
Pa u gdhirë, me dritën e hënës u nisën. Qielli kishte tretur retë copa-copa. Kali qimezi më shpejt se era. Hëna në vrap. Dukej sikur tërhiqej mbrapsht. Ndofta donte të coptonte ato re që kishin ngelur. Ndriçimi ishte më shumë se gjysma. Po Fluturonin shtigje e pashtigje. Unë mbi ta. Me sa kuptova, Piloja do arrinte ta çonte amanetin në vend. Kokën time.
Mendova trupin tim. E kishte lën vëllai shtrirë në anë të shtegut. U riktheva. Vëndi ngjarjes. Megjithëse kuptova që ne shpirtërat nuk kemi ndjenja. Dy barinjë po kujdeseshin. Kishin hapur një grope. E vendosën trupin brënda dhe e mbuluan. Ama me atë veprim ndjeva një kënaqësi. Ishte trupi im. Mirë e pashë, kuja ti thoshja. Shpirtërat vetëm kujtojnë dhe mendojnë. Nuk flasin. Këto i mësoja dalëngadalë. Që të gëzonte edhe vëllai, nuk ja thoshja dot.
I arrita shumë larg. Vëndi i ujqërve i njëllojtë. Kali qimezi po vraponte si era. Në kurriz mbante amanetin. Kali vetëm të vrapojë di. Vraponte i detyruar. Kamzhiku i të zotit. Duke parë si vraponte i gjori kal, mu kujtua nga vegjëlia se kishim mësuar një këngë që permënd një amanet të rendë. Ishte kënga e Kostandinit dhe Dhoqinës. E dinim përmëndësh të mëdhenjë e të vegjël. Kostandini do mbante amanetin. I kishte premtuar të ëmës. Piloja do mbante amanetin. I kishte premtuar të vëllait. Ishte një kokë që po transportonte në një trastë. Edhe Piloja do ta çonte amanetin tek e ëma. Të dy hypur në vithe të kalit. Dhoqina e gjallë. Koka e vdekur. Një i vdekur çonte një të gjallë. Një i gjall çonte një të vdekur. Amanetet do çoheshin tek nënat. Asnjera nga nënat nuk priste. Në natën që kaloi kali kishte përtypur në një han. Ishte i ngopur. Edhe kalorësi. Hëna luajti kukafshehtas. Më në fund ndriçoi. Qimeziu fluturoi si kali i Kostandinit.
U shkëputa prej tyre. Vëllain e lash me duart në kapistër. Qimeziu si në legjendë. Kaptonte lugina e kodra. Unë do bëjë një vizitë në fshat. Habitesha.! Neve shpirtërat paskemi shpejtësi rrufe. Për pak çaste u ndodha mbi shaminë e nënës time. E lidhur dorë për dorë po vallëzonte. Kishin ftuar sazet e Delvinës. U ndala pak edhe mbi kapelen e babait. Grupi po këndonte një këngë trimërie të dy komitëve të fshatit. Po bëhej dasmë. Një vajzë e fshatit po martohej. Pajën ja kishim bërë ne. Ne të dy. I vdekuri me të gjallin. Kishim martuar edhe të tjera. Dhe jo vetëm ne. Edhe dy komitë të tjerë. Lekët nga të taksidarëve. Ata ripnin fshatarët, ne ata. Bile edhe pasanikë. Kurrë nuk kemi vrarë njeri. Këta të prites ishin të parët. Bile ata na vranë të parët. Shumë shpirtëra të tjerë ish fshatarë të mi. Edhe ata po sodisnin dasmën. I vinin rrotull rrapit të madhërishëm. Pastaj rreth fshatit dhe zhdukeshin. Të tjerë vinin. I vërejta se dhe ata nuk ndienin gjë. Ishte duke vallëzuar edhe Sofika. E vërejta si vallëzonte. Nuk ndjeva asnjë ndjenjë. Çudi. Sofika që unë i kasha vënë syrin. I kisha thënë: Sofika . Do të të kërkojë për nuse. Ajo u gëzua dhe më priste. Po nesër kur të dëgjojë gjëmën!
E lashë dasmën në kulm. E pashë kalin qimezi. Sa ishin afruar! A ndiente siklet koka ime? Përmbi një kodër po shikonin fshatin. Ndaluan nën degët lakuriqe. Ishin nën një mollë. Shumë pemë frutore tani në gjumë. Kamzhiku vjeshtjak kishte shtruar qylyma. Po shikonte fletët e rëna, dhe trastën. E kishte ulur në tokë me grykën pak të hapur. Si gjithmonë. Edhe gjethja e rënë, çdo gjë në tokë e shikonte nga sipër. Edhe kjo kokë e rënë si gjethja, para katër ditësh, çdo gjë e shikonte nga sipër. Më duket se edhe im vëlla këtë po mendon. Nata e padurushme që kaloi me të ftohtë, I kishte pushtuar majën e kokës. Po e fërkonte me të dhjetë gishtërinjtë. Mëngjesi me mjergull po i pushtonte vetminë. Po e turrulloste. E ndjeva që foli. I enthsiazmuar, por me lodhje zëri. “Ja edhe fshati”. Po arrijmë. Trasta u tund sa dëgjoi Pilon. Ai u habit gojëhapur. E dëgjova që tha: “Akoma vazhdojë të jem i çmëndur? Unë nuk e dija. Koka ime i paska folur edhe më pare. “Vëlla, po e mban premtimin”. Hapi grykën e trastës. Sytë i hodhi tek sytë e vëllait. Ishin shuar pak, por qëndronin akoma hapur. E dëgjova vetëm unë, apo edhe vëllai. “Do arrijë të shohë prindrit, të shohë nënën”. Shikonin ata sy? Nuk e kuptoja. Ndërsa Piloja ishte e pa mundur ta besonte. Ai e dinte. Sytë i kishin ngelur hapur që kur vdiq. Ata sy lëshonin lotë, apo ishin pikat e shiut. Mendoja unë si shpirt. Trasta ishte e ngarkuar me ujë shiu. Sidoqoftë vëllai shtërngoi kokën. AKOMA NGA MERAKU Që KAM, PO ME FLETë NDëRGJEGJA IME. Ah, sa rendë qënka amaneti. Po nuk e mbajte, nuk të tret as dheu. Ashtu si Kostandinin. Kaq. Nuk e dëgjova më. I kërceu në shalë kalit qimezi. Kjo ishte ndalesa jonë e fundit. Tani drejt fshatit, ju drejtua qimeziut. Sigurisht që ai nuk e kuptonte. Në fakt , sikur e kuptoi. Ngriti këmbët e para lartë. Pastaj u lëshua revan. Unë si më i madh nga Piloja, se ai është vetëm njëzetëekatër vjeç, kam par më shumë. Ky me siguri ka qën kal ushtarak. Unë fluturoja mbi ta. Im vëlla mbahej me shpirt në dhëmb. Nuk e kuptoja. Ku e gjeti atë fuqi! I jepte amaneti? Kisha Pak shqetësim. Nuk e dija si do të përfundonte. E kam fjalën sa të të dorëzonte amanetin tek prindërit. Në dorë të nënës. A mos do bashkohej edhe shpirti i Pilos me timin? Qielli u rëndua përsëri. Dielli i gllabëruar ishte në përfundim të harkut.
-o-
Në të përpjetën e lodhshme për në fshat, një kal qimezi lëvizte me përtim. Kalorsi që mbante mbi vete qëndronte akoma ma sedër. Po lëkundej sa majtas- djathtas. Më shumë i përkulur. Në atë gjëndje nuk njihej. Flokët dhe mjekra me mustaqe, më të rritura. Më i zbehtë. Sytë në fundin e harkut të perëndimit. Arrixhi nga rrobat. Vetëm me një trastë të varur në vithe të kalit. Unë me ta, e me prindrit. Nuk mundesha. Nuk kemi gojë ne shpirtërat. Vonë në perëndim u kthyen nga fusha. Me ngarkesa kallinjë misri. Të lodhur pine kafetë. Babai drodhi dhe një duhan.
E panë kalin qimezi. Kalorësi po lëkundej. Kush të ishte?! Para avllisë zbriti. E njohën. I pa kur ngriti kokën me vështirësi. Por jo si Kostandini më shumë se i gjall që shkonte ti jepte lajmin e mire të ëmës. “Nënë . Ta solla Dhoqinën. Ndërsa Piloja më se i dërmuar. Me shumë dhimbje. I çorientuar. I uritur. Po i paraqitej të ëmës me një trastë. Me një amanet të vdekur. Të fliste nuk mundi. Vetëm se e dëgjova. Ju drejtua nënës tonë me zë të këputur. Nënë. Të solla amanetin. Amanetin e vëllait. Kam udhëtuar pesë ditë e pesë netë. Të mbaja amanetin e vëllait. Më urdhëroi në momentet e fundit. Zërin e nxirrte copa-copa si litarin e këputur në shumë vënde. Hapi trastën! Ulërima të mbytura. Nëna për pak, u bashkua me mua. Gati u shua. E permëndi babai me raki dhe me goditje faqeve. Ulëriu përsëri. Babai i zuri gojën. Hyri nata grua. Nesër. Nesër Katerinë. Ashtu e quanin nënën time. Mos mendoni se ishte e madhe. Bile ishte shumë e re. Vetëm dyzetëetetë vjeçe.
Shiu filloi i pari të qante me rënkime të bubullimave dhe me ulërima vetëtimash. Babai rënkoi thellë. Pëllëmbën e kishte akoma në buzët e nënës. Ajo shpeshë herë donte të shpërthente. Nesër Katerinë, nesër. Është natë. Mendova se ju këput shpirti edhe atij. Im vëlla Piloja nuk foli më. Vetëm unë isha më në gjëndje. Të tre ishin si të vdekur. Koka ju mbështet në gjoksin e nënës. Sytë nuk i hapte dot më. Shumë lotë pa britma.Po shtërngonin zemrat brënda kraharorëve. Britmat i ngjeshën thellë. Nesër do ti shpërthenin.
Kur u hap trasta, vetëm unë e dëgjova kur foli me buzët e mavijosura. Sigurisht vetëm unë shpirti i tij. “Më fal nënë. E urdhërova unë. Nuk kIsha më shpëtim”. Sytë në perëndim i kishte mbajtur akoma hapur sa të shikonte prindrit. Nënën. Babai i shkoi dorën nga sytë deri tek buzët dhe ato ju mbyllën. Aroma e kokës nuk u ndie shumë. Helmi që morën kishte aromë më të madhe. Fytyrën këtë mbrëmje ja lau e ëma me lotë. Jo më me ujë shiu. Lotët binin herë tek fytyra e Kiços, herë tek fytyra e Pilos. Ai po prehej në gjum. Nëna nuk e largoi nga gjoksi i saj. U permënd pa pritur. Ku jam pyeti i trembur dhe u hodh të rrëmbente trastën. Amaneti nuk po i shikonte më. Vetëm unë shpirti i tij. Por shpirtërat nuk flasin. Nuk u largova edhe unë. Qëndrova midis tyre dhe prisja mëngjesin. Do shikoja se çfarë do të ndodhte. Si do të qahesha. Shiu ishte larguar përtej detit.
Ngjarjes së dhimbshme të nesërmen ju shkrua një këngë. Fillimisht u vajtua, pastaj u këndua dhe u kthye në legjendë.
FUND
