Prof. Dr. Fejzulla BERISHA: A do ta lejojë SHBA grushtin e shtetit të heshtur nga qeveria në detyrë?

Kriza e demokracisë në Kosovë dhe heshtja që rrezikon shtetin

Nga: Prof. Dr. Fejzulla BERISHA

Në Kosovë po ndodh një fenomen politik që nuk mund të përkufizohet ndryshe veçse si grusht shteti i heshtur. Nuk ka ndodhur me armë, as me përmbysje të dhunshme të institucioneve. Por përmes zvarritjes së konstituimit të Kuvendit, kapjes së institucioneve, keqpërdorimit të kompetencave të qeverisë në detyrë dhe shkeljes së frymës së Kushtetutës, qeveria aktuale po i mban të bllokuara institucionet e shtetit dhe po e ndalon kalimin e pushtetit demokratik pas zgjedhjeve të 9 shkurtit 2025.

Kjo krizë kushtetuese dhe politike, e zgjatur tashmë mbi katër muaj, ka hyrë në një fazë të rrezikshme: normalizimi i paligjshmërisë përmes heshtjes – si nga brenda vendit, ashtu edhe nga partnerët ndërkombëtarë, përfshirë Shtetet e Bashkuara të Amerikës, që tradicionalisht kanë qenë garantuese të demokracisë dhe sundimit të ligjit në Kosovë.

1. Pengimi i konstituimit të Kuvendit – një sulm i heshtur ndaj sovranitetit qytetar

Zgjedhjet e 9 shkurtit u përmbyllën me fitoren e Lëvizjes Vetëvendosje si parti e parë, por pa shumicë të mjaftueshme për të formuar e vetme institucionet. Kushtetuta dhe praktika parlamentare e obligojnë Presidenten e Republikës që pas certifikimit të rezultateve t’i thërrasë deputetët për konstituimin e Kuvendit. Ajo e ka bërë këtë detyrë. Por Kuvendi nuk është konstituuar ende, për shkak të refuzimit të shumicës për të pranuar bashkëpunimin institucional dhe për shkak të kalkulimeve të brendshme të VV-së.

Në tentativat e deritanishme (prill dhe 6 qershor), përpjekjet për konstituim dështuan për mungesë kuorumi. Për më tepër, është krijuar një situatë paradoksale: deputetët janë zgjedhur, kanë marrë mandatin, por nuk kanë të drejtë ta ushtrojnë atë, për shkak se partia udhëheqëse dëshiron ose shumicë absolute, ose dështim total.

Kjo nuk është më krizë politike. Kjo është bllokadë institucionale me pasoja kushtetuese dhe sovrane, sepse në mungesë të Kuvendit:

-Nuk ka kontroll parlamentar mbi qeverinë në detyrë.

-Nuk mund të funksionojë Gjykata Kushtetuese me përbërje të plotë.

-Nuk mund të miratohen ligje, buxhete apo të ketë mbikëqyrje të qeverisë.

-Nuk ka opozitë funksionale në kuptimin parlamentar.

2. Qeveri në detyrë, me pushtet të plotë: një dualizëm i rrezikshëm institucional

Qeveria aktuale është në detyrë që nga shpallja e zgjedhjeve, dhe Kushtetuta përcakton qartë se në një situatë të tillë, ajo ka kompetenca të kufizuara, pra vetëm teknike, deri në krijimin e institucioneve të reja. Por ajo që ka ndodhur gjatë këtyre muajve është e pashembullt në historinë e demokracisë parlamentare të Kosovës.

Qeveria në detyrë ka ndërmarrë një sërë vendimesh të mëdha politike dhe financiare, sikur të kishte mandat të plotë, përfshirë:

-Emërime në borde të ndërmarrjeve publike si KEK, KOSTT, Posta dhe Telekomi.

-Ndarje buxhetore për projekte kapitale nëpër komuna, duke favorizuar ato që udhëhiqen nga LVV.

-Shpallje të tenderëve me vlera të mëdha për blerje të pajisjeve, shërbimeve dhe projekteve.

-Vazhdimin e punës së disa zëvendësministrave pa dekretim të rregullt.

Në këtë kontekst, qeveria në detyrë nuk është më një administratë tranzitore, por është shndërruar në një strukturë pushteti jashtë kontrollit demokratik, që e mban vendin peng për interesa të ngushta politike.

3. Shkelja e frymës kushtetuese – demokracia si formë pa përmbajtje

Kushtetuta e Kosovës është krijuar për të ruajtur balancat e pushtetit, për të ndarë përgjegjësitë dhe për të garantuar kalimin paqësor të pushtetit. Në frymën e saj, ajo nuk lejon që një qeveri të mbajë peng institucionet në mënyrë të pafundme. Por në mungesë të Gjykatës Kushtetuese me përbërje të plotë, dhe në mungesë të Kuvendit që do të duhej të kërkonte llogari, Kushtetuta ka mbetur pa mbrojtës.

Në fakt, po ndodh ajo që filozofi gjerman Carl Schmitt e quante “jashtëligjshmëria e brendshme” – kur autoriteti përdor mekanizmat e ligjit për ta zhveshur atë nga përmbajtja e vet demokratike. Qeveria në detyrë sillet si në kohë lufte: gjithçka është e lejuar për ta ruajtur pushtetin.

4. Rastet konkrete që ilustrojnë një grusht shteti të heshtur

-Rasti KEK dhe Telekom (Prill 2025): Emërimi i bordeve të reja të përkohshme pa konsultim me Kuvendin, pa konkurse të hapura dhe me njerëz të afërt me VV-në. Reagimi i organizatave të shoqërisë civile u injorua.

-Rasti i KQZ-së (Mars 2025): Një anëtare u shkarkua për “mosrespektim të etikës”, ndërkohë që mediat zbuluan se ajo kishte refuzuar të zbatojë një vendim të diskutueshëm për pranimin e mbi 12 mijë votave nga diaspora pa verifikim të saktë.

-Rasti i mbledhjes së tretë për Kuvendin (Maj 2025): Deputetë opozitarë raportuan presione direkte për të mos marrë pjesë, ose për të mbështetur një formulë “konsensusi” të dizajnuar nga vetë VV.

5. Roli i SHBA-së – garancia që po zbehet?

SHBA ka qenë gjithmonë gardiane e demokracisë në Kosovë. Ka ndihmuar në krijimin e institucioneve, mbështetur drejtësinë, luftuar korrupsionin dhe ndërtuar paqen. Por në këtë krizë, heshtja e saj po lexohet si leje.

Është e kuptueshme që diplomacia amerikane i shmanget përfshirjeve të drejtpërdrejta në çështjet e brendshme të shteteve sovrane. Por kur një qeveri në detyrë, që ka humbur legjitimitetin për të vendosur në emër të qytetarëve, përdor vakumin institucional për të zgjatur vetë jetën e saj politike, atëherë çështja nuk është më e brendshme. Është krizë e sundimit të ligjit dhe rrezik për stabilitetin rajonal.

6. Në vend të përfundimit: Demokracia kërkon guxim, jo heshtje

Kosova nuk ndodhet sot në krizë për shkak të mungesës së ligjeve. Ajo ndodhet në krizë sepse ligjet nuk respektohen, institucionet keqpërdoren dhe heshtja kolektive po i jep legjitimitet një praktike autoritare që po maskohet me flamurin e reformës.

A do ta lejojë SHBA këtë rrëshqitje drejt autoritarizmit institucional? Nëse jo, atëherë koha për të folur është tani. Heshtja, në këtë rast, nuk është neutralitet.