Pol Milo: Persiatje mbi librin poetik me titull Aortë Zemre

Pol Milo

Universi poetik dhe këndvështrime të poetit Kosta Nake

(Persiatje mbi librin poetik me titull Aortë Zemre)

Në festivalet poetike është gjithmonë fat të takosh dhe të bisedosh me një studiues, përkthyes dhe njohës të thelluar të fushës letrare dhe gjuhësisë. Ky është pikërisht rasti kur njeh nga afër Kosta Naken, kritik letrar, përkthyes dhe njëkohësisht një poet me një zë të veçantë në poezinë shqipe. Por ajo që e bën takimin akoma më të veçantë është njohja me veprën e tij poetike, e cila përfaqëson një shtresë të thellë reflektimi dhe imagjinate.

Lirika e Kostës shpaloset si një pllajë e gjerë në majë mali, nga ku syri sheh përtej: fusha, lugina, kodra, horizonte, e deri te yjet kozmikë që ndriçojnë sfondet e padukshme të universit. Këto sfonde të fshehura hapen në poezinë e tij si porta të një misteri poetik, që tërheqin lexuesin me një magjepsje të butë, por edhe të fortë, që nuk shuhet lehtë.

Kosta Naken mund ta takosh si njeri, por takimi i vërtetë me të ndodh nëpërmjet shkrimeve, përkthimeve dhe poezisë së tij. Libri Aortë Zemre është dëshmi e këtij takimi shpirtëror: një përplasje tingujsh, yjesh, melodish dhe peizazhesh që nuk i përkasin vetëm tokës, por gjithësisë.

Struktura e librit ndahet në tre pjesë: Magjepsur nga gjithësia, Robëruar nga dashuria dhe Tronditur nga njerëzia, duke krijuar një gjeometri poetike të mirëmenduar. Edhe vetë titulli “Aortë Zemre” është një metaforë e fuqishme: qendra e ndjenjës, kanali që lidh brendësinë më intime me gjithë trupin, ashtu si poezia lidh botën e brendshme të poetit me universin e lexuesit. Aorta është rruga e jetës, por edhe rruga e poezisë.

Kjo strukturë në formë spirale nis nga përjetimi metafizik (gjithësia), kalon në intimitetin emocional (dashuria), dhe zbret në realitetin tokësor (njerëzia). Kjo është një udhë poetike dhe filozofike që përngjan me ciklin klasik të mendimit: gjithësia si horizont lartësor (mendim, ide), dashuria si qendër e ndjenjës (zemra, emocionet), dhe njerëzia si terren i përbashkët, ku kuptimi përplaset me jetën konkrete.

Poezia “Deti”, nga pjesa “Magjepsur nga gjithësia” është një metaforë e thirrjes së pavetëdijshme dhe dëshirës ekzistenciale, ku elementët natyrorë, si deti, hëna, drita, bashkohen me ndjeshmërinë njerëzore.

“Dritën e fut si peshqit në varg” është një imazh i fortë dhe surreal, konkret dhe njëkohësisht që përfton dimensionin poetik të perceptimit. “Mbytem në detin e dëshirave të tua” është një metaforë të njohur, por e vendosur me saktësi për të rikonfiguruar përjetimin dashuror si fundosje ekzistenciale.

Në pjesën e dytë, Robëruar nga dashuria, poezia noton në detin e dashurisë, i krijuar tashmë që në pjesën e parë.

Në poezinë Magjepsja e parë, thuhet:

“S'kërkova sytë prej femre tjetër

Që asaj dite kur të pashë ty”

një deklaratë absolute besnikërie ndjesore dhe emocionale, që nga çasti i parë i magjepsjes, askush tjetër s’e ka zëvendësuar atë përjetim, duke vijuar:

“Renda me duart mbështetur pas murit,

Futurova lart përmbi retë e bardha,

Qiellin ta zbrisja me forcën e burrit.”

një kthesë e imagjinatës erotike, ku nuk guxon të afrohesh fizikisht, por projektohet lart, mbi rè.

Në pjesën e tretë “Tronditur nga njerëzia”, pas ngritjes mbi rè, dhe mbi detin e krijuar në dy pjesët e para, vjen një ngjitje tejet kozmike. Poezia “Mendimi”, sjell një filozofi ku poeti vendos veten jo më si njeri i ndjesisë, por si i përhumbur mes ideve. Ai e sheh veten si kërkues të mendimit të vërtetë, por gjithçka mbetet e pakapshme drejt madhështisë intelektuale. Me tone skeptike por të vetëdijshëm për kufijtë e arsyes dhe të përjetimit filozofik, thotë:

“Kushdo mbledh mendimet e tij në zbrazëti

Si në një shkollë ku mësohet dituria e heshtjes

Përpiqem të kuptoj filozofët e mëdhenj

Por sa keq që kap vetëm skrapin

Mbetur mes mendimeve të çmuara.”

frazë që tingëllon si përmbledhje e tërë përvojës së mendimit njerëzor.

Në poezinë “Kthim nga universi”, thuhet:

“Fluturova me krahë më shpejt se era,

nën retë e pluhurit kozmik dhe yjet e rinisë.”

Kjo është një lëvizje shpirtërore, një udhëtim që tejkalon dimensionet fizike dhe hyn në sferën e shpirtërores së pafundme. Kjo lëvizje ngjan me përshkrimet e Pascal-it mbi zbrazëtinë e pafundme të universit dhe vetminë e njeriut përballë tij, ku thotë se: “Heshtja e përjetshme e këtyre hapësirave të pafundme më tmerron.”

Por kjo heshtje vjen duke u përballuar me një përpjekje për t’i dhënë kuptim, për ta mbushur zbrazëtinë me prani poetike:

“Universi më kishte përpirë, por zëri im mbeti.”

Ku zëri, fjala, mendimi, janë mënyra për të ndriçuar zbrazëtinë dhe për ta kthyer atë në një kozmos të ndjeshëm poetik.

Dy poezitë, “Jeta në vështrimin A” dhe “Jeta në vështrimin B”, formojnë një diptik poetik me tension dualist, ku poeti shqyrton dy mënyra të kundërta, aspak përjashtuese, të perceptimit të jetës. Këto dy poezi ofrojnë një pasqyrë filozofike e metafizike mbi përjetimin e ekzistencës njerëzore në raport me përmasat e padukshme që e rrethojnë.

Jeta në vështrimin A

Jeta ime me ëndrra dhe hije, Si një lundër e vetmuar në det: Asnjë far s'ndrit përpara, Asnjë breg s'duket prapa, Vela është grisur, direku është thyer, Rremat pluskojnë tej, timoni është kalbur, Si lundërtar i lodhur ulem dhe ofshaj, Dallga e zemëruar rrokulliset ndanë saj.

Jeta nuk kthehet pas, As nuk vonohet me të djeshmen, Kur jeta ish e ëmbël dhe unë s'e dija pse, E pambarim ësht' jeta, Më ngre si dallgë mua A i ngjan ndriçimit mëngjesor, Apo është e madhe për vështrimin njerëzor?

Jeta në vështrimin B

Jeta është për mua si kënga për laureshën. Një gjethe që fluturon në krahët e erës... Një plazh që e njeh duke notuar më thellë, Një ndriçim mëngjesor që kërkon kthimin nga lindja, Një vështrim njerëzor pa të cilin s'ka botë, Ngjyrat dhe hijet si një e tërë e pandarë, Nëpërkëmbjet e errësirës dhe vetëdija e pakufi Janë mendimet, dhembjet, gëzimet e përpjekjes, Një kacafytje lufte mes jetës dhe vdekjes.

Në të njëjtin univers poetik përfshihet edhe poezia “Lufta që s’e prisja”, ku poeti përplaset me realitetin brutal të luftës moderne. Këtu ndërthuren lajmi, tragjedia, ironia dhe filozofia, me një ton të ftohtë, por reflektiv, që vendos figurën e poetit në raport të drejtpërdrejtë me botën.

Poezia e Kosta Nakes vjen si një kozmologji e përjetimit njerëzor, ku universi është një sfond dhe një pasqyrë për vështrimin poetik. Duke lëvizur mes madhështisë së hapësirës dhe intimitetit të kujtimit, ai krijon një lirikë filozofike dhe ndjesore, që mund të lexohet si një hartë e shpirtit modern. Universi i tij nuk është thjesht jashtë, ai është brenda syve, brenda fjalës, dhe brenda dhembjes. Kjo përqasje e bën poezinë e tij jo vetëm të bukur, por edhe të domosdoshme për të kuptuar dhe pët të interpretuar njeriun që kërkon kuptimin në universin tokësor dhe përtej.

Dyrrah 2025