Nëpër guvat prrallore të Lureit
Para 5-6 vjetëve m’u dha rasti që një ditë, e shtunë ka qenë, ta kaloja duke vizituar një ndër shpellat më popullore të Amerikës, me destinacion turistik ndërkombëtar. Dhe ja, këtë të shtunë të datës 24 Nëntor të vitit 2018 e vizitova përsëri. Shkak u bënë mbesa dhe nipi im i vogël, të cilët deshën ta vizitonin këtë vend fantastik, sipas tregimit të gjyshit të tyre.. Quhet Caverns Luray dhe ndodhet në Valley Shenandoah të shtetit Virxhina. Që kur djali im Andi me bashkëshorten vet amerikane Elisha më shqiptuan këtë vend para 5-6 vjetëve unë ndjeva tingullin e dy emrave shumë të njohur për veshët e mij e të çdo shqiptari. Lurei më solli në vesh emrin e Lurës sonë të famshme dhe Shenandoah emrin Shën Anou mbi Laç. Sa më pyetën për dëshirën time unë nuk e bëra të gjaté: Nisemi-thashé. Dhe, kështu, për gati 2 orë udhetimi me makinë nëpér Luginën e Shenandoah-ut, në “skuadra” prej katër vetesh, se me ne erdhi edhe bashkëshortaj ime, Nadina, arritëm në Guvat e Lureit. Lugina ka kodra dhe male, ka fusha që preheshin atëhere në qetësi duke pritur pranverën qé po trokiste për t’u mbushur me gjelbërim e tani në fund të vjeshtës së tretë kur po binte shi papushim. Në të dy krahët e rrugës shikon bujtina e shtëpi fshatrash dhe qytetesh të vegjël, shikon toka të fermave ku kullosin lopë e kuaj, maqineri bujqësore. Luginën e kanë quajtur: “Bija e yjeve”, “Shporta e bukës e konfederatës”, “Lugina Big”. Ultësira malore e saj është 250 milje.
Dhe ja tek arritëm në Guvë. Atë e kanë zbuluar 140 vjet më parë, më 13 gusht të vitit 1878, një teneqepunues dhe një fotograf të cilët pandehën se në atë guvë do të kishte florinj. Për këtë shkak me qirinj në dorë ata kishin gërmuar për katër orë në shkëmbinj të lirshëm. Pastaj teneqexhiu Campbell me nipin e tij Kuinti 13 vjeçar, u lidhën me litar dhe shkuan poshtë. Fotografi Benton Stebbins priste sipër. Ata që zbritën poshtë nuk e besonin atë që panë. Kishin zbuluar serinë më të madhe të shpellave në lndje të Amerikës, në një sipërfaqe prej tre hektarësh, një botë të frikëshme me stalaktite dhe stalakmite të parë nën dritën e qiririt. Të frikësar kishin dalë jashtë…
…Pasi premë bileta dhjetëdollarëshe secila, pritëm radhën sa të dilte grupi para nesh i turistëve dhe të fillonte vizitën grupi ynë. U futëm në guvën e ndriçuar me sistemin më modern të kohës. Ecëm ca duke parë stalaktitet dhe stalakmitet, këto mrekulli të natyrës që nuk ka dorë skulpori t’i gdhendë kaq habitshëm! Pasatj zbritëm 68 shkallë poshtë. Vazhdojmë rrugën. Stalaktitet rriten nga tavani që ne mjaft vende lartësia shkon deri në 10 metra e zgjaten poshtë ndersa stalakmitet rriten nga “dyshemeja” e ngjiten lart. Po sa është kjo rritje? Një inç kub në 120 vjet! Kur dëgjon nga ciceroni se këto krijime te habitëshme të natyrës janë produkt i kombinimeve të ujit me shtresa të sedimenteve të kafshëve detare të fosilizuara dhe gurëve gëlqerore, me karbonate e me elemente të tjerë kimike prandaj nuk duhen prekur me dorë se dëmtohen dhe mund të marësh ndonjë infeksion dhe, se kjo shpellë e moshës 400 milon vjeçare është Monument natyror i SHBA që vizitohet çdo vit nga gjysëm milion turistë nga e gjith bota, i thua vetes : “Luaj vendit dhe mos prek!” Kjo guvë është vizituar nga turnetë studentore më shumë se çdo shpellë tjetër në botë.
Kjo mrekulli kishte marë shkak nga ndarja e Kontinentit Amerikan prej Evropës dhe Afrikës 600 milion vjet më parë. Më von, para 400 milion vjetëve uji i Oqeanit ishte larguar dhe kishte lënë si “lekurë” a “fole” të tij këtë guvë me dhoma të mëdha të mbushura me kolona madhështore, mrekullisht të habitëshme sepse disa dukeshin si qirinj gjigandë, ca si “fantazma e Plutonit” (kështu quhej), si kafsheë prehistorke, si qen madheshtor. Vende vende shikon edhe “liqene” të vegjël me ujë krejtësisht të tejdukshëm, qelibar, si kristal. Atje reflektohedhin stalaktitet gjigande dhe dukej sikur puthnin njeri tjetrin. Unë dalldisa nga kënaqësia kur shikoja mbesën time Eliza 11 vjeçare që filmonte këtë mrekulli. Nipi, Illai, 5 vjeçar harroi të kërkonte ujë si disa çaste më parë sepse edhe ai po mahnitej nga pamja...Në mundeshi lexues té nderuar, shikoni videon bashkangjitur me titull:"Luray Caverns" Një nga këto shpella uji për vizitoret ishte shndrruar si Fonatan Di Trevi në Rome. Ne nuk na u ndodhën monedha metalike por Andi nxori një kartmonedhë pesëdollarëshe dhe e la jo në ujë por afër sipërfaqes së tij. Me paret e shumta që mblidheshin aty meremetohet ndonjë pjesë e demtuar e guvës.
Zbritja vazhdonte nëpër rrugë dredha derdha të shtruara me pllaka të vogla drejtkëndeshe si ato té bulevardit “Dëshmorët e Kombit” në Tiranë por me ngjyrë tulle. Ciceroni beri një shaka: “Ky stalaktit gjigand që shikoni këtu u shkëput nga tavani para tre muaj më parë. Peshon 180 ton!” Dikush u shtang. Ai e kuptoi dhe vazhdoi: “Vërtet besuat se para tre mujave ra ky shkëmb gjigand? Dhe qeshi. “Shkëputja ka ndodhur dhjetra mijë vjet me parë!” Ne ishim futur në një botë të cilën për ta kuptuar drejt duhet ta çoje veten miliona vjet më parë. Të shkonin mendime nga më të çuditëshmet kur dëgjoje se në një vend aty kishin gjetur kockat e një vajze. Si kishte ndodhur?..Nuk ka shpjegim të qartë. Mbrritëm deri në thellesinë 100 metra poshtë sipërfaqes së tokës, në “Katedralen” e famëshme me tavan 10 metra të lartë. Një vend fantastik nëntokësor ku që nga viti 1900 e këtej organizohen ceremoni martesore (deri sot mbi 450 të tilla) të shoqëruara me muzikë të prodhuara nga instrumenti më i madh muzikor në botë-Organi i Madh Stalaptite. Ne pamë ca tela dhe disa vegla të tjera të vendosura nëpër stalaktitet gjithandej që me një komandë (buton) bënte muzikë të kualitetit të koncerteve kishtare në raste dasmash por ne këteë wonderland nëntoëesor degjon edhe “ Rocks Sing”
Më bëri përshtypje edhe ajri i pastër dhe i shëndeteshëm i nëntokës, Ky ajër është i filtruar sepse përmes gëlqerorëve janë thithur bakteriet e pa kondicionura, pluhuri dhe poleni dhe është krijuar një ajër perfekt sidomos për ata që vuajnë nga oraganet e frymëmarjes.
E lamë Guvën Lurei pas afo një ore e gjysëm duke bërë kështu 2 kilometra shëtitje nëpër këtë botë të nëndheshme plot magji e madheshti. Por kureshtja jonë ishte e pangopur për të vizituar, aty pranë edhe Muzeun e makinave dhe mjeteve të tjera të transportit. Që nga viti 1957, kur ky muze u krijua, është parë nga miliona vizitorë. Është një nga ekspozitat më të shquara të Amerikës me automjete të rralla, me koleksione nga makinat e autoveturat e vjetra që bëjnë historinë 200 vjeçare të udhëtimit me këto mjete. Format e para të karrocave mbretërore e makinave gjermane, angleze, amerikane, franceze, karrocat portugeze, franceze i gjen aty.
Kopshti Maze ishte një surprisë tjetër në atë mjedis, rreth portës hyrëse të guvës. Duke filluar nga viti 2000 vizitorët janë kënaqur me misterin e labirinthit brenda kopshtit dekorativ në Caverns Laury. Rrënjosur në mit, mazes kanë ekzistuar prej shekujsh në forma të panumerta në vende të ndryshme të botës. Ato janë projektuar për argetim, janë art në fakt që të shkaktojnë magji dhe meditim. Kopshti është tetë metra i gjatë dhe katër metra i gjerë, ku përshkohet një rrugë prej gjysëm milje të gjatë i vshur me një vel mjegulle. Në 40 pikë nisjeje kandidati duhet të zgjedhë një drejtim për të zbuluar enigmën dhe për të dalë nga labirinthi.
U larguam të kënaqur nga Caverns Luray, nga ky vend i nëndheshëm turistik ndër më atraktivët në Amerikë..
