Jam ballëpërballë me nënën. Ajo në shtratin e spitalit, e sëmurë, ndërsa unë në këmbë, bëj ç’mundem. Dua t’i lehtësoj dhimbjet. I marr duart, ja puth, i fërkoj ballin mbushur rrudha, e shikoj ngultas në sy dhe mundohem t’i buzëqesh. Është mesqershori, e prej disa ditësh vazhdon të bjerë shi i ftohtë. Spitali i Tepelenës herë duket e herë fshihet mes mjegullës së bardhë që bën vend rrëzë malit të Pallçies. Në njërin nga këndet brenda oborrit, një pemë e madhe halore zgjat degët deri në lartësinë e katit të tretë, si të përshëndeste të sëmurët. Unë kam hapur kanatat e dritares dhe shikoj herë nënën e shtrirë në krevatin përballë dhe herë rigat e shiut, të cilat më trazojnë trishtimin e vetmisë. Shumë e vogël kjo dhomë, për të mbajtur brenda dhimbjen e madhe të nënës time. Dhoma numër tetë me pamjen nga rruga, sikur kërkon të sfidojë edhe indiferencën e maleve përballë, mes të cilëve zgjatet gryka e bukur e Këlcyrës. Me kryelartësinë tunduese, malet të ushqejnë besimin dhe ta shtojnë sigurinë, e njeriu i shkretë nxiton të matet me hijen e tyre. Kështu është jeta, plot mistere dhe shpresa që na heqin zvarrë. Edhe të sëmurët besojnë te malet, sepse atje gjejnë strehë perënditë, mendojnë ata. Sa dimra të ashpër kanë mbajtur mbi shpinën e tyre, dhe ja ku janë: përsëri në këmbë, si shekuj më parë. Po njeriu, fati i keq i të cilit e ka sjellë në dyert e spitalit, brenda këtyre mureve ku endet hija e vdekjes, ndërsa bluzat e bardha më kot mundohen ta zbojnë. Vallë, ç’duhet të bëjë njeriu? Duhet të luftojë, do thoni ju. Po me se? Ëngjëlli i vdekjes qëndron pas krahëve të tyre dhe syri i lodhur i mjekut s’mund ta shikojë kurrësesi, sepse s’mundet. Përsëri duhet të luftojë, do thoni ju. Po me kë? Besoj se të gjithë e kanë provuar vetminë e spitalit. I sëmuri tretet duke parë derën, pse jo, edhe rrugën. I lodhen sytë mbi receptorin e telefonit të dhomës apo të xhepit, dhe pret nga çasti në çast që ai të bjerë, të nxitojë pastaj për të dëgjuar zërin e largët, që të përshëndet me mall apo njofton se ka marrë rrugën për tek ti. Atëherë e ndjen se s’është i vetëm brenda hallit të tij, paska edhe të tjerë që mendojnë e shqetësohen për të, kryesisht ata, të cilët e kanë provuar më parë këtë të keqe...
*
Zëri i nënës më shkëputi nga rrjedha e mendimeve që më kishte marrë me vete.- Pa shiko, mos na vjen njeri... Mos u mërzit, i thashë, s’kemi mbetur asnjëherë vetëm, dhoma ka qënë gjithmonë plot, na kanë ardhur të gjithë, përsëri do na vijnë.-Motra në Sarandë kushedi si është, humbi fare. Edhe djali në Fier s’u bë më i gjallë, edhe këta të kushëririt që jetojnë afër spitalit, s’na kanë ardhur, as fëmijët e tij, as kunata. Ne kemi shkuar si motra me të, s’kemi patur asgjë të ndarë, i jemi gjëndur në ditë të vështira. Apo ndoshta s’e kanë marrë vesh dhe u biem kot në qafë...? Do vijnë edhe ata, i thashë nënës për ta qetësuar, dhe shikoja duart e saj të nxira nga serumet që zvëndësonin njëri-tjetrin. Emërin e kushuriut e mbante edhe i shoqi (babai im), dhe në kohën e nusërisë së saj, burrit s’i flitej në emër, kështu e donin zakonet e fshatit e të krahinës. Ishte njeri shpirtmadh kushuriri dhe i tillë mbeti deri në fundin e jetës së tij, ndonëse qëndroi për vite të tëra në qelitë e errëta të burgimit. Emërin me të cilin e thërrisnin, edhe unë s’po ja përmënd. Nuk dua që ta lëndoj. Është shumë i lodhur. Në ballin e tij, ashtu si te nëna ime, kishte lënë rrudhat e saj bota e plakur dhe e sëmurë. Ndaj më duket se do na dëgjojë që po flasim për të, do humbas durimin dhe me tërsëllimë do ulëras: Pse s’më lini të qetë, dreqi e mori, edhe nga varri do ngrihem për t’ju dhënë llogari... ?!
*
Ime më, brenda vetmisë mbante shumë brenga, të cilat i plagosnin shpirtin. Më tregonte për herë të fundit atë që s’mund ta merrte brenda varrit, kujtimin e hidhur për njeriun e saj të gjakut, djalin e xhaxhait. -Ishte pranverë e vitit 1946. E arrrestuan në shtëpinë e tij. Ishin orët e darkës. Ishte ulur për të ngrënë bukë. Një darkë e varfër por në një ambjent të ngrohët familjar. Te dera u fut shteti, u fut pa trokitur, sepse e ka të drejtën për ta bërë një gjë të tillë, ku dhe si të dojë…Fytyra e tij ishin policët e pashkolluar dhe hetuesit zemërgur. E morën në emër të popullit. Gjithmonë ligësitë bëhen në emër të popullit. Darkën e la të pangrënë. Shumë darka të tilla i kishte lënë në mes. U akuzua se kishte strehuar dy kriminelë, dy armiq të popullit. Mirëpo ai nuk dinte gjë, s’kuptonte se përse bëhej fjalë. Kishte qënë çoban me mallin e tij në malin e Këndrevicës dhe i priste të gjithë ata që i shkonin te stani. U afronte ujë dhe bukën që kishte sipas hallit dhe zakonit të shqiptarit. Askush nga mysafirët nuk e kishte të shkruar në ballë se ishte armik i popullit. E torturuan shumë kohë por ai s’dinte se çfarë tu thoshte. Nuk i numuronte dot copat e bukës që u kishte afruar atyre që i kishin trokitur te kasollja ku rrinte në mal. Pastaj e liruan, por ai s’do ti harronte kurrë ato që i kishin bërë. I dhëmbi shpirti për një kohë të gjatë. Edhe në mal bënte një jetë të vështirë, një jetë qëni, thuajse edhe atje ishte i burgosur, por pa roje te koka.
*
Në vjeshtën e vitit 1969, kushuriri ishte dyzetë e katër vjeçar. Punonte me një karvan të kooperativës. Mbante tri mushka të serta të cilat i ngarkonte dhe i shkarkonte vetë. Kishte një trup mesatar, shpatulla të gjëra dhe duar të fuqishme Në këmbë mbante të veshura një palë shollë me rripa. Me ushqimin e mire takohej shumë rallë. Jetonin në një kohë të vështirë, në një kohë varfërie dhe frike. Në buzë i varej cigari i radhës. Punonte shumë, por edhe shumë halle kishte. Dy djem dhe dy vajza ishin pasuria e tij, mirëpo ishin të vegjël dhe duhet të rriteshin. Ishte i ndarë nga prindërit sepse ishte i madhi i fëmijëve. Shtëpinë e kishte të vogël, një dhomë të parregulluar mirë me një koridor në hyrje. Të gjitha këto s’e pengonin për të qënë hokatar. Hallet i mbante për vehte, ndërsa gëzimin e kursyer e ndante me të tjerët. Ishte shpirt njeriu, si behar ishte! Por ja që disa njerëz janë të dënuar për të vuajtur në jetë. Në vjeshtën e gjashtëdhjetë e nëntës e arrestuan përsëri. Atë ditë ishte në Buzë të Këmsit. Therte një viç të një gusmarioti, i cili i kishte kërkuar ndihmë. E lodhi shumë. I kishte rjepur lëkurën dhe kishte filluar ti hiqte organet. As mëlçinë e zezë nuk arriti t’ia provonte. Dy punonjës të hetuesisë mbritën atje me “Gazin” e Degës. ”Në emër të popullit je i arrestuar “- kështu i thanë duke tundur hekurat. “Të rrojë populli”- u tha fatkeqi dhe zgjati duart drejt prangave. E hipën në makinë dhe e futën në kovaçanën që ishte ngjitur me mullirin te Qafa e Blacës. I bënë seancën e parë të pyetjeve. Ndërkohë, “Gazi” i Degës shkoi në drejtim të Nivicës për të marrë gruan e tij. Duhet të pyetej edhe ajo. Ndodh shpesh që gratë të tregohen të gatshme për të thënë ato, të cilat te burrat e tyre nuk i pëlqejnë, paçka se ajo s’kishte gjë për të treguar. Brigadat punonin në hapjen e gropave për të vendosur shtyllat në të cilat do kalonte energjia elektrike. Mbas disa orësh, kushëriu përfundoi në birucat e hetuesisë në Tepelenë, për të qëndruar atje me muaj të tërë. Vëllain e tij 16 vjeç më të vogël e kishin arresuar dy vjet më parë. Ishte gjykuar për tentativë arratisje dhe agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor, kështu thuhej. Edhe në qoftë se kishte bërë ndonjë poshtërsi, që mbase e detyroi të merrte rrugën e largët tutje sinoreve, le ta paguante vetë, ta mbante si njollë për gjithë jetën, ndërsa të tjerët s’kishin pse të vuanin. Kot nuk thonë, e keqja ndahet me lugë të kafes, ndërsa të mirën, seicili e mban për vete. Pastaj, vëllai i vogël ishte me shkollë dhe ndoshta kërkonte një jetë më të mirë, ndërsa ky ishte vetëm një punëtor krahu dhe çuditej se përse duhet të ishte përsëri në duart e shtetit. S’mund ta mendonte që shteti bën dhe eksperimente, dhe ato s’mund të bëhen pa njerëz. Donin ti bënin disa pyetje që kishin harruar pa ja bërë kur e arrestuan për herë të parë. Disa dite mbas arrestimit i morën edhe mallin e paktë qe kishte në shtëpi. Lek nuk kishte por kishte pesë a gjashtë dhën, një bisht berra, siç i thonë në fshat, dhe një kalë të sivër. Fëmijët e fatkeqit i shikonin dhe qanin. Kishin mbetur pa babain e tyre të dashur, ndërsa u merrnin edhe bagëtitë me të cilat ushqeheshin. As kali me të cilin ndodhte të mernin nuset e fshatit s’do të kthehej më. Kaluan njëzët e katër vjet në kalvarin e frikshëm të ferrit. Babait i munguan kaq gjatë zërat e fëmijëve të tij të dashur ndërsa gruas kulmi i shtëpisë. Të gjithë vuanin mungesën e njëri tjetrit dhe vatra familjare kërkonte gëzimin e të gjithëve sëbashku. Familja e tyre dhe fisi u rrënuan në mënyrë të çuditshme. Gurët e rëndë të asaj ngrehine të shembur me përdhunë ranë edhe mbi shpatullat e mia. Shkruheshin e shkruheshin pa rreshtur në cdo fletë biografie bëmat që unë s’i pata jetuar.
*
…Shikoja nënën time të mirë me një nur fisnikërie mbi vete, mbështetur në krevatin e dhomës së spitalit, dhe si në mjegull, në krahun e saj më shfaqej kushëriri, një hije që dukej dhe zhdukej. Ime më, priste më kot ta vizitonin njerëzit e tij, e shoqja apo fëmijët, të takohej e t’i pyeste, të çmallej me ta. Më mirë që s’erdhën. Shumë gjërave mund t’u shmanget njeriu, por jo mallkimit të gjakut. Kushëriri s’do vononte, dhe pas disa ditësh do vinte vetë për ta marrë kushërirën e tij, vajzën e xhaxhait, për të qënë përjetësisht bashkë, në paqe të plotë, si në fëmijërinë e tyre dikur...
Tepelenë, Qershor 2008.
