Guraleca
Astrit Lulushi
Qytetërimi romak mundi të bëhej i avancuar, kur sistemi i tij numerik nuk ishte i përshtatshëm për llogaritjen matematikore.
Është sigurisht një avantazh i madh kur llogaritet matematika, përdorimi i numrave arabë së bashku me zeron. Megjithatë, zero nuk u shpik deri ndoshta diku rreth vitit 628 të erës sonë në Indi. Zero gjeti rrugën e saj për në Evropë përmes pushtimit maure të Spanjës dhe u zhvillua më tej nga matematikani italian Fibonacci. Ky zhvillim ishte shumë i popullarizuar në mesin e tregtarëve, të cilët përdorën ekuacionet e Fibonaçit që përfshinin zeron për të balancuar librat e tyre. Por shumica e udhëheqësve fetarë mesjetarë në Evropë nuk e mbështetën përdorimin e zeros, sepse e shihnin atë si satanik. Meqenëse Zoti ishte në gjithçka që ishte, si mund të ishte Ai në diçka që nuk ishte. Pra, gjithçka që nuk ishte ishte e djallit. Përveç kësaj, muslimanët e përdornin atë, kështu që nuk mund të ishte për asgjë të mirë. Sidoqoftë, deri në vitet 1600, zero u përdor mjaft gjerësisht në të gjithë Evropën. Por kjo nuk u bëri ndonjë të mirë romakëve të lashtë. Pra, si i bënin llogaritjet e tyre për gjëra kaq komplekse si rrugët, ujësjellësit, projektet masive arkitekturore, etj?
Të gjithë e dimë se romaku përdorte shkronja në vend të numrave (I, V, X, L, C, D, M); një sistem shumë më i ndërlikuar (siç e di kushdo që është përpjekur ndonjëherë të gjejë datën në bazën e piramidës në Vulën e Madhe të Shteteve të Bashkuara). Megjithatë, kur bëhej fjalë për llogaritjet, ata mbështeteshin në numëratorin, me guralecë si numërues, për të kryer llogaritjet e tyre. Në fakt veprimet matematikore kryheshin në kohën romake nga persona të quajtur 'llogaritës'. Ata u emëruan kështu sepse përdornin llogaritjen (latinisht për guralecat) për të mbledhur, zbritur, shumëzuar dhe pjesëtuar.
Nuk ka mbijetuar shumë prova fizike, por duke gjykuar nga referencat në poezitë e Catullus dhe nga pajisjet bashkëkohore të gjetura në atë që tani quhet Ballkan, numëratori standard romak mund të jetë huazuar nga Greqia e lashtë ose Babilonia.
Kështu, Romakët e kthyen një pengesë në diçka të përdorshme dhe vazhduan; bota sot e quan kompjuter.
Liruar nga ligji
Astrit Lulushi
A nuk e dini pse po u flas atyre që e njohin ligjin? Se ligji ka pushtet mbi dikë vetëm për aq kohë sa ai njeri jeton.
Ligji është i mirë dhe i keq. Megjithatë, njeriu nuk do ta kishte ditur se çfarë ishte e keqe po të mos ishte “ligji”. Sepse nuk do ta kishte ditur se çfarë ishte në të vërtetë “tradhëtia” nëse ligji i dikurshëm nuk do të thoshte: “Mos ik se tradhëton”.
Përveç ligjit, e keqja ishte e vdekur. Pa ligj njeriu ishte gjallë. Kur erdhi ligji, e keqja lindi. Vetë ligji që kishte për qëllim të sillte jetë, në të vërtetë solli vdekjen. Sepse e keqja, duke shfrytëzuar mundësinë e dhënë nga ligji, mashtroi. Në mënyrë që e keqja të mund të njihej si e keqe, ligji u përdor për të sjellë vdekjen, që keqja të bëhej krejtësisht e keqe.
Dihet se ligji është i frymës, por njeriu është joshpirtëror, i shitur si skllav. Nuk e kupton atë që bën. Atë që do të bëjë nuk e bën. E di që e mira nuk banon brenda tij. Sepse nuk bën të mirën që do, por të keqen që nuk do ta bëjë, këtë vazhdon ta bëjë. Tani, nëse bën atë që nuk do, nuk është më ai që e bën, por është e keqja që jeton në të.
Kështu është ligji në fuqi: edhe pse njeriu dëshiron të bëj të mirën, e keqja është me të. Ai sheh një ligj tjetër që vepron përbrenda, që lufton kundër ligjit të mendjes dhe e bën rob të ligjit të së keqes. Nga ky mjerim ai edhe ikën. Kush do ta shpëtojë nga trupi që i nënshtrohet vdekjes?
Comments