LETËRSIA ARTISTIKE PËR FËMIJË NË SHQIPËRINË E SOTME

LETËRSIA ARTISTIKE PËR FËMIJË NË SHQIPËRINË E SOTME

NJË PASQYRË E PAS VITEVE 90-të QË DUHET REFLEKTUAR…

(delija.sh@gmail.com)

(shpresagjergji60@gmail.com)

ABSTRAKT

Ky artikull ravijëzon në mënyre modeste zhvillimin e letërsisë artistike për fëmijë në Shqipëri pas viteve ’90, e cila përbën një periudhë tranzicioni mes traditës dhe kërkesave të kohës moderne. 

Vitet ’90 shënjojnë ndryshime të thella politike, shoqërore dhe kulturore. Pas rënies së sistemit komunist, pikërisht pas vitit ‘90 letërsia për fëmijë u çlirua nga ndikimi ideologjik i asaj kohe duke i dhënë mundësi krijimit të lirë të mendimit dhe përjetimit të jetës, si dhe të zhvillimeve të reja ekonomike, politike dhe arsimore në vendin tonë. Përpos anëve pozitive që sollën këto zhvillime, vërehet se shkrimtarët e vjetër, por edhe ata të rinj u përballën me një sërë sfidash, si humbja e standardeve estetike, mbizotërimi i përkthimeve amatore, mosfunksionimi i redaktimit të poezive, prozave dhe përkthimeve, të cilat bënë atë, që të bjerë interesi për leximin. 

Artikulli analizon këto sfida dhe propozon disa masa të menjëherëshme që kërkojnë vëmendjen e institucioneve, të aktorëve të arsimit, të prindërve dhe politikëbërësve për rolin e madh që ka lëtërsia në përgjithësi, veçanërisht ajo artistike për fëmijë në formimin e brezave të rinj me vizion për zhvillimin e vendit në të ardhmen. 

Ky artikull synon të shqyrtojë zhvillimin e letërsisë për fëmijë në Shqipëri dhe sfidat me të cilat ajo përballet sot.

Fjalët kyçe: letërsia artistke për fëmijë, sfidat kulturore dhe edukative, klubet e leximit, përkthime amatore, standardet gjuhësore dhe estetike, aktorët e arsimit.

HYRJE 

Letërsia për fëmijë ka një rëndësi të madhe në formimin gjuhësor, edukativ dhe social-kulturor të fëmijëve që në moshë të hershme, madje do theksonim që në ngjizjen e tyre. Natasha Shuteriqi, shkrimtare për fëmijë, në artikullin e saj “ Letërsia për fëmijë mes dilemës dhe mbijetesës “, pasi bën një analizë të mungesës së letërsisë për fëmijë, bën një pyetje retorike: Pse, dreqin, kemi frikë nga letërsia për fëmijë? Ndërsa Xhahid Bushati, shkrimtar i letërsisë për fëmijë, përpos testamentit të tij të pasur të bibliotekës prej 40 librash për fëmijë, citon në një prej intervistave të tij të fundit: 

“Librat për fëmijë, veçanërisht, ato që i përkasin letërsisë parashkollore “shëtisin” me shumicë mes pedagogjisë, skolastikës e biznesit. Pra, përgjithësisht, nuk mund të flasim për vlerat artistike që dhuron një libër letrar. Ndërsa për letërsinë që i përgjigjet moshës shkollore, pak vlera të vërteta gjen, pa dashur të bëhem nihilist. Sepse mungojnë disa çelësa, si: talenti, njohja e psikologjisë dhe botës së fëmijëve, origjinaliteti, autoktonia, guximi krijues dhe besimi në të, kulturologjia, temat aktuale dhe perspektive… etj., etj” Ndërsa A. Hoxha thekson se “Duke qenë se letërsia për fëmijë përfaqëson një nga format më të ndjeshme të komunikimit gjuhësor, social-kulturor dhe edukativ në një shoqëri të zhvilluar, ajo nuk është vetëm një mënyrë për të argëtuar fëmijët, por edhe për të formuar botëkuptimin dhe personalitetin e tyre.[1] (Hoxha, A. 2017, f. 45). 

Në Shqipëri, kjo letërsi ka kaluar nëpër etapa të ndryshme, nga përdorimi si mjet edukativ kombëtar në kohën e Rilindjes Kombëtare, te përdorimi i saj si instrument ideologjik gjatë komunizmit, dhe deri te përballja me sfidat moderne si globalizimi, teknologjia dhe mungesa e politikave mbështetëse. 

Nënë Tereza midis një mori postulatesh ka theksuar se “Fëmijët janë si zogjtë; ju doni t'i mësoni të fluturojnë, por ata nuk do të fluturojnë me flatrat tuaja. Doni t'i mësoni të ëndërrojnë, por ata nuk do të ëndërrojnë ëndrrën tuaj”. 

Në Shqipëri, letërsia për fëmijë është zhvilluar në përputhje me kontekste të ndryshme historike dhe politike. Ajo po përpiqet të gjejë zërin e saj në një realitet gjithnjë e më të ndërlikuar, ku fëmijët janë të ekspozuar ndaj informacionit global, teknologjisë dhe ndikimeve të shumta kulturore. Ndonëse vërehen përpjekje serioze nga autorë për fëmijë për vepra të ndjeshme, edukative dhe të ilustruara me kujdes, një pjesë e mirë e tregut mbetet ende e dominuar nga letërsia e përkthyer. Kjo dëshmon për nevojën e përmirësimit të domosdoshëm të letërsisë për fëmijë në përputhje me normat dhe etikën në familje e shoqëri, duke prekur ndjeshëm përmbajtjen, stilin, qasjen psiko-gjuhësore dhe vizuale, që të jetë më afër fëmijëve shqiptarë, realitetit ku jetojnë dhe mënyrës së tyre të të perceptuarit të botës që i rrethon. 

Sot, më shumë se kurrë, jemi përballë një nevoje urgjente për t’i kthyer fëmijët tanë drejt leximit cilësor, drejt artit të fjalës së bukur dhe edukimit të mendjes dhe shpirtit përmes librit. 

Si studiuese të gjuhës dhe autore të librave didaktike e letraro-artistike për fëmijë, dëshirojmë të ndajmë me ju lexues, shkrimtarë, arsimtarë, edukatorë,  botues, misionarë të edukimit të fëmijëve me vlerat e librit, disa reflektime që kërkojnë veç ndërgjegjësimit, edhe ndikim për t’i bërë gjërat më mirë në funksion të edukimit, të rritjes së vemendjes ndaj leximit të pavarur, krijues dhe argëtues.

I. Letersia për fëmijë (grupmosha 3 -12 vjeç) dhe çfarë shkruhet kryesisht sot

Letërsia për fëmijë në Shqipëri shkruhet kryesisht nga një grup i kufizuar autorësh të përkushtuar, që shpesh janë edhe edukatorë, përkthyes, artistë apo individë me ndjeshmëri të veçantë ndaj fëmijërisë dhe gjuhës së saj. Disa prej tyre janë figura të njohura që prej periudhës së Realizmit Socialist (me kontributet e tyre që vazhdojnë edhe sot), e ndërsa vitet e fundit janë shtuar edhe zërat të rinj, shpesh pa përgatitje të thellë profesionale, por me dëshirë për të kontribuar në këtë fushë.

Sot pjesa më e madhe e krijimeve për fëmijë përqendrohet në:

• tregime dhe përralla të formës tradicionale;

• poezi me natyrë ritmike e herë-herë moralizuese;

• përkthime të letërsisë së huaj (shpesh pa përshtatje kulturore e gjuhësore);

• botime vetjake nga autorë të pavarur që financojnë e botojnë vetë veprat e tyre.

Letërsia artistike për fëmijë (veçanërisht për grupmoshën 3-12 vjeç) në Shqipëri pas viteve ‘90 përbën një pasqyrë të qartë, e cila po kalon një fazë kritike. Për ta qartësuar situatën, e thënë kjo e zeza mbi të bardhë, lind natyrshëm pyetja:

1. Kush shkruan për fëmijë sot?

Pas një sondazhi të bërë nëpër libraritë e disa qyteteve, kryesisht në Tiranë, Korçë, Vlorë, Fier, Lushnje etj., rezultoi se lista e autorëve që kanë botuar vepra origjinale për fëmijë në Shqipëri pas viteve ’90 është e kufizuar. Në raftet e librarive, emrat e autorëve që gjenden sot janë të paktë, për të mos thënë shumë të paktë. Pavarësisht se kemi autorë për fëmijë, madje të dëgjuar kohët e fundit që shkrimet e tyre i përkasin kësaj grupmoshe, ku spikat:

Rovena Rozhani - një emër i mirënjohur, autore e disa librave për fëmijë, me poezi dhe tregime e rrëfenja të përshtatura për grupmoshat parashkollore dhe fillore, (theksoj se nëpër rrethe nuk bëhët fjalë të gjejmë librat artistik të saj. Duket se prioritet mbetet opsioni online dhe kryesisht disa librari në kryeqytet.)

Eva Gavani - ka sjellë së fundmi “Peshku i Artë” nga Erik Botime, libër me përralla të ilustruara dhe përmbajtje edukative, i cili fatmirësisht gjendet në Tiranë, por me keqardhje, në rrethe jo.

Gaqo Bushaka - Ka kontribuar në lëvrimin e një lloj përralle "të re" për fëmijët që e bën të pëlqyeshme dhe tepër interesante. Vepra që e bëri tepër të njohur ishte trilogjia “Aventurat e Çufos” e përbërë nga përrallat “Çufoja dhe Bubi kaçurrel”, “Pushimet e Çufos”, “Çufoja në shtëpinë e çudirave”. “Çufoja dhe Zogu,”, “Çufoja me Pushime ne Mal”, “Çufoja do Akullore”...por mbetet një mundësi e pakët gjetja e tyre nëpër libraritë e rretheve.

Xhevahir Spahiu - megjithëse poet për të rritur, ka botuar edhe vëllime për fëmijë. Xhevahir Spahiu mbetet një autor i mirëvlerësuar edhe nga çmimet letrare gjithashtu.

Xhahid Bushati - produktiv sa i përket letërsisë për fëmijë. Me shkrime filloi të merret që kur mbushi 10 vjeç. Është autor i rreth 40 veprave dhe prezent në të gjitha revistat për fëmijë. Për punën e tij të vyer ai është nderuar me shumë shpërblime, pjesëmarrës në konferenca kombëtare e ndërkombëtare, referues në sesione shkencore. Bushati shkruan prozë dhe poezi, pjesë për kukulla, merret me publicistikë e studime të letërsisë për të rritur e fëmijë etj., Por, kryesisht i është përkushtuar fushës së letrave për fëmijë.

Natasha Poroçani (Shuteriqi) -  shkrimtare për fëmijë. Në Panairin e 25-të të librit në Tiranë në vitin 2022, u vlerësua me çmimin "Shkrimtarja më e mirë për fëmijë" me librin “Kalendari i ëndrrave të mollës”, botuar nga Albas. 

Dhurata Thanasi - bashkëautore me Rovena Rozhanin tek libri për fëmijë “Rozi dhe Domatja kërcimtare” 

Flutura Açka - me disa botime në të kaluarën për fëmijë dhe të rinj, por pa prezencë fizike nëpër libraritë.

Anxhela Kosta - autore për fëmijë, e angazhuar në diasporë, por jo prezente në libraritë shqiptare.

Erina Rahmani - Prishtinë, e shumë e shumë të tjerë.

Ashtu si e theksuam këto emra autorësh duken se janë të dëgjuar, sidomos në rrjetet sociale, apo të vlerësuar si autorë për fëmijë nga qarqe administrative për shkak edhe të mundësive të tyre sipas detyrave që mbartin në dikastere apo institucionet ku kanë punuar, ku punojnë e kontribuojnë. Duket se e kanë gjetur një farë ekuilibri për t’u njohur nga audienca, por që përsëri ka një “POR” për gjetjen e librave të tyre në libraritë e rretheve kryesisht, dhe jo kudo mund t’i gjesh edhe në Tiranë. Deri diku e justifikueshme për shkak të tranzicionit demokratik, më i shkathti e më i shpejti, për t’u bërë pjesë e letersisë në fjalë. Rëndësi ka që këto emra janë aktualisht pjesa e letërsisë së re artistike për fëmijë në këtë fund tranzicioni që Shqipëria po kalon.

Nëse do të hidhnim vështrimin te letërsia për fëmijë pas viteve ‘90, emra të  mirënjohur që vazhduan me krijimtarinë e tyre edhe në vitet e tranzicionit janë autorët si: Xhevair Spahiu, Xhahid Bushati, Odise Grillo, Gaqo Bushaka, Adelina Mamaqi, Bardhyl Xhama, Xhevat Beqaraj etj., madje  botimet e tyre e kanë patur fatin të shohin dritën e ribotimit me vlerësime e të mirëpritur për faktin se janë shkrimtarë për fëmijë të konsoliduar. Aq më tepër kur edhe repertori i tyre është shtuar me libra të tjerë në vazhdim e këta autorë të vlerësuar për fëmijë vazhdojnë të jenë avangardë. Por, do të shtoja që për fat të keq librat e tyre nuk i gjejmë sot nëpër raftet e librarive të rretheve, ose shumë pak. Edhe në Tiranë, tek tuk mund të gjesh ndonjë emër të tillë autori nëse kërkon me ngulm…

Pra, në të gjithë Shqipërinë, faktet tregojnë qartë se autorët e librave për fëmijë të moshës 3 -12 vjeç, jo vetëm numerohen me gishta për librat artistik e letrar të botuar kohët e fundit, por edhe se librat e tyre rezultojnë t’i gjejmë rallë nëpër libraritë tona. Por kjo nuk e bën aspak të varfër tregun shqiptar me libra për fëmijë. Madje mund të themi se libraritë tona krijojnë mundësi të pasjes së një lumë librash për fëmijë, vetëm se jo ato që shprehin kulturën, traditën dhe gjuhën tonë shqipe. Madje do ndaleshim që gjen edhe letërsi kineze të përkthyer gjerësisht, përkrah princërve e princeshave, fantazmave, demonëve, maktheve, piratëve, kaosit, e gjithçka që shërbehet e përkthyer nga kultura të tjera, veç atyre të kulturës thjesht shqiptare të jetuar e të pa shijuar nga kjo gjeneratë lexuesish, ku të paktën duhet të ngulmohej sepse aty nis edukimi. Gjithçka që mbushin libraritë sot, është vërejtur me seriozitet dhe mund të klasifikohen si libra të pranishëm në librari që përmbushin më së miri kriterin e tre kategorive:

Libra të përkthyer, ku nuk spikat mendësia dhe tradita e kulturës shqiptare

Në shumicën dërmuese të librarive në tërë Shqipërinë, raftet e librave për fëmijë mbushen me 

- libra të përkthyer nga gjuhë të huaja, kryesisht: autorë klasikë ndërkombëtarë (Grimm, Andersen, Carroll, Saint-Exupéry); letërsi bashkëkohore e thjeshtëzuar (seritë “Peppa Pig”, “Geronimo Stilton”, “Diary of a Wimpy Kid” etj.); 

- Libra me superheronj, princesha dhe personazhe televizivë të huaj (Disney, Marvel, Nickelodeon), ku dominimi i përkthimeve të huaja, librat e përkthyer zënë rafte të tëra. Ato sjellin modele të gatshme që ngjajnë “të arrira”, por theksoj se nuk reflektojnë kulturën, gjuhën dhe përjetimin emocional të fëmijëve shqiptarë. Këta lloj librash nuk përçojnë as kontekstin shqiptar, as mjedisin kulturor vendas, as mendësinë lokale, as natyrën e bukur vendase, as strukturën e gjuhës shqipe, dhe shpesh nuk përkthehen me cilësinë kuptimore dhe perceptuese që u nevojitet fëmijëve. Dominimi i përkthimeve të huaja duket se është trendi i interesave komerciale i shtëpive botuese sot. Librat e përkthyer zënë rafte të tëra. Ato sjellin modele të gatëshme që ngjajnë të “arrira”, por theksojmë se nuk reflektojnë asesi kulturën, gjuhën dhe përjetimin emocional të fëmijëve shqiptarë. Pa mohuar vlerat e tyre, asgjë shqiptare nuk spikat brenda kontekstit të tyre. Mungon rëndom mendësia dhe tradita e kulturës sonë.  Si të tilla, ato nuk mund të përmbushin boshllëkun e një letërsie artistike për fëmijë, veç nëpërmjet personazheve shpesh të çuditshëm apo të papërshtatshëm për këto mosha fëminore, çoroditin, mbingarkojnë dhe idealizojnë edukimin e fëmijës.

Fëmijet e moshës 6 - 7 vjeç në kl e parë dhe të dytë rekomandohen të lexojnë libra të aprovuar dhe drejtuar nga Ministria e Arsimit, Rinisë dhe Sporteve si p.sh., librin “Kozeta”, të Hygosë, të përkthyer dhe reduktuar për fëmijë. Vlerat e letërsisë klasike janë të pakundërshtueshme. Por, t’i japësh fëmijëve të vegjël letërsi klasike për të lexuar, kumtuar, dhe akoma më tronditës është fakti që kjo moshë të arrijë të gjykojë mbi vuajtjet e një nëne që shiti flokët dhe vdiq në burg, si dhe që një fëmijë u rrit nga një familje që e dhunonte, ku shpëtimi i erdhi nga një simpatizues e ndihmues i nënës së saj..., kjo nuk është gjë tjetër veçse një sprovë stresuese dhe pa lidhje me realitetin dhe kohën që e çorienton psikologjikisht fëmijën 6-7 vjeçar. Ky është vetëm një moment i shqetësimit, si ky ka me dhjetra të tjerë.

Libra te ribotuar nga autorë të periudhës para 90-tës

Këta autorë kanë shkruar vepra me vlera letrare, artistike dhe edukative, të cilat janë të pamohueshme. Por theksojmë se këto vepra nuk janë më të mjaftueshme për të komunikuar me fëmijën e sotëm, që jeton në një realitet krejt tjetër. Ribotimet e tyre janë më tepër një nostalgji e ish sistemit arsimor, jo një investim në krijimtarinë e re. Kjo letërsi, edhe pse mbart vlera, ka qënë një letërsi e indoktrinuar nga sistemi komunist. 

Një tjetër kategori, është ajo e librave te rinj në periudhën e tranzicionit, jashtëzakonisht në mungesë në libraritë tona në qytete dhe pothuajse aspak në libraritë e rrethinave, zonave rurale.

Edhe pse, nuk mund të mohohen zërat krijues premtues përmes ndjeshmërisë artistike dhe përkushtimit profesional, ato po i japin formë një letërsie më të gjallë, më të pasur dhe më të lidhur me universin e fëmijës. Janë përpjekje, të cilat meritojnë vëmendje, mbështetje dhe vlerësim të veçantë.

Lind pyetyetja: A vlerësohen shkrimtarët për fëmijë? Nga kush?

Po rendisim disa nga konstatimet tona të situatës reale në Shqipëri:

• Iniciativa private si botime individuale (shpesh me vetë-financim), janë burimi kryesor i letërsisë për fëmijë pas viteve ’90, pa një politikë të qartë shtetërore, institucionale, apo edhe nga vetë shtëpitë botuese. për promovimin, shpërndarje apo përfshirjen në edukim.

• Mungesa e katalogëve të specializuar dhe arkivave dixhitale (me ndonjë përjashtim) e bën të vështirë ndjekjen e ecurisë së letërsisë për fëmijë.

• Vlerësimi për autorët që shkruajnë për fëmijë është i mangët dhe shpesh i heshtur.

• Media publike rrallë i jep hapësirë autorëve të letërsisë për fëmijë.

• Çmimet kombëtare i japin pak rëndësi kësaj kategorie.

• Lexuesit e vegjël janë shpesh të shkëputur nga autorët shqiptarë, sepse mungojnë platforma që t’i lidhin, nuk ka klube leximi të organizuara rregullisht, as promovime që arrijnë në masë.

II. Letërsia për fëmijë përballë sfidave të kohës  

Shtrohet pyetja: Kur në libraritë e rretheve, në Shqipëri, nuk gjen libra të atyre pak autorëve që shkruajnë për fëmijë të grupmoshës rreth 3 - 12 vjeç, moshë kjo shumë e domosdoshme dhe e nevojshme të edukohet me normat dhe traditat vendase, si mosha që e kërkon edukimin edhe nga libri, si përkthehet ky shqetësim? Ku duhet trokitur? A ka një përgjegjësi morale? A ka një dilemë që duhet zgjidhur me qëllim që letërsia për fëmijë të mos mbetet në udhëkryq?

Pyetja që shtrohet nuk është thjesht një pyetje, ajo më tepër është një thirrje e domosdoshme për ndërgjegjësim kulturor dhe arsimor. Përkthimi i këtij shqetësimi do të zgjonte një vëmendje më të madhe për këtë boshllëk në libraritë e rretheve, apo në libraritë e shkollave. Kjo humnerë e mungesës së librit për fëmijë me qasje shqiptare, kulturore e tradicionale të popullit tonë duhet të lulëzojë me rrëfimet e këngët e trojeve tona. Duke qenë e tillë, me një mungesë qasjeje ndaj letërsisë vendase, për një moshë formuese, kur fëmijët kanë më shumë nevojë për rrëfime që përçojnë gjuhën, kulturën, ndjenjën e përkatësisë dhe imagjinatën kombëtare, ajo nuk mund të injorohet.

Në një kohë kur letërsia për fëmijë në Shqipëri ka potencial, ka zëra të vlefshëm dhe ka përpjekje serioze, duket qartë se funksionon thuajse tërësisht jashtë një strukture kombëtare të organizuar. Mungon një strategji afatgjatë, mungojnë politikat kulturore gjithëpërfshirëse, dhe më e rëndësishmja, mungon vullneti institucional për të trajtuar letërsinë artistike për fëmijë si një pasuri kombëtare në ndërtimin e brezave të ardhshëm.

Kjo mungesë nën këndvshtrimin pedagogjik e social do të përkthehej si:

• varfëri kulturore,

• dëm edukativ afatgjatë për zhvillimin moral dhe gjuhësor të fëmijëve,

• injorim i letërsisë shqipe për fëmijë në politikat arsimore dhe kulturore.

Arsyet e krizës

Mungesa e një politike të qartë kombëtare për letërsinë për fëmijë.

Nuk ka një strategji afatgjatë për mbështetjen e autorëve të rinj, për përzgjedhjen e teksteve me ndihmën e ekspertëve të fushës (pedagogë, psikologë, autorë për fëmijë), për promovimin e leximit në shkolla.

Shkëputja midis sistemit arsimor dhe kulturës bashkëkohore.

Tekstet që u rekomandohen fëmijëve janë ose të dalë boje nga epoka tjetër, ose përkthime sipërfaqësore që nuk pasqyrojnë jetën, gjuhën dhe ndjeshmërinë e fëmijëve shqiptarë.

Mungesa e bashkëpunimit mes hallkave të sistemit: autor-botues-institucion arsimor-familje.

Ka një mungesë alarmante komunikimi dhe koordinimi mes atyre që krijojnë, botojnë dhe përzgjedhin librat për fëmijë.

Faji nuk qëndron te fëmijët. Ata lindin me imagjinatë, me ndjeshmëri, me dëshirë për të mësuar.

Nëse nuk lexojnë, nuk është sepse nuk duan, por sepse fëmijët nuk vendosen përballë letërsisë së duhur dhe interesante për moshën e tyre që të lexojnë, përshkruajnë, rrëfejnë apo të krijojnë tregimet në mënyrën e tyre, kështu, duke zhvilluar aftësitë e tyre të leximit, të folurit dhe të shkruarit të gjuhës shqipe.

III. Nevoja për një rilindje të letërsisë për fëmijë

Letërsia për fëmijë nuk është thjesht një "hobi letrar", por një mjet formimi shoqëror, kulturor dhe emocional. Ajo ndërton empatinë, zhvillon gjuhën, e bën fëmijën të ndjejë dhe të mendojë. Një popull që i jep rëndësi letërsisë për fëmijë, i jep rëndësi të ardhmes së tij.

A. Duhet një kthesë, një strategji kombëtare që përfshin:

Krijimin e një këshilli kombëtar për letërsinë për fëmijë, me ekspertë të mirëfilltë të fushës.

Hartimin e listave të përzgjedhura të librave të përshtatshëm për çdo grupmoshë (të reja, shqip dhe përkthime cilësore).

Mbështetjen e autorëve dhe botuesve me grante publike për krijim dhe promovim.

Integrimin e librit në jetën shkollore jo vetëm si mjet për të nxënë, por si mjet për të jetuar.

B. Një thirrje për bashkëpunim

Ne nuk mund ta ndryshojmë këtë realitet duke qenë të vetëm. Por mund ta ndryshojmë së bashku. Ftojmë autorë, mësues, psikologë, botues, prindër, institucione dhe çdo njeri që e ka për zemër fëmijën dhe të ardhmen të bashkohen në këtë nismë për ringritjen e letërsisë për fëmijë në Shqipëri. Nëse nuk ndërtojmë sot një botë të bukur për fëmijët tanë, ata do të rriten në një botë që nuk i kupton. Asimilimi i kësaj bote do të ndikojë dhe pasojat do t’i vjelim shumë shpejt në të ardhmen.

C. Ku duhet trokitur?

• Ministria e Arsimit dhe e Kulturës është e para për të kërkuar një politikë për shpërndarjen sistematike të librave për fëmijë në të gjitha rrethet, veçanërisht titujve të autorëve shqiptarë.

• Drejtoria e Bibliotekave Publike dhe Shkollore, për t’i pajisur bibliotekat me literaturë për fëmijë, në mënyrë që të mos mbetet edukimi vetëm tek televizioni apo interneti.

• Botuesit dhe distributorët - për të ngritur një rrjet të shpërndarjes së barabartë në të gjitha trevat, jo vetëm në Tiranë apo qytetet e mëdha.

• Shoqatat e Autorëve të Letërsisë për Fëmijë - për të lobuar si një zë kolektiv.

A ka një përgjegjësi morale?

Duket qartë, për sa u tha se letërsia për fëmijë në Shqipëri po kalon një periudhë krize identiteti dhe funksioni, një tranzicion të thellë që shpesh nuk kuptohet e as nuk pranohet publikisht.

Po, padyshim! Shteti ka një përgjegjësi morale dhe institucionale që t’i ofrojë brezave të rinj mundësi të barabarta për edukim përmes librit.

Shkolla dhe prindërit janë bashkëpërgjegjës për të kërkuar dhe promovuar libra me vlera edukative.

Autorët dhe ilustratorët që krijojnë për fëmijë bëjnë një punë me rëndësi publike dhe kombëtare, ndaj është detyrë e institucioneve që ta përkrahin dhe përhapin atë punë. Autorët shqiptarë që shkruajnë për fëmijë janë të vetmuar. Pa kritikë, pa redaktim të mirëfilltë, pa shpërndarje, pa asnjë ftesë në televizione, pa përfshirje në tekstet mësimore. Ata që shkruajnë nuk njihen, nuk ftohen në tryeza, nuk përfaqësohen në panaire. Kur s’ka sistem, mbetet vetëm përpjekja personale - dhe ajo rrallë dëgjohet.

A është prezente sot, një dilemë që duhet zgjidhur? 

Kjo e ka emrin dilema midis tregut dhe misionit kulturor. Tregu shpesh ndjek fitimin dhe promovon librat më komercialë (p.sh. përkthime nga jashtë), por kjo duhet të balancohet me një mision publik, në mënyrë që fëmijët të lexojnë gjuhën e tyre, historitë e vendit të tyre, dhe të rriten me rrënjë, jo vetëm me shije të huaja.

Çfarë mund të bëhet konkretisht?

• Krijimi i një platforme kombëtare për librin shqip për fëmijë, e hapur për libra të ilustruar nga autorë shqiptarë. Bashkëpunim me mësuesit për ta futur letërsinë artistike shqiptare në jetën shkollore përtej teksteve zyrtare.

• Organizimi i panaireve lokale të librit për fëmijë. Në fund të fundit, është një çështje e dashurisë për brezin e ri dhe për gjuhën shqipe, e cila është një detyrë morale, kulturore dhe kombëtare. Nëse nuk e zgjidhim sot, fëmijët do të rriten me zëra, shpirtin dhe mendjen që nuk u përkasin. Letërsia për fëmijë nuk duhet të jetë një mbetje nostalgjike, por një përparësi e gjallë, e përditshme. Duhet ta shpëtojmë, jo për hir të së kaluarës, por për hir të të ardhmes.

• Mbizotërimi i teknologjisë dhe rrjeteve sociale për promovimin e letërsisë për fëmijë. Pa një konkurrencë të mirëfilltë nga libri, të mbështetur nga mësuesi, prindi dhe komuniteti, fëmijët shfaqin mungesë vëmendjeje, zhytje në botë virtuale, dhe një tendencë në rritje për të refuzuar leximin.

• Përdorimi i platformave dixhitale të letërsisë për fëmijë. 

• Themelimi i një qendre kombëtare për letërsinë për fëmijë[2] (Zeqo, 2021).

• Mbështetja financiare për autorët shqiptarë.

• Përfshirja e më shumë autorëve vendas në tekstet shkollore

• Forcimi i bashkëpunimit mes botuesve, shkollave dhe institucioneve kulturore.

• Përfshirja e letërsisë për fëmijë në kurrikulat mësimore si disiplinë e veçantë

• Rritja e fondeve publike për botime cilësore;

• Trajnimi i mësuesve dhe prindërve për të nxitur leximin që në moshë të hershme.

PËRFUNDIME

Letërsia për fëmijë në Shqipëri ka kaluar një rrugë të gjatë dhe të pasur, duke ndikuar në formimin moral, estetik dhe kulturor të fëmijëve ndër breza. 

Ajo ka potencial të madh për të ndihmuar në edukimin e brezave të rinj në një kohë sfiduese, por kërkon vëmendje të shtuar nga autorët, edukatorët dhe politikëbërësit dhe të gjithë aktorët qëmerren me letërsine për fëmijë. 

Siç e thotë me të drejtë Hoxha: “Nëse duam një brez të ardhshëm më të mençur, më të ndjeshëm dhe më të drejtë, duhet të investojmë sot në letërsinë që lexojnë fëmijët tanë”[3] (Hoxha, 2017, f. 47).

Letërsia për fëmijë në Shqipëri ka nevojë për një qasje të re, që të përmbushë nevojat edukative, kulturore dhe emocionale të brezit të ri. Ruajtja e vlerave tradicionale dhe integrimi i praktikave bashkëkohore janë të domosdoshme për një zhvillim të qëndrueshëm.

REFERENCA

Hoxha, A. (2017). Letërsia për fëmijë dhe ndikimi në formimin moral të lexuesit të vogël. Revista “Pedagogjia”, nr. 2, fq. 45–48.

Zeqo, R. (2021). Nevoja për një qendër kombëtare të letërsisë për fëmijë. Revista Pedagogjike, 18–23.

https://hejza.com/letersia-per-femije-eshte-mision/ Janar 2022 

https://hejza.com/letersia-per-femije-eshte-mision/ Prill, 2024

Punoi:

Prof. Dr. Shpresa Delija

Dr. Shpresa Gjergji (Fundo)

[1] Hoxha, A. 2017, f. 45, Letërsia për fëmijë dhe ndikimi në formimin moral të lexuesit të vogël. Revista “Pedagogjia”.

[2] Zeqo, 2021, Nevoja për një qendër kombëtare të letërsisë për fëmijë*. Revista Pedagogjike, fq. 18-23.

[3] Hoxha, 2017, fq. 47, Letërsia për fëmijë dhe ndikimi në formimin moral të lexuesit të vogël. Revista “Pedagogjia”.