
Fshati im është bër i njohur në historinë e naftës shqiptare si vendburim me rezerva shumë të pasura. Madje në respekt të tij, disa nënshtresa me naftë më cilësore, jan emërtuar me emrin, “Marinza.” Kjo është pjesë e lavdisë dhe lavdia e një fshati i bën banorët e tij të krenohen, por unë jam në mëdyshje. Të krenohem apo trishtohem? Sepse nga Marinza burojn dy element të kundërt; lavdia dhe mallkimi, të dyja të lidhura me fatin gjeografik të këtij fshati. Dhe të dyja flasin sot nga dy kodrina të vogla. Njëra quhet kodra “Malehov”ndërsa tjetra kodra e “paqes së përjetshme.”
Nga kodra “Malehov” buron lavdia e tij. Me këtë emër që lidhet me një nga betejat më të ashpra të Luftës së Dytë Botërore, e kan pagëzuar sovjetikët në qershorin e vitit 1957, kur shpërtheu fontana e pusit 542. Në fillim nafta vërshoi si lubi nga nëntoka, pushtoi gjithë Marinzën, pastaj me ndihmën e erës u përhap në fshatrat periferik duke mbuluar gjithëshka me cergën e saj të zezë. Pastaj e përpinë flakët që dogjën gjithë paisjet e shpimit e i kthyen të gjitha në shkrumb e hi. Të mbjellat, kopshtiet dhe gjëja e gjallë u dëmtuan rëndë, fshatarët braktisën shtëpitë ndërsa kisha qendroi e mbyllur për 6 muaj deri sa u normalizua gjendja e trandur e enories. Kjo e tronditi shumë fshatin, por, që nga ajo kohë, emri i tij u bë i njohur dhe e mbante në gojë i madh e i vogël, në gjithë Shqipërinë. Ndërsa Banka shqiptare e radhiti atë në ballin e ekonomisë së vendit. Madje shokët e partisë kërkuan edhe një këngë dhe bilbili i athershëm i fshatit thuri vargjet e njohura;
“Në Marinëz të Fierit o shokë, doli një pus i ri,
Lumja ti moj Shqipëri!”
Më pas, në kantier, u shëmb një kullë shpimi gjatë punës. E përpiu dheu ashtu si e përpinë ujrat e detit një anije që mbytet dhe fshatarët e trëmbën sërish. Midis grave plasën thashethemet dhe nënë Kadëna, një nga plakat më të moçme të asaj kohe, e quajti shenjë mallkimi. Ishte mallkim dheu, i panjohur më parë në anët tona, por ata që kishin dëgjuar, thoshnin se Zoti nuk do ta hiqte më kurrë nga këto troje. Madje shtonin se prej tij, kishte dalë edhe fjala e urtë popullore: “Nga dheu i lik ik, nga njeriu i lik mos ik!” Dhe vërtet,në qershor të atij viti nëpër flakët dhe tymrat e asaj kuçedre të harbuar, fshatarët e mi filluan “arratisjen” e parë e cila vazhdon edhe sot e kësaj dite, brez pas brezi, si një diarre kanceroze, pa sherim. Ne që mbetëm pas tyre e ndjejmë edhe sot e kësaj dite, peshën e rëndë të atij mallëkimi. Zoti e di sa herë zgjoheshim të trëmbur nga zhurmat e çjerra të parangos që traktoristët e ulnin gjatë manovrave dhe ngrinin me shpejtësi nëpër turnet e treta. Pas helmeve që thithnim dhe gjumit të prishur të netëve, fëmijëria ime pati edhe një ngarkesë tjetër emocionale. Kur çonim bagëtitë në kullotat e kantierit, mblidhja harabelat e vdekur nëpër pellgjet e naftës dhe i groposja...
Kodrina e dytë është karshi të parës dhe mbart mbi supe peshën e mallkimit...Tashmë edhe nënë Kadëna është këtu, çohet netëve e shkon tek të gjallët. Ju shfaqet në ëndërr e ju përsërit në mënyrë rituale të njëjtat fjalë; “mallkim, mallkim!” Ndërsa mua, sa herë që vij këtu, më del përpara ai djali i vogël i dikurshëm që kulloste delet nëpër puset e kantierit e më dhuron harabela të vdekur. Kuptohet, kjo është thjesht një metaforë, po unë psherëtij vërtetë dhe mëndja më shkon tek fati gjeografik i këtij fshati. Te kjo kodër ka shumë të ikur në moshë të re dhe me aq sa di, kanë vuajtur nga sëmundje të pasherueshme. Sëmundje që mjerisht iluzioni e lidh me ndohtjet toksike të ambientit që ata i kan thithur si një tmerr të ngadaltë e të heshtur të jetës. Këtë tmerr unë e kam ndier prej vitesh nga fenolet që më qarkullonin në gjak. Në gjakun tim dhe këtu, në kodrinën e “paqes së përjetëshme” ku prehen edhe prindërit e mi. Njëri nga ata fatkeq është edhe im at. Pastaj dy gra të reja, nuse të fisit dhe së fundi njëri nga kushërinjtë e mi. Po të kryesh një sondazh të përcipt ndeshesh me konkluzionin tragjik të burrave dhe grave të reja që të flasin në heshtje nga gurët e shkruar të mermerit. Mjafton të përmendim faktin e përfolur së fundi se nga Co.19 nga ky fshat i dhanë lamtumirën kësaj jete 37 burra e gra. Shifër marramendëse për një fshat të vetëm, që të kujton sërish ritualin fatal të nënë Kadënës.
Ndërkohë jeta vazhdon plot vrull dhe nëpër rrugët e kantierit qarkullojnë automjetet e fuqishme të “Bankers Petroleum,” që nxitojnë ta shfrytëzojnë përfund arin e zi të nëntokës. Duket sikur banorët jan ambientuar me këtë gjendje, ndërsa lufta për stabilitetin e mjedisit është një shtesë e rëndomtë që streson kapitalistët e sotëm e që shfaqet vetëm kur ndodhin tragjeditë e fuqishme si ato të grifoneve të para pak viteve. Sot, gropat e asaj tragjedie jan ende të hapura por, të mbuluara nga bimësitë e harlisura të stinës, ato nuk ta lëndojnë syrin nga larg. Por dihet se ndonjëra prej tyre mund të jenë edhe një “Vezuv i fjetur.”Gjumi përbën realitetin më të hidhur të këtij fshati. “Flenë” grifonet, “flenë” kapitalistët e vërtetë para problemeve të tyre, “fle” politika e rrëmujshme e ditës, “fle” edhe guximi kolektiv i këtij komuniteti.
Gjithsesi unë ende nuk di si të ndihem. Jehona e lavdisë që vjen nga “Malehovi” përzihet me rënkimet e kodrës së “paqes...” e më shfaqen në formën e imazhit të nënë Kadënës që nuk gjen prehje. Me një tabut të bardhë hedhur sipër vetes,si një mantel hëne të venitur, njollosur me piklat e zeza të naftës, plaka e gjorë çohet netëve me gjum të prishur nga zhurma e automjeteve dhe rend nëpër shtëpitë e fshatit, shtëpi më shtëpi, e derë më derë, duke tundur para tyre kindat e ndera të tabutit e duke thirrur; “mallkim..., mallkim!...”
Sakaq më bie telefoni. Është bashkfshatari im, shoku im i vjetër Vladimir Prifti, inxhinier nafte. Tashmë ai banon në Kuçovë. Flet dhe kollitet. Është sëmur nga azma dhe kur del nga shtëpia, çapitet ngadalë, me mundim, e mezi shkon deri te kafja më e afërt e lagjes për të kaluar një farë kohe. Më dhimbset shoku im i rinisë dhe më ther në shpirt kolla e tij e thellë. Por mjerisht edhe mua më ka filluar azma dhe unë flas e kollem pas tij. Gjatë vizitës në spitalin e Tiranës, mjekja më pyeti se ku kisha punuar dhe kur përmenda Marinzën më pa me dëshpërim. “Jan pasojat e naftës,” më tha. Ladi është i dëshpëruar edhe për Margaritin, vëllain e tij inxhinier gjeolog që banonte në Fier, por sapo është ndarë nga jeta nga sëmundja e mushkërive. Duket sikur ai tabuti i bardhë i nënë Kadënës që valvitet në ajër si flamur katastrofe, na përndjek nga pas edhe ne, ish banorët e dikurshëm të Marinzës që tashmë jetojmë në qytete të ndryshme të vendit. Mjafton të kesh kaluar këtu fëmijërinë. Dhe më vete mëndja tek fëmijët e sotëm të Marinzës. Sa fëmijë jan me fenole në gjak në këtë hapsirë të inonduar nga helmet e naftës? Ndoshta askush nuk flet se kërkohen statistika. Ndaj dhe kjo përbën anën e padukshme të fshatit tim, anën e tij të mistershme.
Por është pikërisht ky mister që e bën këtë fshat të jetë “themra e Akilit” dhe këtu duhet të reflektoj kapitali. Marinzës i mungon trajtimi i specializuar mjeksor për të sëmurët. Marinzës i mungon një projekt i rëndësishëm punësimi në kantier. Burrat dhe gratë e Marinzës robëtohen pafund nëpër punët e bujqësisë, dimër e verë, për të mbijetuar me ekonominë e tyre të mbyllur dhe mezi munden tja dalin, mezi munden tja dalin, kur këmba e tyre shkel përditë e përditë mbi flori. Ky paradoks është një tmerr i vërtetë që i ka shoqëruar brez pas brezi banorët e tij, nga njëra qeveri në tjetrën duke shkaktuar atë diarrenë e pandërprerë të ikjeve. Por zgjidhja nuk mund të jetë asesi individuale, por e plotë, kolektive. Cilin klan pasuron nafta e Marinzës? Cilët kapitalistë të huaj i gëzojnë sot të ardhurat marramendëse të këtij kantieri? Marinzës i mungojnë dëmshpërblimet e kapitalit për shkak të shkurtimit të jetës. Burrat dhe gratë e Marinzës duhet të marin të gjithë nga një kuotë të caktuar të hollash si benefice të kësaj pasurie të dhuruar nga zoti e që fatkeqësisht qeveritë e kan kthyer na mallkim për banorët. Marinza duhet të ket status të veçantë trajtimi, si vendbanim kanterial. Qeveria duhet ta shpall këtë status ashtu si ka shpallur edhe statusin e fshatrave turistikë. Atëhere ndoshta edhe imazhi tragjik i asaj plakës së moçme nuk do të shfaqet më netëve nëpër dyertë e shtëpive dhe eshtrat e saj do të prehen të qeta në paqen e tyre të përjetëshme. Atëherë do të zgjidhet ndoshta edhe dilema ime, të krenohem apo të trishtohem me fatin gjeografik të fshatit tim?
Comments