Ky është ndryshimi
Tregim nga Fatmir Terziu
Më në fund, e pashë nga afër. Nga afër ndryshimi dukej më konkret. E pashë me sytë e mi. Dora e shitësit të qofteve para Teatrit „Skampa“ e gërvishtte me kujdesin më të madh ndërsa para tij kishte një tavëll duhani, një filxhan kafeje ekspres dhe 100 lekëshen e metaltë. Ishte pikërisht ajo që përcaktohej si veprimi i shpresës. Sytë ia drejtoi qiellit, në një tetor që shprishej ngadalë, dhe duart i bëri gati kryq menjëherë sa e kapi në dorë. Pastaj psherëtiu. E kuptova psherëtimën e tij, pasi e lexova më qartë ndryshimin: „Gërvisht e fito“.
Pashë përqark dhe dhe ashtu papritur kisha filluar të flasë me veten. E lashë atë në misionin e tij të ndryshimit.
***
Jam i rrethuar nga disa tavolina para godinës së kulturës dhe artit. Era në majat e pemëve zbukurues pas tyre tingëllon si zhurma e Shkumbinit të fryrë. Dallgët vërshojnë nga bluja e pafund dhe përplasen me kreshtën gri të Ullishtes. Unë kam ecur deri në Zonën e ish-Restorantit të Gjuetisë drejt e përdrejt udhës që ngarkohet me filxhana kafeje dhe tavolina. Peizazhi poshtë meje është një pellg i madh pelini, që zbrazet nga sytë pakuptuar. E kisha në sy. E syri im i majtë, ai që shikonte më në thellësi të filxhanëve të kafesë, e përjetësoi atë si barishte vjollce, por për pjesën më të madhe të vitit ngjyra e saj është gri e argjendtë. Dhe ndesha të kaploj më tej majën.
Mund të hipësh për ditë të tëra në një vend të tillë pa takuar një shpirt tjetër të gjallë. Sot shkova në këmbë. Edhe pse dielli po shkëlqen këtë pasdite, ai nuk do ta ngrejë temperaturën këtu pranë Ujësjellësit dhe djersa në shpinë nga ngjitja më bën të ndjej pak ftohtë. Tashmë është fundi i tetorit dhe dimri po afron. Në distancë, rreth pesëdhjetë kilometra në juglindje, majat e larta tashmë duhet të ishin të mbuluara me dëborë. Dhe mendoj të shënoj atë që mund ta kisha shënuar si një ndryshim tjetër. Koha dhe temperatura nuk janë në dorën e njeriut. Vërtet nuk janë? Ngjitem për gjah. Nuk e di, vërtet nuk e di pse, por ja që mendja ime gjuan si atëherë. Jam në të shkuarën tashmë…
Rrobat e mia kanë thithur aromën e mprehtë të barit që më freskon kokën, sapo marr frymë dhe është padyshim në furnizim të kufizuar në disa metra lartësi. Unë jam i detyruar të pushoj përsëri, megjithëse e di se çdo pushim rrit distancën midis meje dhe mendimit tim. Edhe pse kryesimi është ende në favor të saj. Edhe pse gjurmët që gjeta këtë mëngjes ishin të freskëta, nga disa orë më parë, kjo nuk është shumë premtuese për atë që kam lexuar dhe këtë që jam duke praktikuar. Në një periudhë të tillë kohore, një lepur i egër mund të udhëtojë lehtësisht disa kilometra në një terren të ashpër, veçanërisht nëse është i plagosur, ose i ndjekur nga qentë.
Ky lloj lepuri i egër, siç e quajnë banorët e zonës, është një nga krijesat më të pakapshme. Ata janë mbretërit fantazmë të tokës së lartë, më të kujdesshëm dhe të shkathët se dreri dhe më të vështirë për t'u gjurmuar. Ata jetojnë në një lartësi më të madhe dhe mbulojnë më shumë distancë në një ditë se çdo lojë tjetër. Është sikur mollët kanë një lloj shqise të gjashtë për praninë njerëzore. Unë kam qenë disa herë atje, por ata ishin zhdukur në një çast në shkurret e dendura e të paprekura prej vitesh, të cilat ishin aq të dendura sa ishte e pabesueshme sesi edhe një lepur mund të rrëshqiste nëpër to.
Nuk ishte gjithmonë kështu. Për shekuj me radhë, thuhej se edhe dreqi jetonte në ato maja dhe kulloste në tufa të mëdha në livadhe të harlisura. Mbaj mend se si një mësues i apasionuar i Biologjisë dhe kërkimeve shkencore, Vangjush e quanin, përshkruante se si në pranverën e vitit 1985 dikush vrau një lepur të madh që shkonte gati katër kilogramë dhe bëri darkë pikërisht në atë datë të 11 prillit, kur i vetmi televizor bardhë e zi, që i përkiste „Shtëpisë së Kulturës“ nxirrte vetëm lotë. E pas asaj darke atë e kishin përcjell me një „BÇ“ drejt Spaçit. E që atëherë lepujt e gër nuk qëndruan më në mal. Ndodhte që më më kërkuesi prej tyre afrohej aq shumë sa mund t'i gjuaje me shkopinj, ashtu si lopët qumështore të fshatit që bllokonin rrugën. Por nga fundi i asaj dhjetësheje kohore, pra pas dhjetë viteve, zgjerimi drejt perëndimit e çoi altën lart në Malet Shkëmbore. Tani ata janë të pakapshëm dhe fshihen në lartësi të pathyeshme si kriminelë në kërkim të paditur derisa bora e madhe i detyron të zbresin për të dimëruar. Nëse doni t'i gjeni tani, duhet ta bëni kërkimin në territorin e tyre, në strehë jo mikpritëse larg skajeve të qytetërimit. Aty ku ndodh shpesh ndryshimi më i madh.
***
Kot po udhëtoja larg. Kot. I thirra mendjes, por mendja ngulte dhe shkulte qepë dhe lexonte njoftimin e Bashkisë për ti dhënë „Mirrënjohje“ atij që shkruar për lepurin e egër. E rilexova dhe fshiva sytë. Prandaj kam ardhur. Prandaj jam ende duke fermentuar, duke e lënë mollën e vjetër të më ikë nga goja pa e ngrënë. Gjuetia ime, siç mund ta shihni, nuk është e lidhur me të vërtetë me lepurin e egër. E dija para se të vija. Ka diçka tjetër që po ndjek këtu në natyrë. Unë jam duke kërkuar për një pre edhe më të pakapshme..., diçka që mund të gjendet vetëm në këtë mjedis. Unë jam duke kërkuar për zemrën e humbur. Atë që dikush dhe dikur ndërsa ulej këtu në këtë kafene e quante „zemra e egër“.
Eva u krijua mes bukurisë së pabesueshme të Kopshtit të Edenit. Por Adami, nëse ju kujtohet, u krijua jashtë kopshtit, në shkretëtirë. Kapitulli i dytë i Zanafillës e bën të qartë këtë në përshkrimin e fillimeve tona: njeriu lindi në ujërat e shkreta, në pjesën e egër të krijimit. Vetëm atëherë e çuan në Eden. Që atëherë, djemtë nuk janë ndier kurrë më si në shtëpi brenda, dhe burrat kanë një dëshirë të parezistueshme për të eksploruar. Ne dëshirojmë të kthehemi dhe vetëm atëherë shumica e burrave ringjallen. Siç tha ai i këngës popullore, „më mirë n'pyll se n'qytet“. Apo, sikurse thoshte Cen Biza, kur burri shkoi në mal, ai shkoi në shtëpi. Në thelbin e saj më të thellë, zemra e mashkullit është e pazbutur dhe kjo është një gjë e mirë.
***
„Unë nuk ndihem i gjallë në zyrë,“ thotë një reklamë e postuar disa herë në Sheshin „Gensher“, aty ku bën sarkazëm shekullore gërryerja arkeologjike poshtë rrënjëve të Rrapit të Bezistanit. „Unë nuk ndihem i gjallë në një taksi. Nuk ndihem i gjallë në trotuar.“ Amen për këtë. Cili është përfundimi? Asnjëherë mos ndaloni së eksploruari arkeologjikisht! Ja që vjen ndryshimi.
Vetja ime mashkullore duket se ka nevojë për një inkurajim. Kjo vjen natyrshëm, si dashuria jonë e lindur për hartat. Në vitin 1260, Marko Polo u nis në një ekspeditë për të zbuluar Kinën dhe në vitin 1971, kur isha shtatë vjeç, djali i tezes, që kishte fatin të shkonte atje për tullat refrektare të Metalurgjikut, më dërgoi një kartolinë nga ajo anë dhe tha se tashmë do të kishte dritë që do të dalë nga tavani dhe unë jo vetëm, por bashkë me të, u përpoqëm të hapnim një tunel në oborrin tonë, të ndërtonim një hidrocentral personal. Ne hoqëm me dorë rreth dy metra, por doli të ishte një fortifikim i madh. Lajmi kishte kaluar Alpet tona të famshme dhe erdhi një ditë në jetën e re kur lajmi si lajm kafenesh për herë të parë kaloi rrugën për t'u bashkuar me shoqërinë e eksploruesve të mëdhenj. E këto ishin vetëm në Bibliotekë. Atje ulnim kokat të lexonim me kujdes. Lexonim…
Scott dhe Amundsen vrapuan për në Polin e Jugut, Peary dhe Cook vrapuan për në Polin e Veriut dhe kur unë mbarova leximin pashë se dikush tjetër kishte dalë në skenën e Jugut, dhe në rizbulimin e Amerikës. Sa larg kishte ndodhur ndryshimi tjetër në libra. Aty lexohej sidoqoftë Jeronim De Rada.
Pra, në vjeshtën e 2023-shit, unë dhe miqtë e mi qëndronim buzë lumit Shkumbin, me atë dëshirën shekullore për të zbritur lumin nga memorjet tona. Këtë vit nuk kishte ardhur shkrirja e borës që ta kishte ngritur tej mase nivelin e tij dhe të kishte përmbytur të dy brigjet, madje dhe bora vetë ishte larg. Lumi, i cili është kristal i pastër në fund të vjeshtës, dukej si qumësht me çokollatë atë ditë. Trungje, degë të mëdha të ngatërruara më të mëdha se një makinë dhe kush e di se çfarë tjetër lëvizte përgjatë asaj që mbante memorja, jo tek inatçorja.
Duke ardhur, me baltë dhe i shpejtë, në memorjet tona, Shkumbini dukej kërcënues. A e përmenda se po binte shi?
Aventura, me të gjitha rreziqet dhe egërsinë e saj shoqëruese, është një mall i thellë shpirtëror i ngulitur në shpirtin e njeriut. Zemra e një mashkulli ka nevojë për një vend ku nuk ka asgjë standarde, modulare, pa yndyrë, me zinxhir, të rritur në serë, on-line, me mikrovalë. Aty ku nuk ka afate, celularë, apo lidhje me kuvendet. Aty ku ka vend për shpirt. Aty ku, më në fund, lehtësimi rreth nesh përputhet me lehtësimin në zemrat tona. Le të shohim personazhet nga teksti biblik: Moisiu nuk e takon Zotin e gjallë në qendër tregtare. Ai e zbuloi atë (ose u zbulua prej Tij) diku në shkretëtirën e Sinait, larg pasurive të Egjiptit. E njëjta gjë vlen edhe për Jakobin, dueli i të cilit me Perëndinë nuk ndodhi që të zhvillohet në divan në dhomën e ndenjes, por diku në lindje të Javok, në Mesopotami. Ku shkoi profeti i madh Elia për të rifituar forcën e tij? Në një vend të shkretë. Ashtu si Gjon Pagëzori dhe kushëriri i tij Jezusi, i cili u drejtua nga Fryma në shkretëtirë. Doja të vazhdoja më tej, por telefoni im kishte gjetur frymë interneti dhe pipëtiu. Gruaja e bëri alarm. Po digjet priza dhe spina e dushit. Kthehu nga udhëtimet e tua që kërkojnë ndryshimin. Hajde.
U ktheva dhe kërkova. Kërkova për ndonjë elektricist. Kërkova… sa u lodha. Dhe më në fund qëndrova. E pashë. Ai gërvishtte me kujdesin më të madh ndërsa para kishte një tavëll duhani, një filxhan kafeje ekspres dhe 100 lekëshen e metaltë. Ishte pikërisht ajo që përcaktohej si veprimi i shpresës. Sytë nuk ia drejtoi tashmë qiellit, në një tetor që shprishej ngadalë, por ekranit të madh të televizorit që shfaqte lajmin e madh, dhe duart i bëri gati kryq menjëherë sa e kapi në dorë. Pastaj psherëtiu. E kuptova psherëtimën e tij, pasi e rilexova më qartë ndryshimin: „Gërvisht e fito“. Dhe sërish psherëtiu. E imitova dhe unë. Imitimi u bë gati i njëzëshëm me atë që dëgjoja në ekranin e madh. Do të vijnë emigrantë…
„Mama mia“ – bërtit ai. „Mama mia, nga Italia“.
M'u duk se ulërima e tij u bë korr. Eh, më në fund thashë, ishallah vjen ajo orë. Dhe ndoshta një ditë, do të gjej dhe një elektricist.
Ai u afrua më pranë. Unë bëra mënjanë. E pashë në sy. Më pa në sy. Më foli. Nuk doja ta besoja. Më foli në fillim italisht…., pastaj anglisht, ndërsa shtrëngonte në dorë atë karton ku shkruhej „Gërvisht …“: „Why did you ask me a little earlier? (Për se më pyetët mua pak më parë?“ Unë fshiva sytë. Nuk po e besoja. Fshiva sërrish sytë. Pastaj e pashë se po fliste përsëri: „I am from … This is the difference“. (Unë jam nga… Ky është ndryshimi). Heshta. Heshta. Heshta. E ndjeva ndryshimin, ndërsa ende nuk e gjeja elektricistin.
