Kur heshtja femërore e Merita Smajës bëhet poezi artsjellëse
Fatmir Terziu
Të shkosh përtej heshtjes është një labirinth më vete. Në këtë labirinth ka ngjyra, ngjyrime, por ka … dhe derte. Derte. Vetë tek to nuk ka heshtje. Ka vetëm pafundësi. Ka vetëm vëmendje. Vëmendje që kërkon detaje. Detaje që hyjnë përtej tek e bardha e heshtjes. E bardha e vëmendjes. E bardha e grisë së larushive të fjalës. E kështu ndjehet e lexohet poezia e poetes Merita Smaja, ndërsa fjala stacionohet „Kur heshtja bie“ dhe fjala metohet „Sikur te ishe Ti…“. Pra dy poezi. Vetëm dy mjaftojnë të hysh thellë në labirinthet e heshtjes.
Labirinthet e asaj heshtjeje, ku ashtu si bardhësia, që përmban të gjitha ngjyrat, heshtja përmban të gjithë zërat dhe dihamat e potes, të cilat janë të shumta, edhe pse duket se diktohen në heshtje dhe si të pathëna. Kjo lloj poezie na tregon për qendërsinë e heshtjes në kulturën femërore në tërësi, veçanërisht mënyrat në të cilat zërat e poetes nuk dëgjohen thjesht si zëra, por si mesazhe dhe vizione të tëra.
Kjo fizionomi e heshtjes hyn me labirinthet e heshtjes brenda zhanrit të poezisë, tregon prirjen për të krijuar një poetikë të heshtjes, ku gjendet një lidhje e dyfishtë: nevoja për të liruar një presion gjinor dhe një rrjedhë artistike të një gjuhe të identifikuar nga një vetë-shprehëse, sikurse është vetë retorika e ngurrimit: „Kur heshtja bie,/bie/edhe nata …./e/ne hedhim natën krahëve/e/rrugëtojme paskajit të syrit…./e dritë e lotit/sjell/t’pamet e mureve pambarim të pusit.“
Një poezi e tillë përpiqet të ekspozojë sesi gratë janë përcaktuar në mënyrë simbolike në patriarkat si tabulat rasash, një inferioritet, një mungesë, një pasivitet. Të përfytyruar si një prerogativë mashkullore, poetja përpiqet të krijojë një poetikë të fjalës që flet për heshtjen femërore, të cilën ajo e provon të jetë një territor vetëm për gratë. Duke u mbështetur në këtë poezi të Merita Smajës, kuptojmë se binaret (mashkullore/femërore, zëri/heshtja) na burgosin brenda ngushtësisë së mbylljes së këtyre terminologjive, heqja e linjave të demarkacionit midis tyre do të ndante tekstualitetin me fund të hapur; me një fjalë, nuk ka rëndësi gjinia e autorit, por lloji i shkrimit që poetja prodhon. Me këtë rast e bazojmë argumentin në besimin se konceptualiteti mental femëror ekziston tek të gjithë njerëzit, domethënë nuk ka asnjë burrë total, as një krijesë tërësisht femër, megjithatë ka shenja të pashmangshme të ndryshimit, ku vetëm heshtja i citon si të tilla. Prandaj, megjithëse nuk e marrim qasjen feministe si mënyrën e vetme të kritikës, supozojmë se heshtja ekziston, si jeta, në të gjithë njerëzit, burrat dhe gratë. Sidoqoftë, të futesh në heshtje si një aktivitet femëror, siguron një përshkrim të territorit dhe preokupimeve mendore të grave. E këtë e bën poezia e poetes Merita Smaja: „Sikur të isha ti,/e futur brënda shpirtit tënd;/do t’a shihja botën si ti./Sikur ti të ishe unë,/do t’a shihje po ashtu./Ja qe jemi Ti dhe Unë//i shohim gjërat si vetvetja./Ndaj të lutem ……./Mos më genje !…“
Kështu, përmes gjuhës së indirektit, që është një mënyrë e të shkruarit të heshtur, poetja hedh poshtë të gjithë kulturën që formoi heshtjen e tyre. Sidoqoftë, kjo forcë poetike e heshtjes, e feminitetit dhe e margjinalizimit, megjithëse vazhdon gjatë gjithë diskursit femëror, shkon përtej një gabimi patetik. Lidhja midis gjërave individuale me gjërat kolektive të grave këmbëngul në gjetjen e ndjenjës dhe identitetit gjinor brenda botës, jo brenda vetes së izoluar. Pasoja është një tensio, një terror dhe një kënaqësi. Poetja këmbëngulin në këtë ekuilibër deri në fund me një pavarësi goditëse, edhe pse ndonjëherë me rezistencë të ndryshme ndaj autoritetit që i dha hapësirë ambicies së saj si poete femër, ku kërkon dhe lutet: „Mos më genje !…!
Në maskën e përmbajtjes, ose heshtjes, edhe pse një shenjë ankthi, ndoshta pasigurie, e pashprehura fillon të bëhet e dëgjueshme dhe të thyejë heshtjen që i është caktuar tradicionalisht kësaj fryme femërore poetike, mes poezisë së mirëfilltë.
