JU DUKET KOLLAJ TË BËNI SKLLAVIN…?! -tregim-
Isha njeri nga Ata që, përpara nja dy shekujsh, na ngjitën me të shpejt në bordin e anijes “Sythi i Shpresës”. Sado të varfër, ishim qenie njerëzore në jetë të thjesht materiale, gjer kur vumë këmbë në platformën e drunjtë. Të vetmen gjë që na kërkuan, të mos shprehnim mëdyshje nëse nuk shfaqeshim dot të gëzuar, teksa do ecnim në krahun e varur që u hepua prej anijes dhe u mbështet në breg. Ashtu bëmë: përse jo?
Në momentin kur zotat e anijes u ndjenë të sigurt se e lanë pas portin dhe morën frymë lirshëm, pra që kurrkush s’i mbërrinte dot, kuptuam se nuk do ishim më ata që kishim qenë. Ishte lajm ky, pa e ndarë dot, lajm i mirë apo i keq. S’kishin për të qenë të tillë më, besohej se e përfshinte edhe varfërinë e deri-atë-ditshme. Ç’do ishim e si do thirreshim më-pastaj, s’mund ta dinim. Asnjeri prej nesh s’e kishte bërë këtë udhëtim.
E vetmja gjë që dihej, nga të gjithë, në hollësi të tjetra, ishte se në këmbim të nisjes për tjetërkund një dorë parash qe dorëzuar për familjet tona. Pa e përdorur varfërinë si justifikim, le të themi se vet pranuam të niseshim për matanë oqeanit, si mundësi për t’i ikur kësaj varfërie. Ç’tjetër mund të bënin ca të mjerë si ne, për të lehtësuar në një farë mënyre jetët e të vetëve që mbeteshin pas? Përderisa qemë nisur, sa më shpejt le të arrinim atje ku na prisnin.
Teksa e humbëm sysh bregun, nuk na u fsheh të kuptonim se s’do ktheheshim më pas. Ca më tej akoma, si për ta zbutur sado pak trishtimin pikëllues, u bë e shpresueshme se dikur, më pas, njerëzit tanë mund të na bashkoheshin. Fill aty, u tha se qemë nisur për “Tokën e Premtuar”, diçka që nuk na ishte premtuar, ndaj dhe u bë mjegull edhe e pak-më-parshmja: bashkimi me familjarët. Në lajmet që kush e di se si arrinin deri në anije, dilte se një numër i madh njerëzish, nga tërë bota, kërkonin dhe luteshin të niseshin për Atje ku po na çonin neve, madje kundrejt një shpërblimi prej tyre. As këtë nuk e merrnim dot për të vërtetë, tingëllonte edhe e pamundur që të gjithë së bashku të kishim të njëjtën ëndërr, njëherësh, me “Tokë të Premtuar”. Në atë udhë, që s’e shkelnim me këmbë dhe na dukej e pa fund, mbetej t’i ngulnim sytë ritit të dallgëve që përkëdheleshin e përplaseshin në metalin e anijes, si në dëshirim të mbërrinim edhe ato në bregun tjetër.
Kurrë s’kam për ta harruar, edhe sot më mbahet fryma, kur njeriu i ulur pranë meje, që sapo më kishte rrëfyer dashurinë e tij, në çastin tjetër i dha fund jetës, pa iu gëzuar arsyes që kishte pranuar këtë udhëtim.
Mbase s’ishte ende dashuri, e tija me një vajzë të fisit fqinj, më rrëfeu se si kishte hyrë në strehën prej kashte të shtëpisë sa saj, e kishte puthur dhe i kishte thënë se- sipas një ëndrre që ai kishte parë, së shpejti do nisej për rrugë të gjatë që, më pastaj së bashku, të mund të bënin jetë të bukur.
Ajo e mira, e puthura prej të panjohurit ëndërrimtar edhe për të, kishte mbetur pa fjalë e pa frymë, jo vetëm prej puthjes së gjatë të tij, por se s’dinte kurrgjë për të. “Di unë për ty,”, i kishte pëshpëritur ai si engjëll, “unë do vij të të gjej, ti vetëm më prit!”
Ky njeri, që s’gjeti fuqi të përballonte të vjellat prej detit, etheve të thella dhe dhimbjes së kokës, zgjodhi të ngrihej vërtik dhe të hidhej mes dallgëve… Nuk arrita të bëja kurrgjë, qoftë edhe t’i kujtoja premtimin që sapo më tha se ia kishte bërë dikujt…
Si përherë në rrugë të pa njohura, apo përgjatë aventurash të rrepta, të pa-zgjedhura me dëshirë, ata më të brishtët, më delikatët, të dashuruarit, epen, dorëzohen, s’e presin dot kohën të rrjedhë deri në fundin e vet. Ndaj dhe ne, që u ndodhëm në krahë të tyre një copë herë, por që vazhduam udhëtimin për më gjatë, s'arritëm dot ta ndanim qartazi, s’kuptuam nëse Ata kishin shpëtuar apo humbur? Pra, duke u shuar si klithmë shpirti mbi oqean, ai djalosh që u ngrit nga ku ishim ulur dhe vrapoi të villej i tëri në dallgët e çapëlyera, kishte shpëtuar duke mos vazhduar mundimin e lundrimit dhe duke mos provuar jetën që ne të tjerëve na u desh të bënim ku arritëm, apo duke iu dorëzuar varreve të ujshëm ai kishte humbur rastin për ta ndryshuar jetën e tij dhe të puthurës prej tij?
Qysh ato ditë pati zëra, që më pas u bënë të shumta, i quajtën fatlumë ata që zgjodhën për jetët kapakë arkivolesh të ujshëm. U tha me të ulët se, mbase, ato dhimbje të padurueshme koke a gulçe stomaku prej dallgëve, mund të mos kenë qenë më të rrepta se dhimbjet e lotët që ne të tjerëve, na u desh të gëlltitnim në kontinentin e ri...
Sido si, shkuan vite, dekada, qindra vjet, deri kur dikush prej nesh vendosi të mbledhë dëshmi për jetët tona. Edhe për udhëtimin e parë, për të vdekurit në kuvertë që, pa funeral, përfunduan ushqim për peshkaqenët, të cilët e gëzuan si fat ardhjen pas anijes sonë, pasi kurrkush s’gjeti nge të provonte t’i shpëtonte...
Edhe pas shekujsh, bëhesh fantazmë- nëse jo dot engjëll, në emër të atyre që s’arritën dhe të tjerëve që më pastaj mbyllën sytë në truallin ku mbërritëm, edhe pse si të huaj për ta, për të marrë vesh, dhe për ta rrëfyer, se si ia dolën ata përpara nesh - dhe të tjerët më pas, të mbijetonin.
Doemos duhej rrëfyer se kohëve të para mbetëm pa gojë, të frikur e pa busull, në traumë të gjatë, kur pamë emrat tanë, në një listë të zvargur: figuronim…skllevër!
Mua më shfaqej ëndrrash, ai kaçurreli që kishte puthur si i panjohur, ai pra që i pat premtuar Asaj të pafajshmes jetë tjetër, por që pasi nuk zbriti dot në tokën premtuar, m’i bëri edhe mua të largëta e të huaja tërë femrat e botës.
Edhe pse, për shkak të atij lloj entuziazmi sot e kësaj dite të pashpjeguar që i pushton ata të brezit të parë të të arriturve në këto Toka, njëherazi, rrekeshim të gjenim arsye për pashmangësinë e ardhjes. Së paku, këtu ku gjendeshim nuk i kishim mungesat e llahtarshme të vendlindjes, thoshim. Dhe kjo s’ishte pak, së paku aq sa pastaj t’i gëzoheshim, fshehurazi njeri tjetrit, fatit që ishim aty, paçka se në krye na kishin transportuar si skllevër.
Fillimeve të këtushme, na u bë e natyrshme, e udhës, në zakon u kthye, domosdoja për të punuar sa më shumë, deri në kapitje. U mësuam t’i pranonim edhe sjelljet e rrepta të zotërinjve të këtushëm. Që ta largonim mendjen prej arsyeve të pa arsyeshme për të na vështruar si skllevër, stërmundoheshim fizikisht, punonim rëndshëm, të mos kishim energji e kohë për të reaguar kur na fyenim për dukjen tonë.
Së paku në orët e gjumit të rëndë pas lodhjes së tepruar, kur unë vet nuk shihja dot as ëndrra me atë djaloshin që s’e mbajti premtimin e dhënë përmes puthjes së gjatë në buzë, më besohej se nuk isha skllav. Duke kërkuar pa pushim mënyra për të përballuar jetën, duke mësuar të heshtja vetëm e vetëm të mbetesha, duke e strehuar veten si të tjerët, në shpirtrat tanë, më në fund po ndjenim se po vinte një kohë kur edhe mund të shpresonim, o të besonim se po bëheshim përditë e më shumë ata që do donim të ishim.
E pashë time bijë, lindur këtyre dherave, rritur larg trishtimeve të mia, ngaqë unë vet ia kisha fshehur tërë vendosmëri Ah-et e Uh-et e plagëve te vjetra, e pashë pra të puthej prej buzëve të një lëkurë të llojit tjetër dhe mu bë se do mund të përsërisnin skllaven edhe tek ajo…
Kërkova ta ndaloja, ta shpëtoja. Nëse s’shpëtova dot atë të përndriturin prej puthjes, që sikur më rrëshqiti duarsh te “Sythi I Shpresës”, të shpëtoja time bijë, së paku. Mbase ngaqë robtohesha pafund punëve që s’mbaronin kurrë s’kisha pasur nge të këqyrja qelizën e njeriut dhe kështu të arrija të besoja se vetëm dashuria do t’i ndryshonte gjërat…
Mund të isha gati të pranoja lidhjen e tim biri me të puthurën prej atij që s’arriti dot këndej pari, ose më bijën e Asaj, nëse në bazë të premtimit kishte ardhur këndej, por jo të sime bije me ndonjë nga këta që na kishin sjellë në bazë të listës së fshehtë të skllevërve…
I kundërshtuar prej sime bije, si qenie njerëzore, nisa të kërkoj dhe të gjej arsye për të ditur sado-diçka për njerëzit që na kishin sjellë dhe na mbanin në punë- edhe për ata që ishin sjellë ashpër: në fund të fundit, në të vërtetën e më në fundme, nuk na donin të vdekur. Ata kërkonin punën tonë, dhe ne vet nuk ua kursenim. Si ne edhe ata, kishin familjet e fëmijët e tyre, vajzat e djemtë e tyre, ishim të tërë njerëz…
Ngaqë e shkuara kishte mbetur larg dhe distanca midis, si çdo gjë e pa kontakt, rritej pa pushim, provuam të mendonim, të mund të arrinim të bindeshim se pikërisht me çmimin si skllevër, kishim hyrë në histori. Nuk e kishim menduar, së paku gjer ditën kur morëm vesh se disa prej të hershmëve tanë kishin lënë të shkruara, mes tjerash, edhe kujtime të ditëve të gjata e të frikshme në udhëtimin me “Sythin e shpresës”. Mbase kjo ishte shenjë se mund të arrihej diçka që dikur s’mund ta kishim.
Sipas kronikës së zverdhur të atyre kohëve të mjegullta, bërë publike tani vonë, ka qenë diku rreth vitit 1848, kur na ngjitën në ngut në atë anije, për të kapërcyer ujërat oqeanike. Në Sheshet e Evropës aso-kohe thirrej “Liberté, égalité, fraternité” dhe ndalohej me ligj skllavëria, teksa te ne s’dihej kurrgjë.
Duket se Liria nuk është stinë e njëjtë kudo. Ne s’dinim ç’po ndodhte atje, as me vet ne. Mbase një shekull më pas, nga shënimet e mbajtura mënjanë, thjesht për shpirt të vet, morëm vesh se po ata që kishin valëvitur atë parullë në Paris, kishin bërë nisjen tonë për atje ku, po ata, kishin nisur Statujën e lirisë, si dhuratë…
Mbase pikërisht si veti dhe efekt i privimeve, prej atyre ditëve nisi të ngjizej domosdoja e artikulimit të pyetjeve. Si do bëhej me këtë botë, kur zyrtarisht s’do kishte më skllevër? Vet skllevërit, çfarë do bënin?
