Jashtë stereotipeve 'negative' tek emocioni i një romani
Nga Prof Dr Fatmir Terziu
E veçanta për romanin „Në anën tjetër“ nga Teuta Metra është origjinaliteti i tij, duke arritur në ekscentricitet, pra kualitet narrativ që del mrekullueshëm nga rrethi i tërësisë. „Në anën tjetër“ mund të lexohet si një libër i zakonshëm, por mund të filloni edhe nga çdo faqe të mendoni për më shumë rreth kualitetit narrativ. Një peizazh i pikturuar me atmosferë, është një roman me një fjalëkryq të thellë e të përfshirë në tërësinë e tij diskursive. „Në anën tjetër“ është jo thjesht një arsye, as thjesht një udhëtim, nuk klasifikohet thjesht si një dhimbje, por si një diskurs më vete që perfshin ngjarje të cilat përjetohen ndoshta nga shumë njerëz e nga shumë gjuhë.
1.
Ky roman është shkruar në formën e një strukturimi te mirrefillte. Kuverta mistike përdoret për të qasur forcën e diskursit dhe për të dhënë më shumë detaje që përfshihen në në roman. Rrëfimi sillet rreth fateve njerëzore dhe i zhyt plotësisht lexuesit në aspekte që kanë të bëjnë Rita Hanën nga Shqipëria, të ndërthurura me mjeshtëri me besëtytnitë realiste, nëse mirëkuptojmë ndryshimin e jetës së saj pas vdekjes së nënës. Aspekte të tjerë individualë mund të lexohen në mënyrë të pavarur, secili personazh është i vetëdijshëm për rolin dhe vendin e tij në vend, hapësirë dhe kohë dhe lexuesi shpesh mbetet i habitur nga mesazhet e tyre që kufizohen me absurdin.
2.
Kështu kur Babai i Ritës u martua përsëri dhe gruaja e tij e re nuk donte që Rita të qëndronte në shtëpinë e saj, i dashuri i Ritës, Samueli, ishte i vetmi person që i kishte mbetur. Në këtë pikë edhe vetë Samueli ishte rrugës për në Londër, ku synote të shkonte për të studiuar. Në roman gjejmë premtimin e thellë e të domosdoshëm që komunikon si traditë, shtjellim dhe vazhdim të asaj që vjen nga rrënjët kur Samueli i premton Ritës se do të fillonin një jetë të re së bashku në Londër. Në anën tjetër është edhe shqetësimi prindëror, i cili në roman nënkupton shumë, pikërisht atë që lidhet me vendin e origjinës, pasi lexuesi e nënkupton këtë kur Rita u shqetësua kur ajo nuk dëgjoi asgjë nga Samueli. Kjo e shtyn Ritën të marrë një vendim. Rita në lexim e sipër mësojmë se vendosi të shkonte në Londër për ta kërkuar Samuelin, por nga ana tjetër ligji dhe ligjësitë e lëvizjes së lirë natyrshëm sjellin edhe problematikën tjetër. Në këtë pikë Rita është e vetëdijshme se do të ishte e vështirë të hynte në vend, pasi më së shumti perceptimi shkonte tek ajo që thuhej eshkruhej për vendin e saj të origjinës. Pra duke ditur se kishte një stigmë ndaj njerëzve nga Shqipëria dhe Rita mund të hynte në Londër vetëm ilegalisht, ose me dokumente false, është një pikë tjetër në roman, që shkon natyrshëm nga kahja e leximit mediatik, se sa në tërësinë narrative që duhet të përshkojë një roman me detaje, të cilat ndoshta autorja i ka pasur të vështira për t'i siguruar. Diku në këtë kënd mësojmë se Rita nuk e kishte idenë se çfarë i priste gjatë udhëtimit të saj.
3.
„Në anën tjetër“, Teuta Metra, na paraqet një ndërthurje marramendëse të modernitetit, imagjinatës së shfrenuar dhe alegorizmit, dhe për qershinë mbi tortë do të gjeni një dozë të madhe kiberpunk. Personazhi në tërsinë e tij është lëvizës dhe vetë romani në kahun e tij është është plot aksion dhe emocioni fillon që në kapitullin e parë. Komploti mbetet sa origjinal dhe aq i ekzekutuar pa ndonjë sforcim, duke e bërë dhe leximin të lehtë e të mjaft mirë, të kuptueshëm. Me të gjitha format narrative që karakterizohet romani vjen në risinë kryesore të tij tek romanca, që qaset në rritje mes gjithë dramës. Historia është një formë dhe një forcë që buron nga dëshira dhe talenti i autores, dhe natyrshëm duket se është e shkruar mirë dhe emocionuese.
4.
Dy botët, që mbesin në roman, një e dukshme dhe një e padukshme, fillojnë të ndërthuren në një mënyrë të paimagjinueshme, derisa më në fund ato bashkohen dhe për herë të parë ata rrëfejnë, karakterizohen dhe mirëkuptohen, ndaj vetë protagonisti ndihet i lirë nga kontrolli gjithëpërfshirës i shoqërisë mbi individin. „Në anën tjetër“, është një shembull i rrallë i një romani postmodern me thellësi intelektuale të lakmueshme dhe kompletim stilistik, me përshkrime të jetës nga erdhi Rita, si p.sh. petulla tradicionale shqiptare që i bën halla e saj dhe vështirësitë me të cilat ajo përballet si e re në vendin e saj me pak para apo mbështetje, pra është një roman dhuratë nga një autore e guximshme me një vizion origjinal të shkrimit.
5.
Ky roman ndryshe mund të klasifikohet si një aspekt i gjerë dhe i gjallë për dashurinë, humbjen dhe tradhtinë. Forca tjetër tërheqëse vjen kur lexon momentin apo situatën tek treni, lidhjet dhe arsyet e një dashurie, personazhi që kërkon më shumë vëmendje si Andreë, apo e ardhmja në një vend tjetër, e mjaft të tjera, deri ku natyrshëm bien në sy stereotipet dhe pikëpamjet negative të trashëgimisë shqiptare.
ENGLISH
Beyond negative stereotypes to the emotion of a novel
By Prof Dr Fatmir Terziu
The special thing about the novel "On the other side" by Teuta Metra is its originality, reaching eccentricity, that is, a narrative quality that emerges wonderfully from the circle of totality. "On the other side" can be read like an ordinary book, but you can also start from every page to think about more about the narrative quality. A landscape painted with atmosphere, is a novel with a deep crossword and involved in its discursive whole. "On the other side" is not just a reason, nor just a journey, it is not simply classified as a pain, but as a discourse in itself that includes events that are experienced perhaps by many people and in many languages.
1.
This novel is written in the form of a well-structured structure. The mystical deck is used to access the force of the discourse and to give more details that are included in the novel. The narrative revolves around human destinies and completely immerses the readers in aspects related to Rita Hana from Albania, skilfully interwoven with realistic superstitions, if we understand the change in her life after the death of her mother. Other individual aspects can be read independently, each character is aware of their role and place in country, space and time, and the reader is often surprised by their messages that border on the absurd.
2.
So, when Rita's Dad remarried and his new wife didn't want Rita to stay at her house, Rita's boyfriend, Samuel, was the only person on her side. At this point, Samuel himself was on his way to London, where he intended to go to study. In the novel we find the deep and necessary promise that communicates as tradition, elaboration, and continuation of what comes from the roots when Samuel promises Rita that they would start a new life together in London. On the other side is the parental concern, which in the novel means a lot, precisely what is related to the place of origin, as the reader implies this when Rita was worried when she did not hear anything from Samuel.
This prompts Rita to decide. In the above reading, we learn that Rita decided to go to London to look for Samuel, but on the other hand, the law and the legalities of free movement naturally bring other problems. At this point, Rita is aware that it would be difficult to enter the country, since the perception mostly went to what was said to be written about her country of origin. So, knowing that there was a stigma against people from Albania and Rita could enter London only illegally, or with false documents, is another point in the novel, which goes naturally from the direction of the media reading, then in the narrative as a whole that should traverse a novel with details, which the author may have had difficulty in providing. Somewhere in this corner we learn that Rita had no idea what awaited her during her journey.
3.
"On the other side", Teuta Metra, presents us with a dizzying combination of modernity, unbridled imagination and allegorism, and for the icing on the cake you will find a large dose of energy. The character in his story is moving and the novel itself in his direction is full of action and excitement starts from the first chapter. The plot remains as original as it is executed without any effort, making it easy to read and quite well, comprehensible. With all the narrative forms that characterize the novel, it comes to its main innovation in the romance, which approaches growth among all the drama. The story is a form and a force that springs from the desire and talent of the author, and naturally it seems to be well written and exciting.
4.
The two worlds that remain in the novel, one visible and one invisible, begin to intertwine in an unimaginable way, until finally they unite and for the first time they confess, characterize, and understand each other, so the protagonist himself feels free from society's comprehensive control over the individual. On the other hand, it is a rare example of a postmodern novel with enviable intellectual depth and stylistic completion, with descriptions of the life Rita came from, such as the traditional Albanian pancake that her aunt makes for her and the difficulties she faces as a young woman in her country with little money or support, so it is a gift novel from a brave author with an original vision of writing.
5.
This novel can otherwise be classified as a broad and vivid take on love, loss, and betrayal. The other attractive force comes when you read the moment or the situation on the train, the connections and reasons of a love, the character that requires more attention like Andrew, or the future in another country, and many others, until the stereotypes and views naturally stand out. negative aspects of Albanian heritage.
*****
Note: A further special reading in the pages 12 and 13 at "Albanian Post" in print, July 2023.
