Poezia e Zogajt ose “integrimi” poetik
Fatmir Terziu
Poeti shqiptar Preç Zogaj është ndoshta më i njohur për poezinë e tij të hershme, të krijuar në vite, se sa për vëllimin poetik “Gjallë unë pashë” të promovuar kohë më parë. Poezia e tij e krijuar në vite duket e tillë, në një nivel më të lartë dhe më e pëlqyeshme, një poezi që duhet të lexohet për klasat e shkollave të mesme. Poezia e Zogajt në përgjithësi, edhe ajo e vëllimit të tij të fundit, është poezi thellësisht rrëfyesore, shpesh duke u përqendruar në temat psikologjike të konceptit të tërësisë lidhëse në një mjedis të errët.
Por vëllimi “Gjallë unë pashë” nuk është përjashtim. Shumica e analistëve letrarë pretendojnë se Preç Zogaj shkroi këtë poemë rreth situatave, të cilat ai me përvojën e tij i ka përjetuar. Të tjerët mendojnë se poezia e tij është një burim shpirti të frymëzuar ndërsa përpiqet pas intensifikimit jetik në tërë kompleksin e tij. Pothuajse, pikërisht disa vjet pas angazhimit të tij në politikë, si një politikan me një diapazon krijues, Zogaj kryen një lidhje ndjesore në varg-integrimin përditësor duke prurë poezinë si një bashkudhëtare jete.
Nëse dilema e kësaj poezie doli nga humbja e përditësisë së zakonshme dhe u gatua nga integrimi politik, ose nga një përpjekje të pasuksesshme për të marrë dihatjen e saj, pra të politikës “Gjallë unë pashë” sigurisht ashtu sic shqyrton vetë poeti ajo pra poezia është vetë e thellë, emocionale dhe personale, duke sfiduar anësoret e turbullirave të stresit. Le të shohim në vijim këtë analizë të shkurtër të “Gjallë unë pashë”:
Formati poetik:
“Gjallë unë pashë” përfshin nëntë stanza, me shtatë linja të parimuara dhe në një lidhje me njëra tjetrën. Është poezi njehsore dhe ritmin e ndryshon në çdo varg, duke paraqitur vizionin e autorit jashtë një paqëndrueshmërie psikologjike dhe me të cilën ajo është sigurisht e luftuar nga vargu plottërheqës i Zogajt.
Analiza letrare:
“Gjallë unë pashë” krijon imazhin jetik në poezi. Këto janë poezi të goditura, por paksa të brishta, lule-shpërthyese, që dalin hershëm në fund të dimrit të çdo viti, dhe duket qartë se për të ofruar kontrast me të zymtën, të errtën, autori pikturon dritësinë, bardhësinë e ditës.
Preç Zogaj është një nga të parët poetë shqiptarë që thyejnë modën tradicionale klasike. Duke parë shumë mospërputhje ecurie në rrugën e poezisë, ai nuk e shfrytëzoi këtë mospërputhje në këtë divergjencë kohore, por ai u kthye në llogore dhe filloi me shkrime rreth poezisë nisur nga përvoja e tij. Poezia e tij tradicionale solli që herët interes, por ndjesia e re aktivizoi akoma më shumë nevojën e leximit të saj. Në poezi të tilla si “Afrou Orë E Lumtur E Poetit”, “Pushim Për Nënën”, “Lirike”, “Elegji”, “Nën Harkun Me Plepa...”, “Më Thanë Personazhet E Mi”, imazhet që krijojnë konturet e fjalës e bëjnë kuptimin e ngurtë dhe perceptimin realist, e ruan poemën klasike brenda elementeve modernë, duke përfshirë rimën, dhe thirrjen e muzës me temë baritore në fund të shumë krijimeve të tij. Zogaj, pasqyron frymën e mbajtjes së këtyre elementeve dhe kësisoj poezia e tij është veçanërisht interesante në këtë pikë, pasi ai është duke kërkuar për të shpalosur të haruarën e një kohë të gjatë që lidhet me të shkuarën e të tashmen e tij.
Kjo vë në rol lexuesin e vë gjitha kohërave. Pyetja është retorike; ai shpreson se ju harroni këtë zakon, por e di se ju do. E në mes stanzas vargjet përshkruajnë përvojën e tij të jetës, e cila ishte radikalisht duket e ndryshme nga ajo e popullsisë civile që në vargje ngjan me atë që ai ka riskuar në frymëzimin e tij, duke dhënë edhe lexuesin në një kohë që do të kishte jetuar si një absurd kohe. Ky ballafaqim përsëri vë në pah përvojat e ndryshme të kohës së shkuar, dhe figuron shkëputjet që ekzistonin në atë kohë. Poezitë “Mall Për Velën”, “Ndryshime” e mjaft të tjera pasqyrojnë pikërisht këtë absurd kohe.
Linjat paralele të këtyre poezive janë shumë karakteristike kur dëshmojnë në këtë pikë dhe pasqyrojnë emocione të gatuara mirë e tepër të dallueshme në të lexuar. Vini re se brenda të njëjtës strofë ai ka një skemë të qëndrueshme rime, diçka që është humbur në më shumë arsye tek poezia moderne e këtij lloji.
Rima e fuqizon narrativin e tij të errët, dhe kujton disa nga poezitë klasike me emër. Këtu, para në poezinë e Zogajt, nuk është thjesht një peizazh i bukur, por me dritën në fund të strukjes jetike, me një lehtësim dhe dallim në baltë dhe llucë e llogore kaluese, edhe gishtat e fëmijëve të Kallmetit që thurin duhan duken si simbole historike që i dëshmojnë kohës nën bula djerse. Marrë së bashku, këto simbole fuqishëm arijnë të kontribuojnë në një ndjenjë të humbur duke fituar pafajësinë para asaj kohe. Si një e tërë, krijimtaria e Zogajt është një këshillë urie për lexuesin që të mos gaboj në mënyrat e vjetra të të menduarit; mos harroj ndrydhjet jetike dhe humbjet e botës grusht nën diktaturë. Fuqimisht vargu i poezisë së Zogaj diktohet edhe nga shumë ndjenja që fuqishëm dalin si preambula poetiko-profetike.
Comments