Halimeja
Tregim nga Fatmir Terziu
Po të kërkohej më shumë, vitet nuk do të përkonin me 45-ën, që ishte shkruar në atë libër të trashë. Ndoshta më shumë, akoma më shumë, se sa mendohej. Por, të paktën këto ishin vitet që mbanin mend. Harresa nuk ishte nga koha. Koha i kishte bërë të harrojnë. Ata që jetonin aty ishin thjesht fjalë në sytë e botës që i rrethonte, sepse vetë kishin pranuar të ishin të tillë. Fjalë, në sy të botës vërdallë(!) E fjalët si fjalë. Herë merrnin një të prapë, e herë një të mbarë. Në mes të këtyre fjalëve ishin dhe fjalët dhe për Halimenë e bukur. Halime Gonxhja ia kishin vënë emrin katër gjyshër e gjyshe nga fisi i nënës dhe babait të përbashkuara në një mendim. Njëri nga gjyshërit, ai nga ana e nënës së Halimesë, Akushi, që dinte të këndonte në disa gjuhë dhe ua kishte idenë disa fjalëve, kishte thënë se tashmë në atë situatë u duhej një emër të kishte kuptimin i përmbajtur, i butë, i sjellshëm dhe bujar. E ndërsa rrotullonte tespitë e tij të blera nga stërgjyshi i tij diku në ato anë të atyre fjalëve vendosi duke pështyrë tre herë në hirin e zjarrit të madh të mangallit, se atë do ta quanin Halime.
Halimeja që në moshën pesë vjeçare, ra në sy për bukurinë e saj. E kështu kur i bëri të gjashtëmbëdhjetat ajo ishte një rrezatim i paparë. Rrezatim, që dukej me pak fjalë, se në trupin e saj i kishte bërë hënë e diell bashkë. Por, Halimeja ishte edhe syri e veshi i fjalëve, që vinin dhe shkonin në atë anë. Për këtë ata kishin pranuar të ndalonin sytë e të tjerëve. Vendosën të izolonin tërësisht anën e tyre e të bënin roje e vigjilencë natë e ditë. Banori i asaj ane mbeti për të tëra ato vite, që mbetën në fjalë, me pushkë e pallë. E mbrojti syrin e Halimesë, por edhe e verboi. Halimeja nuk pa më dritë nga ana tjetër. Filloi të zverdhej. Filloi të shuhej.
Kur iu shua drita e syve Halimesë, të gjithë përqarkësit e asaj ane, mundën të gjejnë rastin të shkojnë në përcjellën e fundit të saj. Djemtë silleshin si të shastisur. Kërkonin të zbulohej fytyra e saj e mbuluar me një hiram të bardhë me qëndisje të përkujdesura dhe estetikisht të paaritshme trëndafilash. Vajzat silleshin përqark të shikonin se ku kishte jetuar, si kishte luajtur, si kishte qëndruar në tërë ato vite të jetës së saj në izolim të madh. Fati e kishte shkruar të mos shikohej më tej. Vëtëm njëra nga gjyshet, që quhej Zonjusha, mund ta bënte këtë. Ajo kishte dorëlirësinë e dhënë nga të tjerët që të zbulonte atë fytyrë nëse do të duhej (kur ishte e gjallë), sikurse thuhej me fjalë. Por, tani me sytë e mbyllur të Halimesë, kur asgjë nuk e kishte të shkruar, asgjë nuk ishte e lënë me fjalë, ajo gjyshe kishte frikën e frikërave të bënte një gjë me kokë të saj.
Trupi i pajetë dhe i padritë i Halimesë ishte shtrirë sikurse ndodh në raste të tilla në një nga dhomat më të mira. Dhoma ishte e lyer me gëlqere të bardhë, kishte një brez tridhjetë centimetrash nga dyshemeja në ngjyrë vishnje, që ndahej me një vijë të bërë nga shenja e tendosur e një fije spangoje, të lyer me bojë jeshile. Shtëpia ishte e vjetër, por e mbajtur mirë, se të parët e saj, dukej nga vetë formati i saj, kishin qenë ustallarë të zotë. Por e gjitha shkonte gjithnjë pas në histori. Vite të tëra pas, musandra ishte prurë para se të kërcisnin pushkët italiane të vitin 1939 në atë vend. Jorganët shumë më herët nga diku më larg se vendi nga kishte ardhur musandra. Dyshemeja ishte e gdhendur me dërrasa të huazuara e bardhësia vinte erë gëlqere të freskët. Vetëm ajo i përkiste viteve të jetës së Halimesë.
Ishte ikërisht ajo bardhësi, gëlqerja, që e kishte ndërruar atë shtëpi, falë dëshirave estetike të Halimesë, që i kishte mësuar në kursin e saj për infermiere, që të lyhej me të shtëpia e të vrisnin mikrobet. Kështu dhe ajo shtëpi e madhe hyri në bllokun e shtëpive të tjera, që i bashkonte vetëm gëlqerosja nga jashtë e nga brenda.
Shtëpia në fakt datonte në vite më të hershme, se ato shtëpi. Kishte teliz, kishte banjo allaturka në anën e djathtë të saj, kishte vend gatimi e ndenjë të madhe për burra e gra. Ishte koha kur njëri nga burrat e asaj shtëpie ishte kthyer me një qese të madhe me florrinj, ndërsa më pas kishte kryer detyrën e një të deleguari zyrtar për atë vend. Në kohën kur ai ishte i deleguar zyrtar dhe fjalët i shkonin deri atje lart, dikush shpiku një përrallë. Përralla shkoi vesh më vesh. E ajo nuk ishte më e atillë, por një legjendë e gjallë. U ritregua kur ndaluan pushkët e luftës dhe njerëzve iu kërkua që t'u qepeshin tashmë punës. Mirëpo ajo përrallë nuk u mirëprit mirë nga ata që ishin në krye të vendit atë rallë. Ata që kishin në dorë ligjin nuk e lanë atë të gjallë. Jo vetëm kaq, por vendosën njëzëri që të hakamereshin më tej, e kjo shtëpi nuk kishte më paq.
Në këtë rrëmujë fatesh lindi Halimeja. Po në një të tillë, por me një larushi ndryshe ndërroi jetë ajo.
Kur lindi e puthi në ballë Hoxha i sajuar i vendit, se ai i vërteti nuk ekzistonte më, dhe të tjerët e besuan si një puthje hyjnore të vajzës që lindi gjithë dritë e gjithë shpresë. Hoxha i sajuar mërmëriti. Ata e dëgjuan, por kurë s'e kuptuan. Kur i kërkuan të shpjegonte se çfarë mërmëriti, ai ua ktheu shkurt, janë punë të Zotit këto, në mërmëritjen time nuk bëhet fjalë për përrallë, por për një bekim për njeri të gjallë.
Kur u bë gjashtëmbëdhjetë vjeçare në kursin e saj për infermiere ndodhi puthja e dytë. Kjo puthje e kishte djegur, thuajse e kishte përvëluar Halimenë. Nuk dihej mirë se si iu afruan ato buzë mashkullore në buzët e saj, por Halimeja ndjeu atë që ndoshta kurë nuk e kishte menduar se do ta ndjente. E mbajti të fshehtë në vetvete. Nuk mund të nxirrte asnjë fjalë. Por asnjë fjalë nuk mund të mbahej e vdekur me njerëz të gjallë. Vetë ai që i kishte ndezur prush buzët e Halimesë një ditë kishte rrëfyer në një rreth djemsh. E kështu Halimeja u përfol gjatë për atë puthje që nga prushi i brendshëm, i madh, i kishte ndezur në trup atë zjarr.
Zjarri i asaj puthjeje e dogji më shumë trupin e Halimesë. Fjalët morën zinxhirin e tyre. E fjalëve të tilla si fjalë nuk u bëhej ballë. Nga të katër gjyshet, vetëm njëra kërkonte natë e ditë të gjente derman. Por, ishte e pamundur. Askush nuk i dëgjonte më lutjet e saj. Në atë vend nuk kishte më Zot, kishte vetëm Shejtan. E gjyshja lutej, lutej e lutej, vetëm si nanë. Në këto lutje i vinin e i silleshin qindra e qindra të panjohur e të pa-anë. Nuk kishte më fuqi që t'i mbante në lutjet e saj më pranë. I silleshin njerëz të panjohur me kuaj, me këmbë të veshura me çizme të gjata, madje dhe njerëz me vdekje në sy e në duar.
A mund të merret jeta nga njeriu?! – mendonte me vete gjyshja që sillej e lutej përditë e më shumë e vetme. Dhe një ditë u ndje disi e çliruar. Iu duk se ajo i mundi ata, kuajt dhe këmbët e veshura me çizme, ashtu siç kishte mundur etërit e tyre disa vjet më parë kur silleshin në atë vend si jetëmarrës të paparë. E mbante mirë në mendje atë kohë. Edhe ajo atëherë kishte qenë vetëm një vajzë. Kjo ishte dy vjet pas vdekjes së babait të saj dhe pak kohë pas të dashurit të saj. Ai që besohej se do të martohej me të u tha se e kishte braktisur. Pas vdekjes së babait të saj ajo doli nga shtëpia e saj shumë pak jashtë. Pasi i dashuri i saj u zhduk, njerëzit pothuajse nuk e panë fare. Disa nga zonjat kishin guximin edhe ta përflisnin. Në filxhanët e tyre të kafeneve gjithnjë sillej një djalë i ri atëherë, që hynte e dilte me një thes rrobash në atë shtëpi. Dhe ata e bënin se duhej të prodhonin fjalë. Dhe fjalë të tilla duheshin vërdallë. Fundja ishin gra, dhe gratë me burrat larg e shumë larg, u dukej se kështu ishte mirë të luanin me fjalë.
Ashtu sikur një burrë, çdo burrë, që hyn e del nga një shtëpi ku ka një vajzë të vetmuar, edhe kjo duhet besuar, - thanë zonjat. Kështu që ata nuk u lodhën shumë që të bënin atë që kishin në kokë. Ishte një lidhje tjetër që ndodhte atëherë, një xhelozi midis botës së vrullshme dhe të mbushur me njerëz të lartë e të fuqishëm, sikurse ishin ata të shtëpisë dhe atyre që prisnin të siguronin e prodhonin fjalë vetëm për të shkatërruar. Kur ndodhte të dilnin fjalët e tyre ndryshe, ato vetëm pështilleshin me hiramë dhe iknin kokëulur. Kështu ndodhi dhe me atë djalë të ri, të cilin ajo e kishte vëllain e saj, por që mbahej sekret që ai të mos shkonte ushtar në vend të huaj.
E netët ishin më së shumti fabrikatore të thashëthemeve. Edhe pse kishin dështuar prapë në dritë të hënës kërkonin të gjenin gjilpërën në kashtë. Kështu natën tjetër, pas mesnate, ato panë, ose sajuan, një dreq e di, se katër burra kaluan oborrin e zonjushës dhe u futën në shtëpinë e zonjushës, por tashmë si hajdutë.
Thanë se ata hapën derën e bodrumit dhe u sollën vërdallë për shumë kohë. Ndërsa lanë oborrin, një dritare që kishte qenë e errët u ndriçua dhe zonjusha u shfaq në të. Drita pas saj dhe busti i saj i drejtë i palëvizshëm kishte qenë i qartë për sytë e tyre. Ata thanë se i kishin parë që të merrnin një trup njeriu nga bodrumi. Për këtë madje thanë se kishin spërkatur dhe me gëlqere që të mos vinte erë.
Ishte atëherë kur njerëzit kishin filluar të urrenin njëri-tjetrin. Njerëzit në atë vend, duke sajuar se e ëma e zonjushës, ishte çmendur plotësisht më në fund, besuan se duke e bërë këtë do ta mbanin vetveten pak më lart se çfarë ishin në të vërtetë. Asnjë nga të tjerët nuk do ta besonte në një kohë tjetër.
Muret ku qëndronte zonjusha shkëlqenin prej kohësh nga një tablo, ku qasej një figurë e hollë me të bardhë në sfond, e ku babai i saj shfaqej në një siluetë të shtrirë në plan të parë, me shpinën e tij dhe duke shtrënguar një kamxhik kali, të dyja të përshtatura nga pjesa e përparme e shtrirë e daljes kryesore të asaj shtëpie të madhe. Kishin pasuri, kishin mjaft emër. Por fatet ishin fate. Edhe kur ajo arriti të tridhjetat ishte ende beqare. Nga rrjedhat e jetës ajo nuk do t'i kishte refuzuar të gjitha shanset e saj nëse ato do të ishin materializuar vërtet. Por ishte diçka tjetër që e therrte në shpirt.
Kur i vdiq i ati, ndodhi që vetëm shtëpia ishte gjithçka që i kishte mbetur. Dhe në një farë mënyre ishte dhe rasti që të tjerët të mos merreshin më me të, por ja që ndodhte e kundërta. Më në fund ata do të mund të mëshironin zonjushën. E mbetur vetëm dhe e varfër, ajo ndoshta për herë të parë në jetën e saj do tu shtrinte duart. Tani edhe ajo do të njihte pak a shumë emocionin e vjetër dhe dëshpërimin e vjetër të një qindarkeje.
Një ditë pas vdekjes së tij, të gjitha zonjat u përgatitën që ta thërrisnin në shtëpi dhe të ofronin ngushëllime dhe ndihmë, siç është zakoni i vendit, por ajo si zakonisht dhe pa asnjë gjurmë pikëllimi në fytyrën e saj ishte në sytë e tyre si vite e vite më parë. Ajo u tha atyre se babai i saj nuk kishte vdekur. Ajo e bëri këtë për të mbuluar përrallat, që ata kishin sajuar, duke u sajuar dhe atë përrallë me katër burrat, që sipas tyre erdhën që të largonin trupin. Ata shtangën, panë njëra-tjetrën në sy dhe përsëri u dukej e pabesueshme. Por ja që duhej përrallë mbi përrallat.
E këtë ia kishte treguar për herë të fundit Halimesë, pak minuta përpara se ajo të mbyllte sytë. E ajo, pra Halimeja i kishte thënë të njëjtën gjë, se ajo tashmë duhej të jetonte…
Ishte vetëm tridhjetë e katër vjeçare, kur Halimeja u rikthye si zonjë në atë vend. Vizitën e parë e bëri me vajzën e saj tek varri fallso që kishte ngritur për të gjyshja e saj. Qeshi dhe qau njëherazi, pastaj lexoi atë që ishte shkruar, duke u munduar që t'ia përkthente fjalë për fjalë vajzës së saj që tashmë fliste gjuhë të huaj: „Nuk ka dritë që të mbulohet nga errësira!“
