Halil RAMA: Fiqiri Dine...

DOSSIER

Genocidi i pashembullt komunist ndaj familjes së organizatorit të rezistencës antifashiste në prill 1939

“Fisnikëria e Bashkësisë Dibrane”, titull i merituar për Fiqiri Dinen

Halil RAMA – Mjeshtër i MADH

·       BESIM NDREGJONI: Torturat çnjerëzore që forcat e operacionit të të ashtuquajturit “Divizioni i popullit” i bënë Mal Dervishit pse nuk tregoi se ku strehohej Fiqiri Dine…., atdhetari i flaktë që si hakmarrje për organizimin e rezistencës popullore, ja dogjën tre here shtëpinë: pushtuesit serbë, italianë dhe eksponentët e diktaturës komuniste

Në vitin 1949, anglo-amerikanët, kishin organizuar forcat nacionaliste për një ndërhyrje ushtarake nga Greqia për të rrëzuar rregjimin diktatorial komunist të Enver Hoxhës. U krijua, gjithashtu një qeveri në mërgim, që iu besua ta kryesonte Fiqiri Dine. Në çastet e fundit, si kusht që ndërhyrja të realizohej nga territori grek, nga qarqet shoviniste greke, iu kërkua njohja e Vorio Epirit.

Pa asnjë hezitim, Fiqiri Dine, i dënoi këto synime ekspasioniste, u largua nga drejtimi i operacionit dhe deklaroi: “Sikur edhe 100 vjet të sundojë Enver Hoxha, unë nuk firmos për Vorio-Epirin”. Grekët u hakmorën dhe e izoluan në një qeli. E shpëtoi një oficer anglez, që e kish njohur të vendosej në gjatë luftës dhe e ndihmoi Bruksel”. 

Qoftë edhe vetëm ky fakt i pohuar nga Lavdrim Shehu, ish-kryetar i Këshillit të rrethit Dibër dhe një nga mësuesit ekselentë të letërsisë në një veprimtari përkujtimore, kthjellon dritëhijet mbi personalitein e një prej protagonistëve kryesorë në ngjarjet kulmore të historisë së Shqipërisë e veçanërisht Dibrës, siç ishte Fiqiri Dine, i vlerësiar me titullin “Qytetar Nderi i Bashkisë Peshkopi, emrin e të cilin mban dhe gjimnazi i Maqellarës. Ndërhohë, në aktivitetin përkujtimor të së hënës së 24 Nëntorit 2025 ai nderohet, kujtohet dhe vlerësohet (Pas vdekjes) me titullin “Fisnikëria e Bashkësisë Dibrane në Tiranë, si personaliteti dhe dimensioni human, protagonist, patriotik dhe atdhetar, titull që ju dha familjes Maqellarë – Nasufi-Dine nga kryetari i kësaj shoqate Prof.asc. Saimir Shtaku. Si bashkëorganizator i kësaj veprimtarie ai ftoi të gjithë familjet e figurave dhe personaliteteve që kanë kontribuar për Shqipêrinë dhe kombin, të nderojnë, kujtojnë me botime shkencore apo me dokumentare historik si dhe sympoziume, figura të tilla patriotike.

KUSH ISHTE FIQIRI DINE?

Nga filmi dokumentar që u shfaq të hënën e 24 nëntorit 2024 në një nga sallat e Hotel Tirana, në takimin përkujtimor (me pjesëmarrjen e qindra personaliteteve akademike dhe të letrave nga Shqipëria dhe diaspora) me temë: “Kontributi i Familjes Maqellarë – Nasufi-Dine në formimin dhe mbrrojtjen e shtetit shqiptar, me theks të veçantë mbi figurën e Fiqiri Dines”, mësojmë se Ai ishte biri i Dine bej Maqellarës që udhëhoqi maqellarasit e tij në luftra kundër pushtuesre turq e atyre serb. 

Në 1920-ën, Dine bej Maqellara ishte një prej delegatëve që përfaqësoi Dibrën në Kongresin e Lushnjes. Pas kongresit, ai luajti një rol aktiv në udhëheqjen e kryengritjes së Drinit, që i shporri përfundimisht pushtuesit serbë nga territori i Dibrës. Nga qeveritë shqiptare të kohës u thirr në poste të ndryshme, por nuk pranoi. Udhëhoqi Komunën e Maqellarës deri kur u nda nga jeta.

Në këtë mjedis, me tradita të spikatura atdhetare e arsimdashëse, lindi Fiqiri DINE, djali i madh i Dine Bej Maqellarës, me 15 Mars 1898. Pasi mbaroi mësimet e para në Dibër të Madhe, vazhdoi studimet ushtarake në Vjenë të Austrisë. Me të mbaruar akademinë ushtarake më 1919 kthehet në atdhe. Me krijimin e qeverisë së Sulejman Delvinës, merr pjesë aktive në organizimin e ushtrisë kombëtare shqiptare, duke marrë detyrën e rreth-komandantit e qark-komandantit në disa zona, si Shkodër, Berat etj. Në fund të vitit 1921, forcat serbe dhe bjellogardistët rusë futen në Mirditë dhe organizojnë një kryengritje për të shpallur të ashtuquajturën “Republikë Autonome të Mirditës”.

Fiqiri Dine, në krye të 300 burrave, niset drejt Mirditës dhe i zbon (përzë me luftë) nga territori shqiptar. Ai lufton trimërisht në krye të reparteve shqiptare, duke vënë në vend nderin e qeverisë shqiptare, të dalë nga Kuvendi historik i Lushnjes. Në shenjë hakmarrje komandot serbe i djegin shtëpinë Fiqiri Dines dhe internojnë në Manastir familjen “Dine Bej Maqellara” së bashku me disa familje të tjera maqellarase.Më pas, në kuadër të shkëmbimit të robërve, familjet kthehen në Maqellarë. Në Dhjetor 1924, si ushtarak besnik, shoqëron Kryeministrin e vendit, Ahmet Zogu, në emigracion politik në Jugosllavi. Atje, ndihmon në rikthimin e Zogut në Shqipëri, dhe nuk është rastësi që rikthimi u realizua në zonën e Maqellarës, aty ku ndikimi, autoriteti dhe respekti mbarëpopullor për Fiqiri Dinen, ishte absolut.

ORGANIZATOR I REZISTENCËS ANTIFASHISTE MË 1939

Përveçse një ushtarak shembullor, Fiqiri Dine ishte një politikan shumë dimensional. I edukuar në një prej vendeve më demokratike dhe më shqiptardashëse, siç ishte Austria, ishte formuar si një politikan i një formati perendimor. Ishte një republikan i lindur që, si aspiratë për atdheun e tij kishte modelet e demokracive perendimore. Tri shtyllat e personalitetit të tij ishin: Demokracia, Shqipëria Etnike dhe Antikomunizmi.

Me një formin shtetëror e kulturor perendimor, Ai nuk e fshihte dot kritikën për disa dukuri të kohës. Krenaria dhe intelektualizmi predominonin ndaj përulësisë dhe nënshtrimit. Kjo e pengoi deri diku, karierën e tij politike e ushtarake. Gjithësesi, si një shtetar dinjitoz, pavarësisht hatërmbetjeve, shërbeu me përkushtim, profesionalizëm e ndershmëri, në të gjitha detyrat që ju ngarkuan. E shoqëroi ZOGUN kur Ai emigroi në prag të pushtimit, deri në kufirin me Greqinë, sepse e ndjente për detyrë që kreun e shtetit ta respektonte si e deshte protokolli dhe pikërisht në kufi mbreti i tha: Duhet të kthehesh, “Shqipnia në momentet aktuale për të përballuar situatën e pushtimit e ka të domosdoshtme praninë e një njeriu si T’I, Fiqiri Beg”.

Pushtimi fashist e brengosi kolonel Fiqiri DINEN, por nuk e mposhti. Ai bashkë me kolonelët Muharrem Bajraktari, Preng Previzi, të lidhur me njëri tjetrin me besë malesh, vendosën të organizohen kundër pushtuesve italianë. Këtë fakt e vë në dukje oficeri i misionit anglez Julian Amery, kur shkruante : “Tre krerë fisnorë kishin ngritur qendra rezistence kundër italianëve, Fiqiri Dine në Dibër, Muharrem Bajraktari në Lumë dhe Kryezinjtë në Kosovë”.

VENDOSMËRIA PËR TË PARANDALUAR

LUFTËN VËLLAVRASËSE MES SHQIPTARËVE

Në fjalën që mbajti në veprimtarinë pëtrkujtimore të së hënës, z. Lavdrim Shehu ndër të tjera nënvizoi faktin se në Korrik-Gushtin e vitit 1943 Fiqiri Dine afrohet shumë me Organizatën e Ballit Kombëtar.

“Prirjet e tij demokratike dhe sidomos andrra e Tij për Shqipërinë Etnike e nxisin drejt Ballit Kombëtar. Në Korrik të v.1943 së bashku me Mit’hat Frashërin, mbedh në Homezh të Dibrës, prijësat e Veriut, ku pos të tjerëve morën pjesë edhe Ali Këlcyra, Hasan Dosti, Isuf Luzaj etj. Aty, u vendos bashkimi i formacioneve nacionaliste në një komandë të vetme me në krye kolonel Fiqiri DINEN. Ndërsa në Homezh zhvillohej tubimi i krerëve nacionalistë, forca të shumta italiane marshuan drejt Maqellarës dhe pas reprezaljeve në popull bënë shkrumb e hi shtëpinë e Fiqiri DINES. Me të marrë vesh lajmin Fiqiri Dine në krye të 700 dibranëve rrethon Maqellarën dhe pas dy ditë luftimesh të ashpra e çliron atë nga forcat italiane. Edhe në muajt Gusht-shtator 1943, forcat nacionaliste dibrane, të udhëhequra nga Fiqiri Dine, zhvilluan me sukses disa beteja kundër divizionit italian, të komanduara nga gjenerali Diaz.

Lidhur me personalitetin e aftësitë komunikuese të birit të Maqellarës, Julian Emeri do të shkruante në kujtimet e tij : “Njeriu më i fuqishëm i Dibrës ishte Fiqiri Dine, dikur pasues i Ahmet Zogut. Fiqiriu kishte udhëhequr kryengritjen e famshme dibrane me 1943 dhe kishte dëbuar italianët nga Dibra. Fuqia e tij nuk vinte nga numri i pushkëve, por nga ndikimi i Tij mbi krerët më të mëdhenj, të cilët i admironin cilësitë e tij si burrë shteti. Kudo që shkonim në Dibër, ne i i shihnim shenjat e ndikimit të tij të fuqishëm”.

Sipas Peter Kamp, kryetar i misionit anglez në Dibër, “Fiqiri Dine, shihte si rrezik më të madh për ardhmërinë e shqiptarëve, vendosjen e komunizmit, se sa kalimin e përkohshëm të forcave gjermane, në tërheqje e sipër”.

Më 17 Korrik 1944 pranon besimin e Këshillit të Naltë të Shqipërisë për të drejtuar qeverinë shiptare. Motivet e brendëshme që e bindën për të pranuar atë detyrë ishin:

1–Formulimi për herë të parë në mënyrë institucionale i kërkesës legjitime për “Shqipëri Etnike”;

2-Ruajtja e rendit dhe qetësisë në momentet e tërheqjes së forcave gjermane.

3-Largimi i rrezikut të një lufte vëlla-vrasëse.

4-Rigrupimi e faktorizimi i forcave nacionaliste me qëllim që të konkuronin në betejën pollitike me komunistët pas largimit të gjermanëve.

Mjafton të citojmë pjesë nga program i qeverisë që shkëlqesa Dine, lexoi para Këshillit të Naltë: “Është detyrë e gjithsecilit prej nesh dhe e të gjithëve së bashku, t’ia përshtasim metodikisht veprimet tona ketij ideali të perbashkët, po deshëm t’i shmangemi çdo mosmarveshjeje që ven në rrezik gjendjen tonë të sotme dhe atë të një të nesërme më të bukur e më të shkëlqyeshme, që e kemi për detyrë e të drejtë ta parashikojmë. E nesërme që për NE asht Shqipëria Etnike”.

Që në ditët e para të qeverisjes, Fiqiri Dine, mori një varg masash për të parandaluar luftën vëlla-vrasëse mes shqiptarëve të grupuar në dy kampe me kahje të kundërt. Gjatë periudhës së qeverisjes së Tij, nuk u zhvillua asnjë aksion kundër partizanëve.

Kur forcat ushtarake gjermane ushtruan reprezalje në qytetin e Tiranës duke arrestuar dhjetra të rinj e të reja për t’i çuar në kampin e Prishtinës, Fiqiri Dine, u përplas ashpërsisht me komandantin e përgjithshëm të trupave gjermane, gjeneralin Filltstun, duke i kërkuar atij të anullonte dërgimin e djemve e vajzave në kampin e përqëndrimit të Prishtinës. Me këtë rast, duke vlerësuar gjithashtu, se programi i Tij qeverisës ishte i pamundur të realizohej, me 29 Gusht 1944, dha dorëheqjen dhe po atë ditë fshehurazi doli nga kryeqyteti.

Pas këtyre ngjarjeve të stuhishme kthehet në Dibër dhe i përkushtohet krijimit të një koalicioni të përbashkët me të gjitha forcat shqiptare. Në këtë kuadër, në Sllovë, arrin një marrëveshje me eksponentë të lëvizjes çlirimtare, si Sotir Vullkani, për veprime të përbashkëta, por meqë në themel të marrëveshjes ishte bashkimi me Kosovën udhëheqja e lartë komuniste e dominuar nga të dërguarit e Titos, nuk e pranoi atë.

Atëhere, në fokusin e veprimit politik të Fiqiri Dines, mbeti organizimi dhe bashkimi i gjithë forcave nacionaliste të Veriut, në një komandë të vetme. Për këtë qëllim organizoi Kuvendin e Lurës me krerët nacionalistë të veriut, por konfliktet e brendëshme, ambicjet, intrigat dhe ndërhyrjet e jashtme e pamundësuan realizimin e një projekti të tillë.

Një nga dramat e Fiqiriut shprehej në ndryshimin mes nivelit kulturor e formimit politiko-demokratik që ai zotëronte dhe nivelit të pakënaqshëm të bashkëpunëtorëve të tij.

REFUZMI I OFICERËVE ANGLEZË PËR TË BRAKTISUR

BASHKËKOMBASIT E TIJ

Fiqiri Dine ishte nga Maqellara, nga kjo trevë e lashtë e Dibrës, mbi supet e së cilës rëndoi pesha e luftrave kundër turqve, serbëve e pushtuesve nazi-fashistë, mbi supet e së cilës rëndoi për afro gjysmë shekulli pesha e një nga diktaturave më të përgjakshme në historinë e këtij populli, pesha e diktaturës hoxhiste.

Ishte nga Maqellara, kjo nyje lidhëse mes Dibrës së Epërme dhe Dibrës së Poshtme, një urë komunikimi mes kulturave të ndryshme, porta hyrëse e përparimit e qytetërimit të kohës për nëthellsit e Dibrës.

Bir i kësaj treve ishte Iliaz Pashë Qoku, simbol i Rilindjes sonë Kombëtare dhe Lëvizjes për Pavarësi, që arriti të kryesojë Kuvendin e Përgjithshëm të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.

Ai i përkiste një treve si Maqellara, bijtë e së cilës sii Dine bej Maqellara, Izet bej Nasufi, Maliq Agolli, Ismail Strazimiri, Qerim Nasufi (i njohur si Dulke Begu) e sa e sa të tjerë, ishin disa nga figurat më të shquara të Dibrës e më gjërë, që luajtën një rol të rëndësishëm e lanë gjurmë të pa shlyeshme në përpjekjet për pavarësi, për krijimin e shtetit shqiptar, si dhe mbrojtjen e integritetit territorial të vendit. Dhe Si i tillë, krrësesi s’e kishte menduar braktisjen e atdheut dhe të bashkombësave të tij.

KRYEMINISTRI NË VORBULLËN E URAGANEVE TË KOHËS

Referuar një deklarate që sipas tij ndodhet në arkivin e autoritetit të dosjeve në Tiranë, Z. Lavdrim Shehu, ndër të tjera tha se:

“Në ditët e fundit të vjeshtës së vitit 1949, një vjeshte e lagësht me mjegull e aca, në derën e dhomës së një hoteli periferik të Athinës u degjuan trokitje të nervozuara, të tendosura e të paduruara. Ish- kryeministri e hap dhe përballë tij dy fytyra të vrerosura, të nxira nga urrejtja, arrogante dhe armiqësore urdhëruan emigrantin politik Fiqiri Dinen të dalë nga dhoma dhe t’i ndiqte nga pas. E plandosën në podrumin e një shtëpie plot lagështirë dhe pa ndriçim. Fiqiriu nuk u befasua. E priste një ndryshim të tillë drastik të sjelljes së qeverisë greke ndaj tij. Çfarë kishte ndodhur? Nga një kandidat për kryeministër i një qeverie hije, kishte përfunduar në një gjysmë të burgosur, ku edhe ushqimin ia dergonte një besnik e adhurues i tij nga Luznia. Lazim Prethi quhej. Disa kohë më parë, me miratimin e qeverive amerikane e britanike, ishte vendosur të ndërhyhej ushtarakisht me një forcë, e cila si skalion të parë do të kishte të arratisurit shqiptarë. Qeveria greke kishte premtuar strehimin, stërvitjen e trupave, infrastrukturën dhe territorin, nga ku do të fillonte operacioni për rrëzimin e rregjimit të Enver Hoxhës. Sipas planit angloamerikan ishte formuar një qeveri hije e kryesuar nga Fiqiri Dine. Në vigjilje të fillimit të ndërhyrjes së forcave te armatosura, të mbështetura edhe nga aleatët angloamerikanë, përfaqesues të qeverisë greke i kërkuan kryeministrit që të nënshkruante një marrëveshje, sipas së cilës akti i parë i qeverisë së re do të duhej të ishte njohja e Vorio-Epirit, që do të thoshte aneksimi i Korçës e Gjirokastrës nga Greqia. Përgjigjia e rrufeshme e kryeministrit ishte: “Sundoftë edhe për njëqind vjet Enver Hoxha, por unë nuk shes territore për të ardhur në pushtet Mund të bëni çfarë të doni me mua, por nuk nënshkruaj akte tradhtie. Nderhyrja e armatosur nga kufiri grek u anullua, pasi qeveria greke u tërhoq nga marrëveshja. Pas disa kohësh persekutimi e izolimi, me ndihmën e një oficeri britanik, me te cilin kishin bashkëpunuar gjatë luftës, Fiqiri Dine largohet pë në Bruksel” (Ku qëndroi deri më 1960 kur ndërroi jetë).

BESIM NDREGJONI: Të sakrifikojsh jetën

për të mos me pre në besë Fiqiri Dinen!

Pas 29 Nënorit të vitit 1944, iu ofrua nga oficerët anglezë mundësia për t’u larguar me një nëndetëse, që e priste në ujrat e Adriatikut, por nuk pranoi të shpëtonte vehten e tij dhe t’i braktiste dibranët, që e kishin ndjekur pas, gjithë ato vite.

Bashkë me vëllezërit e miqtë e tij kaloi në ilegalitet dhe, në pritje të një ndërhyrje anglo-amerikane, organizoi rrezistencën kundër rregjimit diktatorial të Enver Hoxhës në veri të vendit, sidomos në Dibër.

Maqellara, Selishta, Lukani, Qaf Murra, Luznia, fshatrat rreth Peshkopisë, u bënë streha dhe mbështetja për Fiqiriun e grupin e tij. Brigadat famëkeqe të ndjekjes, me urdhër personal të Enver Hoxhës, u përpoqën për dy vite rresht ta eleminonin Fiqiri DINEN, por nuk ia arritën qëllimit.

Me dhjetra dibranë u arrestuan, torturuan, ekzekutuan, internuan sepse ndihmuan Fiqiriun dhe nuk e dekonspiruan atë.

Në takimin përkujtimor të Fiqiri Dines, rastin më të trishtë e dëshmoi Presidenti i Unionit mbarëkombëtar të të përndjekurve politikë të regjimit komunist Besim Ndregjoni.

“Lukani, Kacnia, Qafë-Murra, Selishta dhe malet e tyre Prati, Runja, Mbasdeja e Vanasi u bënë strehë e luftëtarëve të Lirisë, në mes tyre dhe Kryeministrit Fiqiri Dine Maqellara Nasufi. Për strehimin e Fiqiri Dines Mal Dervishi nga Lukani tregoi trimëri dhe besë siç janë Katërgrykasit dhe Lukanjakët. Mal Dervishi ky hero bestar e strehonte dhe furnizonte me bukë Fiqiri Dinen dhe çetën e tij! Komandanti i operacionit të divizionit të popullit, krimineli Hito Çako mbasi e zbulon se Mal Dervishi strehonte Fiqiri Dinen i jep ultimatum para popullit të Lukanit, dhe i thotë: Mal Dervishi për 24 orë dua të më dorëzosh Fiqiri Dinen. Mala i përgjigjet: komandant unë i kam pas për darkë mbrëmë dhe kanë ikur, nuk e di ku kanë shku, nqs vinë do t' ju them se ju kërkon komandanti nga tosknia. Ai e lidh Mal Dervishin mbas një mushke, dhe mushkës i bëjnë një gjilpane të egërsohet dhe e shëtisin duke e zvarritur mushka nëpër Lukan deri kur dha shpirt. Kështu pushoi zemra e patriotit hero e bestar të lukanjakut trim Mal Dervishi prej një familje atdhedashëse dhe antikomuniste. Kështu Katërgrykasit mbronin luftarët e lirisë! Nderim për këtë hero Mal Dervishi, nderim për Katërgrykasit antikomunistë”, u shpreh ndër të tjera Z. Besim Ndregjoni. Ai argumentoi se historia është e dhimbshme dhe e trishtueshme për Fiqiri Dinen dhe familjen e tij.

GENOCIDI I PASHEMBULLT NDAJ FAMILJES

DHE FAREFIST TË FIQIRI DINES

Familja e Fiqiriut pësoi persekutimin e terrorin më të madh të mundëshëm. Në Dhjetor të v.1944 i ekzekutojnë pa gjyq në Tiranë, vëllain, Hasan Dine. Ndërsa në Maqellarë i djegin shtëpinë për herë të tretë. Kësaj here ia dogjen partizanët. Dy herët tjera ja kishin djegur serbët dhe italianët si hakmarrje ndaj rezistencës së forcave që komandonte Fiqiri Dine, duke i shporrur pushtuesit nga trojet shqiptare. Dhe si të mos mjaftonin këto akte trimërie e patriotizmi, pas 1944-trës e gjithë familja internohet në kampet famëkeqe të Beratit, Porto-Palemos, Tepelenës, Savrës, Gjazëz, Gradishtës etj. Ekzekutohet vëllai tjetër, Esat Dine, gjatë përpjekjes për t’u arratisur nga kampi i përqëndrimit. Ndërsa i vëllai, Fuat Dine, bashkë me gjithë familjen Dine, kalbet për afro gjysmë shekulli në fushat e përqëndrimit.

Xheladi, djali i madh, arratiset dhe bashkohet me të atin. Skënderi, vritet “aksidentalisht” në burg. Tomori, Sazani, Hana, Mira, Dinja, për gjysmë shekulli përjetojnë vuajtjet ç’njerëzore nëpër kampe të ndryshme.Por sadizmi nuk kishte të ngopur. Në vitin 1974 arrestojnë nipin e Fiqiriut, djalin e Esatit, Dinen, se kishte guxuar të lexonte letërsi dhe të dëgjonte muzikë.

Për afro një gjysmë shekulli, një propaganda ulëritëse shpifi, demaskoi pa pushuar asnjë cast familjen DINE e në mënyrë të veçantë Fiqiriun. Regjimi dhe vetë Enver Hoxha, nuk e duronte dot mitin dhe autoritetin që gëzonte Fiqiriu në Dibër. Meqë nuk arriti ta eleminonte iu vërsul me një egërsi të papërshkruar, familjes së tij.

Të trullosur nga mpirja e një ideologjie represive dhe propagante të shfrenuar antinjerëzore, deri vonë nostalgjikët kanë jetuar në llumin e etiketimeve, baltosjeve e shpifjeve të ndyra ndaj familjes Dine. Por shoqëria njerëzore ka dhe fazat e emancipimit, kulturimit, civilizimit e ndriçimit, të cilat zgjatin, karakterizohen nga kontradikta e kundërthënie. Nëpër këto etapa shoqëria njerëzore kalon objektivisht e domosdoshmërisht, pavarësisht vështirsive e sfidave që ka përpara. Popujt, herët a vonë, hyjnë në procese emmancipuesedhe çirohen nga mitet e glorifikimet, shut edhe nga baltosjet, denigrimet e demonizimet. Popujt, çlirohen gjithashtu nga konfliktet e brendëshme absurd, nga klikat e babëzitura për pushtet, të cilat në emër të pushtetit përqafuan kulturën e urrejtjes, shfarosjes, sundimit të përgjakshëm etj.

DOMOSDOSHMËRIA E RISHKRIMIT OBJEKTIV TË HISTORISË,

QË E KEQJA TË MOS PËRSËRITET

Në ceremoninë përkujtimore u vlerësua kontributi i familjes Maqellara-Nasufi-Dine përgjatë një shekulli në formimin dhe mbrojtjen e shtetit shqiptarë me theks të vecantë mbi figurën e Fiqiri Dines. Sipas studiuesve, Fiqiri Dine është një personalitet i shquar i gjysmës së parë të shekullit Xx, me veprimtari të gjerë administrative dhe ushtarake, dhe me detyrën e lartë të Kryeministrit në vitin 1944, mbetet një figurë që ka lënë gjurmë në historinë e shtetit shqiptar. Në emër të Shoqatës ‘Bashkësisë Dibrane’ Saimir Shatku vlerësoi figurën e Fiqiri Dines.

“Shoqata Bashkësia Dibrane, në kuadrin e veprimtarive për 112 vjetorin e eksodit të dibranëve të Dibrës së Madhe drejt Tiranës, me vendimin e saj të datës 19 Nëntor 2025 i jep Fiqiri Dines Maqellara pas vdekjes titullin “Fisnikëria e bashkësisë Dibrane në Tiranë” me motivacionin në vlerësim të kontributit të shquar si figurë strategjike ushtarake, ísh kryeministër i shqipërisë në një periudhë të vështirë të kombit shqiptarë. Patriot dhe strateg i dalluar që luftojë për çështje kombëtare”, tha prof. Saimir Shatku, kreu i Shoqates ‘Bashkesia Dibrane’

Kurse Dine Dinia, nipi i Fiqiri Dines u shpreh për domosdoshmërinë e rishkrimit objektiv të historisë duke evidentuar disa të vërteta që e keqja mos të përsëritet. Ai tha se është  shpresëplotë dhe optimist që kjo gjë do të ndodhë edhe fakti që sot u bë një ngjarje e tillë na nderon pamasë.

Studiues, përfaqësues të institucioneve, familjarë dhe qytetarë të zonës, sollën në vëmendje rolin e këtyre familjeve në ngjarjet kyçe të historisë kombëtare.

“Ky përkujtim solemn i veprës së Fiqiri Dines, më tepër se një akt qytetarie ngjason me një manifestim nacional është një thirrje indirekte për të na kujtuar që dibranët dhe gjithë shqiptarë kanë një detyrë të vetme dhe kryesore bashkimin kombëtar shqiptarë”, u shpreh prof. dr Bajram Xhafa.

Kurse Partia Lëvizja e Legalitetit, me rastin e 100-vjetorit të Legalitetit i dorëzoi mbesës së familjes së Fiqiri Dines çertifikatën e mirënjohjes.

Vlerësime për figurën e Fiqiri Dines, kanë shprehur dhe familjarët. Mbesa e tij, Pranvera Berberi u shpreh se “jemi mbledhur për të ringjallur pjesën e ndritur të kësaj familje.

“Një pjesë që mund të jetë plurosur nga vitet por nuk është shuar kurrë. Historia e një familje nuk mund të mbetet një libër i harruar. Ne jemi këtu për ta hapur dhe lexuar dhe për ti dhënë sërish zë. Kjo është një familje patriotike e cila luftoi për pavarësinë dhe identitetin e Shqipërisë”, tha Pranvera Berberi.

Përfaqësuesit e Gjimnazit “Fiqiri Dine” në Maqellarë që mban emrin e tij, ndanë çertifikata mirënjohje për disa figura të Dibrës.

Këto vlerësime, si dhe Vendimet e Këshillit Bashkiak Dibër për të shpallur Fiqiri Dinen, “Qytetar Nderi” e për tí vendosur emrin e tij gjimnazit të Maqellarës, dëshmojnë se procesi i emancipimit, i paqtimit dhe rivlerësimit objektiv të figurave e personaliteteve historike ka filluar. Vendime të tilla dëshmojnë shembjen e mureve të ndarjes dhe ngritjen e urave të komunikimit mes ndjeshmërive të ndryshme. Ato shënojnë ndoshta fillimin e një “meaculpeje” a një procesi katarsisi, aq të domosdoshëm, për ndaljen e përçarjes, konfliktit të brendëshëm ende të pashuar, ndoshta paralajmërojnë ardhjen e një fryme të re, atë të pajtimit, vëllazërimit e bashkimit kombëtar, për të cilat Fiqiri Dine shkriu gjithë jetën e tij dhe të familjes së tij.

Në këto ditë trazirash, kaosi e konflikti e ndjejmë mungesën e lidervë të tillë, si Fiqiri Dine, i cili gjatë gjithë jetës iu përkushtua ndërtimit të një Shqipërie demokratike, sipas modelit perendimor, në themel të së cilës të qëndronte konsensusi për çështjet madhore, respekti ndaj të ndryshmëve dhe dashuria për njeriun.