Fatmir Terziu
Guri i varur. Ju e keni mbështjellë atë, e keni fshehur veten të qetë dhe të pakomplikuar në zemër. Nuk mund ta ndjeni më butësinë e saj, zbrazëtinë e saj të mishëruar në kontakt. E keni futur nga heshtja e bukur e gjendjes së vet të vetmuar dhe e keni mbuluar rreth e rrotull: një rrjetë, një mbulesë, një shtresë fijesh përmes së cilave ne mund të shohim vetëm diçka nga vetja 'e strukur' e autores, ku kuptojmë pse „Zemra …mbeti/gur i varur/në qiell sipër e poshtë tij“. E kjo është një preambulë diskursive poetike që kërkon nga „çasti gjykon çastet/çast i ri/poezinë e çastit ma prishi“. Më tej në trevargësha të tjerë mbetet forca e një gjuhe që të rrëmben, të mban në dihamë dhe të ysht ta lexosh sa më thekshëm.
Është poezia „E di…!“ Këtu ka një konsistencë: në këtë timbër të tingullit, të një tingulli reflektues, po aq sa të bësh me vetëdije tërë „tingujt e frymëmarjes tënde“. Frymëzimi poetik ka kaluar nga ndreqja e qasjeve të diktura, dashurive të copëtuara, ndjesive të shkreta të mbledhura nga shpirti në krijimin e ndjenjave të mëdha, vështrimeve, rrethimeve, që ndonjëherë nuk kanë hapje të dukshme, por që mbesin jo më dilema, por vendosmëri e plotë „…dije i dashur/shpirti më je ti.“
Tek poezia „Lule e dëlirë“ ndjesia dhe e prekshmja janë një „livadh i vërtetë“. Është kjo magjepsje e pikturuar ndoshta nga një artist i çmendur, autorja i kërkon „më gdhënd një imazh në gur“. Me këtë imazh në gur ndëron të tërën, memorjen, jetiken, kështu që disa gurë janë tërësisht të lidhur me rrjetë, të plagosur plotësisht dhe të filetuar rreth e rrotull, kështu që nuk ka shpëtim prej tyre, edhe kur një zot e di se diku është dhe ndodhet edhe një „… shtëpi e përbindëshave“. Por disa gurë, duhet thënë, janë si të mushtit të malit, janë aty për të siguruar një formë për të mbajtur të fortë memorjen dhe ekzistencën prej guri, dhe rreth së cilës filli i thurur në dorën e përmalluar mund të mbështillet dhe thur kuptimploten se „femra është e brishtë/hapet e mbyllet si perlë e dyfishtë“. . . dhe pastaj nganjëherë ndihet tutje, ky i melos fundit prej guri, pasi ka dhënë vetëm një formë kuptimi, kështu që vetëm kujtesa e formës së saj vazhdon për lexuesin „një sirenë flautit i bie,/dhe kur dëgjoj e në heshtje qaj./Atë tingull barok melodie,/shpirtin ma flladit një aromë e saj“. Dhe kur preket - kjo gjendje, kjo ndjesi, ky mantel prej fijesh „misteri të fshehur“ është e përkulshme dhe lëviz me prekjen dhe shtypjen e gishtave, sikurse „magjia/që më sjell tek ty“.
E natyrshëm „Më dhimbset shtëpia e Babait“ është një dhimbje guri, një dhimbje e prekshme, e ndjeshme. Do të doja ta kapja këtë gur në procesin e mbylljes së tij, ajo që duket të jetë nga qëndrimi i një shikuesi një udhëtim jo plotësisht i planifikuar me syrin e largët, por me një mesazh memorial rreth e rrotull, brenda dhe jashtë dhe poshtë tërë asaj që formon shtëpinë. Kështu që unë imagjinoj një sekuencë fotografish stop-motion, duke filluar me gurin e ngulitur dhimbshëm në dorën tuaj. Dhe e ndjejmë si lexues forcën e memorjes së një shtëpie me gurë. Shohim ndërtuesit dhe u flasim… Me kalimin e kohës ne shikojmë lojën e ndërlikuar të dorës suaj, gishtat tuaj të shkathët, atë shtrëngim dhe mbajtje të veçantë për të vendosur fillin e plumbçes këtu, këtu dhe këtu, tërheqjen, mbajtjen e veçantë në vend ndërsa një fije thur së bashku me një fill tjetër duke shkuar poshtë, lart dhe përgjatë, dhe gjatë gjithë kohës dora rrotullohet, gishtat kërcejnë në dorë. Dhe pyetja të përlot „a t'u dhimbs ndopak shtëpia ku u linde,/kur të djegur e pe?“ Kjo shtëpi „me mure të rrënuara, e gurë te rrëzuara,
Të djegura e përvëluar e pa çati, të zbuluara./Sikur ta dinin ata, /Që aq mall kishe për rrënjët e asaj toke,/Gurët s’do t’i merrnin, /Themelet nuk do t’i shkulnin,/Shtëpinë kurrë nuk do ta shihje ashtu gërmadhë./Eh baba, ti u ktheve nga ajo udhë e gjatë./Krahët përveshe, rivure themelet/E ngrite pak nga pak, e mbulove me kashtë.“
Më pas do të vijnë momentet e rivendosjes, rindërtimit, ku guri lëviz nga dora në një sipërfaqe të qetë. Forma rimerr hijen e saj dhe pushon. Dora largohet dhe na mbetet guri i heshtur, rrugëtimi i veshjes së tij i ndërprerë nga nevojat e jetës. Dora e krijuesit lëviz në detyra të tjera; përgatitja e ushqimit, shkrimi i shënimeve, përgjimi i simboleve virtuale në celular (tani ka një sipërfaqe që ndan me gurin një fortësi dhe butësi, dikur mbanim gurë për rehati në xhep, tani e lëvdojmë celularin që na kujton se ne jemi të sigurt në rrugë të errët, jo kurrë vetëm, të lidhur me mijëra ndjekësit tanë, admiruesit, miqtë, të dashurit tanë dhe atë depo memoriale të asaj që është dhe ku mbetemi të shkojmë, dhe të gjithë botën e muzikës dhe fotografive, prej gurësh të gdhendura nga duar mjeshtrash.
Le të kthehemi në këtë ndalesë. Për të hequr gurin nga vendi i tij i çmuar privat, zakonisht vetëm (pa gurë të tjerë përreth), gishti tregues dhe gishti i madh bashkohen për të hequr gurin tonë nga hija e tij, një hije që zhduket, me magji, në dritën përreth. Oh me siguri jo më, guri qan në zërin e tij pa hije. Nuk ka më nga kjo kthesë e përdredhur, përmbysje, ndjenja e gurit që kujton një kohë përtej kohës kur në një mot të ngarkuar me stuhi një natë të errët dimri, ai dhe tjerë të panumërt, u ngritën nga shtrati i Dhéut amë dhe u rrotulluan rreth e rrotull, rreth e rrotull Globit, dhe u përfshi, mbijetoi në një rrëmujë dallgësh që thyejnë, thyejnë dhe thyejnë deri në fund në karnavacin e pjerrët, ku guri lihet i vetëm, i palëvizshëm, në pushimin e tij memorial që të thahet në diellin e mëngjesit, ku janë dhe mbeten „dhe dy oda të vogla me një oxhak,/për të shumuar brezat, që u shtuan pak nga pak“.
Memorja në këtë përmbledhje poezish lëviz si guri i lëvizshëm, që herë ndalet tek „Kosova ime“, ku coptimi i trungut për poeten është „sikur të ishte prej guri, e jo ashti i njëkombi të lashtë“. Pastaj ndodh gradualisht. Gradualisht, lëvizja në gishtat e poetes bëhet më e ngadalshme, madje sporadike. Ajo po e shikon këtë gur me sytë e saj gri-blu, me vëmendje. Ka pauza; momentet e reflektimit ku guri është vendosur poshtë dhe shihet, është marrë përsëri dhe është zhvendosur në një dritë tjetër (hija e tij kthehet për momentin, në mënyrë të pakëndshme, duke e ditur se ndoshta çdo ngecje është vetëm e përkohshme). Perceptimi vazhdon të klikojë, ndalon, një lëvizje e 300-të e sekondës, ndalon për një sekondë. Tashmë ka mijëra imazhe të mbledhura në çipin e memories së trazuar.
Kur shfaqet „Biri i Rozafës na rrëfen“ ndjehet koha dhe përmasa e saj e gurtë. Dhe kështu lëvizja gradualisht bëhet qetësi. Drita ndryshon. Ndalimi i pandërprerë pushon. Guri vendoset në një sipërfaqe të bardhë për një stukim përfundimtar, një klik të vetëm. Një herë imagjinar, tani i prekshëm. Nuk ka më mundësi për t'u rikthyer në gurësinë e tij origjinale. Bëhet një 'objekt' për t'u vendosur në një sipërfaqe për habi dhe admirim, sigurisht jo guri, por veshja e tij, mbulesa e tij, forma e tij e mishëruar në fije, ndoshta ajo fije e njomur në baltë që në vetvete mban një kujtim të largët të ujit, edhe uji që ka lëvizur nga ryma në grykëderdhjen, bregun e pastër të rrjedhave të jetës përtej legjëndës dhe mitit „Në njërën anë të kalasë,/Në amëz të themelit,/Një gurgdhendje/“Një grua e gurëzuar”,/U gjend ballë për ballë!“
Më vonë, pasi u mbështjellë me letër mëndafshi, ndoshta në kuti, dhe u zhvendos në një errësirë të plotë, guri sillet përsëri në dritë. E gjen veten të vendosur mes gurëve të tjerë, gurëve dhe guacave, objekteve të ndryshkura madje dhe të shtruara në një mënyrë të ndryshme në një sipërfaqe të bardhë të pacenuar. Gurësia e tij tani është e hijezuar me fjalë: një përshkrim, një titull, vendndodhja e 'gjetur', një datë e gjetjes - një datë e krijimit. Që ky gur, dikur i zhytur në plazh dhe i zgjedhur nga rëra, nga shumë gurë të tjerë, dhe i menduar unik dhe mbartës si i fundit, një kornizë këpucësh, një sipërfaqe e qëndrueshme 3-dimensionale për mbështjellje, tani bëhet diçka më shumë. një gur i vetmuar. I është dhënë një jetë e re, një jetë e një objekti të mbushur me fillin e mendjes kureshtare të një krijuesi; që në një fillesë të tillë e ka njohur këtë gur kaq nga afër dhe me aq shumë dashuri dhe kujdes, saqë veshja e tij, megjithëse nuk ka një model të paraformuar, bëhet diçka në sytë e krijuesit të tij që duket - domethënëse, poetike, 'apo'?
Nëpër këtë gur-ëndje me fije memorjesh, këtë gur-mbulesë e përshkrim në fije, ke bërë një poezi të natyrës së gurësisë së burrit. Gishtat tani e njohin këtë gur dhe ndoshta, nëse mundemi në imagjinatën tonë të ndjekim atë udhëtim pjesërisht të rastësishëm / pjesërisht të planifikuar, ne mund të lexojmë atë forcë të prekjes, të kthimit, të shikimit në minutë, të vëzhgimit kaq të kujdesshëm të çdo milimetri të tij në lotin e burrit. „Loti i një burri“ është një sipërfaqe. Po, ndoshta kjo është ajo, për çfarë bëhet fjalë. . . vetëm guri është në qetësinë dhe vetminë e tij të mrekullueshme, lëmimin dhe sipërfaqen e tij. Nuk do të shtrihet më në xhep për të ngushëlluar dorën. Nuk do të shtrihet më në tavolinë për të qenë një kujtim i prekshëm i një vendi dhe kohe, të çmuar. Do të jetë tashmë i shtruar në fletë libri, do të jetë i shkruar, duke zbukuruar e zbukuruar tërë atë ndjesi që shpërthen prej një malli të çmuar.
Dhe këtu „Unë…“ ka një kumt të ndjeshëm poetik. Diskurs më vete: „Trishtimin e jetës gurëzoj, /Edhe atëherë, /Kur nga qenia më lind një jetë,/Edhe atëherë, /Kur me gji mëkoj një botë,/Edhe atëherë, /Kur krijesën rritë, /Me qetësinë time të heshtur,/Si hëna në qiell,/Edhe atëherë,/Kur jeta kërcënon,/Di të klith në heshtje,/Unë!“
Dhe së fundi do të themi duke e lexuar këtë përmbledhje poetike se tani më kujtohet një poezi, që portretizonte një gur, një guralec të vendosur në dorën e një fëmije, të kapur në një kreshtë me guralecë. Një guralec për ta vendosur në xhep ku e gishtojmë derisa të ngrohet. Forma dhe siguria e tij është e qëndrueshme dhe e sigurtë. Na ngushëllon. Dhe, ndërsa ne ndryshojmë dhe ndryshojmë, ajo memorja e tij, mbetet e strehuar me ne: një gjë që nuk përmban asgjë më shumë, përveç misterit të jetës.
