VIRGINIA WOOLF: FIKTIONI MODERN
(në “The Common Reader”, 1925)
Në bërjen e ndonjë studimi, qoftë edhe të trilluari dhe më i dobëti i trillimit modern, është e vështirë të mos e konsiderosh si të mirëqenë që praktika moderne e artit është disi një përmirësim i vjetër. Me mjetet e tyre të thjeshta dhe materialet primitive, mund të thuhet, Fielding bëri mirë dhe Jane Austen edhe më mirë, por krahasoni mundësitë e tyre me tonat! Kryeveprat e tyre me siguri kanë një ajër të çuditshëm të thjeshtësisë.
E megjithatë, analogjia midis letërsisë dhe procesit, për të zgjedhur një shembull, të bërjes së automjeteve me motor zor se mban të mira përtej shikimit të parë.
Është e dyshimtë nëse gjatë shekujve, megjithëse kemi mësuar shumë rreth bërjes së makinave, ne kemi mësuar asgjë rreth bërjes së letërsisë. Ne nuk vijmë të shkruajmë më mirë; gjithçka që mund të thuhet se bëjmë është të vazhdojmë të lëvizim, tani pak në këtë drejtim, tani në atë, por me një tendencë rrethore duhet të shihet e gjithë rrjedha e pista nga një majë mjaft e lartë. Duket se thuhet se nuk pretendojmë të qëndrojmë, qoftë në çast, në atë tokë të favorshme.
Në banesë, në turmë, gjysmë të verbër nga pluhuri, ne i shikojmë prapa me zili për ata luftëtarë më të lumtur, beteja e të cilëve fitohet dhe arritjet e të cilëve veshin aq të qetë një ajër të arritjeve, sa që mezi mund të përmbahemi nga pëshpëritjet se lufta nuk ishte ashtu të ashpër për ta si për ne. I takon historianit të letërsisë të vendosë; që ai të thotë nëse ne po fillojmë ose mbarojmë ose po qëndrojmë në mes të një periudhe të madhe të trillimit të prozës, sepse poshtë në rrafsh të vogël është e dukshme. Ne e dimë vetëm se disa mirësjellje dhe armiqësi na frymëzojnë; se shtigje të caktuara duket se çojnë në tokë pjellore, të tjerët në pluhur dhe shkretëtirë; dhe për këtë mbase mund të jetë me vlerë ndërsa të provoni ndonjë llogari.
Grindja jonë, pra, nuk është me klasikët, dhe nëse flasim për grindje me z. Wells, Z. Bennett dhe Z. Galsworthy, është pjesërisht që nga fakti i vetëm i ekzistencës së tyre në mish, puna e tyre ka një jetesë, frymëmarrja, papërsosmëria e përditshme që na ofron të marrim çfarë lirie me të zgjedhim. Por është gjithashtu e vërtetë që, ndërsa ne i falënderojmë ata për një mijë dhurata, ne rezervojmë mirënjohjen tonë të pakushtëzuar për Z. Hardy, për Z. Conrad, dhe në një shkallë shumë më të vogël për Z. Hudson të The Purple Land, Mansions Green, dhe Larg Away dhe Long Ago. Z. Wells, Z. Bennett dhe Z. Galsworthy kanë ngacmuar kaq shumë shpresa dhe i zhgënjeu ata me aq këmbëngulje saqë mirënjohja jonë merr kryesisht formën e falënderimit për ata që na treguan se çfarë mund të kishin bërë por nuk kanë bërë; atë që ne me siguri nuk mund të bënim, por si sigurisht, ndoshta, nuk dëshirojmë të bëjmë. Asnjë frazë e vetme nuk do të përmbledhë akuzën ose ankesën që duhet të sjellim kundër një numri të veprës kaq të madhe në vëllimin e saj dhe duke mishëruar kaq shumë cilësi, të admirueshme dhe të kundërta.
Nëse do të përpiqeshim ta formulonim kuptimin tonë me një fjalë, duhet të themi se këta tre shkrimtarë janë materialistë.
Kjo është për shkak se ata janë të shqetësuar jo me shpirtin, por me trupin që ata na zhgënjejnë, dhe na lanë ndjenjën se sa më shpejt trillimi anglez u kthehet shpinën atyre, po aq mirësjellje që mund të jetë, dhe marshon, nëse vetëm në shkretëtirë, aq më mirë për shpirtin e saj. Natyrisht, asnjë fjalë e vetme nuk arrin në qendër të tre objektivave të veçantë. Në rastin e Z. Wells, ajo bie veçanërisht në treg. E megjithatë, edhe me të, kjo tregon për të menduarit tonë aliajën fatale në gjenialitetin e tij, një fetë e madhe balte që është përvetësuar vetë me pastërtinë e frymëzimit të tij. Por zoti Bennett është ndoshta fajtori më i keq i të treve, për sa kohë që ai është punëtori më i mirë. Ai mund të bëjë një libër aq të ndërtuar dhe të ngurtë në zejtarinë e tij sa është e vështirë për kritikët më të kujdesshëm të shohin se në ç'mund të zvarritet copëtimi i shkurreve ose i çarjeve të çarjeve. Nuk ka aq shumë sa një draft midis kornizave të dritareve, ose një çarje në dërrasat. E megjithatë - nëse jeta duhet të refuzojë të jetojë atje? Ky është një rrezik të cilin krijuesi i Tale Wives 'Tale, George Cannon, Edwin Clayhanger dhe një mori figurash të tjera, me sa duket mund të pretendojnë se e kanë kapërcyer. Personazhet e tij jetojnë me bollëk, madje edhe në mënyrë të papritur, por mbetet të pyesim si jetojnë, dhe për çfarë jetojnë? Gjithnjë e më shumë na duken, duke braktisur edhe vilën e ndërtuar në Pesë Qytetet, për të kaluar kohën e tyre në disa karroca hekurudhore të klasit të parë të butë, duke shtypur këmbanat dhe butonat e panumërta; dhe fati në të cilin ata udhëtojnë në mënyrë luksoze bëhet gjithnjë e më e padiskutueshme një përjetësi e lumturisë së kaluar në hotelin më të mirë në Brighton. Zor se mund të thuhet për Z. Wells se ai është një materialist në kuptimin që ai merr shumë kënaqësi për ngurtësinë e rrobave të tij…
vazhdon
