Fatmir Terziu: Si të kuptojmë „opozitaristin cinik më të paskajshëm“ me lentet e Prof. Dr. Zyhdi Dervishi

Si të kuptojmë „opozitaristin cinik më të paskajshëm“ me lentet e Prof. Dr. Zyhdi Dervishi

Nga Fatmir Terziu

Shqyrtimi i çështjes së rëndësisë së imazhit të derës në qasjen e mesazhit të shqiptarëve nga koha e monizmit është i lidhur pazgjidhshmërisht me çështjet e vetë natyrës së zhvillimit të ngjarjeve dhe disiplinimit të tyre shoqëror dhe rrjedhimisht të funksionit të derës si shenjë e komunikimit të klasave në ideologjinë e shoqërisë. Tema merret seriozisht në shkencën shqiptare, pasi aplikimet e derës janë gjithashtu një nga gjetjet më të panjohura që kanë dhënë funksionin e tyre simbolik gjatë kësaj periudhe. Në këtë analizë, do të mbështetemi në një numër gjetjesh dhe mendimesh, duke filluar me veprën pioniere të Prof Dr. Zyhdi Dervishi, „Lente të ndërveprimi simbolik“ (Botimi i II) (2016). Hulumtimet më të fundit në këtë drejtim nga autori i këtij studimi prej rreth shtatëqind faqesh kanë plotësuar pamjen e shpërndarjes, kronologjisë dhe stilistikës së aplikimeve të simbolikës së derës në monizëm. Shkenca sociologjike i ka kategorizuar nga dy forma të ndryshme nëpër të cilat dera (hapja dhe mbyllja e saj) është simbolizuar nga shoqëria shqiptare, në atë kohë, me të gjitha konventat dhe problemet që lidhen me pikëpamjet e vetë monizmit mbi hapjen dhe mbylljen e derës, sidomos të asaj dere nga ku hynte dhe dilte vetëm Sekretari i Parë i Komitetit Qendror të PPSH-së dhe rolin e ideologjisë sunduese në pamjen e përgjithshme të vetë kulturës shqiptare të krijuar sipas kësaj ideologjie.

Në përgjithësi, mund të thuhet se hapja dhe mbyllja e derës në peridha të ndryshme ka pasur simbolika të ndryshme, duke përjashtuar atë që lidhet me proverbin e simbolikës të të papunit, apo dhe të dembelit që vetëm hap e mbyll derën. Në monizëm, dera si pjesë e një periudhe laike, jashtë çdo kodi dhe simboli të paracaktuar nga zhvillimi kulturor mësohet se shoqërohej me ide dhe simbolika karakteristike arkaike të mbështetura tek frika dhe nocioni i frikës, së vetë shoqërisë. Një çështje e diskutuar shpesh është marrëdhënia midis vëzhguesve të hapjes dhe mbylljes së derës së veçantë (anëtarëve të Komitetit Qendror të PPSH-së) dhe patronit që hynte e dilte i vetëm në atë derë (Sekretarit të Parë të KQPPSH-së) dhe kryesisht marrëdhënia midis tij dhe atyre që e prisnin në sallë. Ja si e përshkruan Prof. Dr. Zyhdi Dervishi“ „Një pasdite fillim maji 1990. Në sallën ku, që nga viti 1957, zhvilloheshin plenumet e KQPPSH-së ishin mbledhur punonjës të aparatit partiak. Do të diksutoheshin idetë kryesore të Plenumit të 10-të të KQPPSH-së, të mbajtur më 17 Prill 1990… Pasi kaloi ora 16.00, e caktuar për fillimin. Ediskutimit, punonjësit në sallë filluan të kthenin sytë me takt, por gjithnjë më dendur kah dera prapa kurrizit të tyre, nga pritej të hynte si gjithnjë sekretari i parë. …, ai po vonohej. Shumica e tyre ishin të habitur. Shikonin sa para mbrapa. Por më kot.“ Ajo derë nuk ishte hapur që më 11 prill 1985..

Në rastin e temës në diskutim, kjo çështje rezulton të mos ketë rëndësi parësore, pasi hapja e derës nga „këshilltari nihilist“ si shenjë e rangut në ideologjinë moniste të shoqërisë, është më i lidhur me inercinë e vetë sistemit. Kjo shpie në mjaft pyetje dhe vetë pyetjet sqarojnë se simbolika e saj ishte vetë epoka që e kishte simbolizuar. Më këtë rast ajo mbyllje dere dhe hapje e jashtëprotokollit tregonte qartë dhe mbylljen e një epoke. Më vonë, në periudhën e plurakizmit kjo derë mbeti si shenjë e harruar, por roli i imazheve të saj në aplikimet e tjera të pahjeve politike duket se humbi rëndësinë e saj, por nuk mbeti fare pa simbolikë. Janë pikërisht problemet në sqarimin e funksionit, simbolikës dhe karakteristikave stilistike dhe plastike të hapjes dhe mbylljes së kësaj dere në atë sallë të madhe të KQPPSH-së, që do të diskutohen gjatë studimit tonë.

Qasjet ndaj kësaj simbolike

Para se të vazhdojmë me studimin e problemit, është e nevojshme të vendosim bazën metodologjike mbi të cilën do të ndërtojmë supozimet dhe përfundimet tona. Hapja dhe mbyllja e derës së KQPPSH-së është sintetizuar nga një sërë aspektesh. Çështjet e rolit, kuptimit dhe rëndësisë së saj në funksionin simbolik të epokave më të largëta historike dhe në skemën e mëvonshme të vetë monizmit i nënshtrohen një qasjeje dhe interpretimi të ndryshëm. Nga kuptimi i rolit të personit me të cilin ajo simbolizohej, si elementi më i afërt i rangut dhe i mjedisit në procesin e zotërimit të shoqërisë dhe zhvillimit të tipareve ndikuese, ku tiparet dhe karakteristikat e saj transmetohen fjalë për fjalë në përditësi, frikë dhe tundim, deri te ndërgjegjësimi për simbolikën semantike të vetë procesit të derës në kontekstin e përgjithshëm të jetës së përditshme, subjekt i praktikave diktatoriale, studimet sociologjike ofrojnë perspektiva të ndryshme mbi këtë çështje.

Fillimisht, në agim të kërkimit shkencor në shekujt 18 dhe 19, kërkimi etnografik ofroi bazën fillestare për të kuptuar rolin e derës në idetë e përbashkëta të ruajtura në burimet dhe praktikën kulturologjike dhe etnografike. Kështu, shihen dhe gjetje të shumta si besime, së bashku me disa ndikime nga pozita historike në një horizont të gjerë jo vetëm në atë aspekt që gjeografia e vendos në territorin e sotëm shqiptar, por edhe në mjedise të tjera, ku jetojnë shqiptarët në trojet e tyre etnike.

Një nga teoritë e para më të zhvilluara i konsideron proceset dhe simbolikat e lidhura me derën, si pjesë të njeriut dhe marrëdhënien e unifikuar midis njeriut dhe jetës së tij të përditshme dhe njeriut-natyrës-hyjnisë. Ndërgjegjësimi për natyrën shumëplanëshe dhe diferencimi i imazhit të hyjnisë, i cili merr një formë antropomorfe, është baza e kësaj simbolike që trajton dhe zhvillon në mënyrën e qartë diskursive Prof. Dr. Zyhdi Dervishi tek „Lente të ndërveprimi simbolik“ (Botimi i II) (2016). Autori sqaron: „ 1. Miti i udhëheqësit të Partisë së Punës të Shqipërisë, është tejkaluar, do të tejkalohet, ose duhet të tejkalohet“ (faqe 379), dhe 2. „Duke hyrë dhe dalë nga salla e plenumeve nëpërmjet derës ku kishte hyrë e dalë vetëm udhëheqësi … tashmë ishte tejkaluar pjesa më dogmatike, ajo antropomorfe“ (ibid).

Kështu të konsiderosh imazhin e derës si një atribut ose hipostazë të hyjnisë është vetëm një mundësi nga larmia e interpretimeve të imazhit të vetë epokës, dhe kjo, ndoshta shkonte më tej se koha e sulltanëve e pikëtakonte veçanërisht derën e simbolikën e saj tek kulturat e lashta të Egjiptit dhe Lindjes së Afërt. Ndoshta këtu hyn dhe forma antropomorfe. Për shembull, hyjnia Horus shfaqet në një formë antropomorfe dhe në një formë zoomorfe, ashtu si Marduku në Lindjen e Afërt. Ne gjithashtu shohim manifestime të tilla të hyjnisë në sistemin mitologjik grek, ku transformimet më të shpeshta të Zeusit janë në formën e një shqiponje, ose një demi. Një platformë tjetër teorike për shqyrtimin e imazhit të tillë antropomorf paraqet interpretimin e fenomenit, i përcaktuar më së shumti si totemizëm. Fillimisht, në idetë e grumbulluara nga etnografia dhe antropologjia rreth popujve të lashtë dhe atyre në rajonet gjeografike të Azisë, Polinezisë dhe Afrikës, supozohet se totemizmi është një fazë në zhvillimin kulturor, e cila shoqërohet me një fazë të caktuar të zhvillimit të njerëzimit. Në të, në fakt ngatërrohet thelbi i hyjnisë së krijuar, dhe ndikohet simbolika nga imazhi i gjallesave që konsiderohet në një lidhje të pazgjidhshme me natyrën dhe njeriun, pasi çdo pjesë individuale e imazhit mund ta zëvendësojë të tërën, duke e sintetizuar dhe paraqitur atë edhe në një detaj të caktuar karakteristik, tipar të imazhit të vetëdiktimit ose në një tjetër funksion të tij, parapëlqimit të tejkaluar.

I ashtuquajturi kuptim „pars pro toto“ i imazhit të krijuar në këtë kontekst, megjithatë, rezulton të jetë specifik për fazën, në zhvillimin e vetë kulturës së dikutuar moniste tek shtresat e frikësuara njerëzore dhe ai është i dukshëm në forma dhe transformime të ndryshme dhe mbetet si pjesë e formimit të botëkuptimit. Totemizmi u ngrit si teori në një nivel edhe më të lartë pas hulumtimit të Sigmund Freud, ku kuptimet e zakonshme të totemit si një imazh parësor u bashkuan me rolin e besimeve dhe përfaqësimeve rituale, magjike dhe fetare në shoqëri. Totemizmi në zhvillimin e tij nga veprat e Claude Lévi-Strauss i vendos idetë totemike në kuadrin e përgjithshëm të kontrastit midis kulturës dhe natyrës, dhe klasifikimi ndjek bazën konceptuale të dallimeve shoqërore. Në këtë kuptim, totemizmi nuk është i natyrshëm vetëm për të menduarit arkaik. Sikurse citon Dervishi tek pikat 3 e 4 të asaj që simbolizon hyrja e këshilltarit nihilist tek ajo derë e quajtur e numrit një të PPSH-së, se ai ishte „opozitaristi cinik më i paskajshëm“. Me këtë pranohet qartë se mirëkuptohet edhe vetë rruga që ka simbolika e asaj dere edhe sot…, ku natyrisht tashmë do të hyjë e do të dalë e padukshmja, ose më saktë ajo që na bën të habitemi me simbolikën e saj pa të shtuna e pa të diela, e që sistemi e quan Diella.