Na futën në ëndërr, e nuk dalim dot
Nga Fatmir Terziu
Lapsi rrëshket. Duket sikur është dyll. Dyll i tëri, i verdhë, verdhacak, i zverdhur. Lëshon ngjyrim. Lë shenjë dhe mbetet duke tretur veten vetëm tek e zeza. Kur nuk i mëshon fort dora ime, duket paksa në gri. Unë vazhdoj ta rrëshkas. Jam diku, por fare diku në atë çast, me një aranxhatë në dorën e majtë. Mundohem të zgjeroj hapësirën e syve, por shoh vetëm ato që mundohen ti përcjellin, dora dhe lapsi. Dhe sa herë që mundohem ta bëj këtë, më vërtitet një shkop i tejdukshëm. Më tund veten dhe më ndjell frikë…
Unë eci përgjatë një muri masiv guri të një fortese. Fortesa ngrihet përgjatë përroit të zhdukur nën dhe, pikërisht përballë Rrapit të Madh në vendin e Obeliskut të qetë, i cili tani është i tejmbushur në fije të ngatërruara plastikash në anët e tij, ish-dyqani që bënte pilaf saçmalli dhe fare afër nga çesmja e gdhendur në rrëzë të rrugës për në Markatën e Vjetër (tani Piaca del'Sole) krihen, vetëm sa të pozojnë në gjerbjen e syve. Në të majtë është sheshi i qytetit, siç e njoh unë, por jo sikurse e kanë emërtuar „Sheshi Gensher“. I zhurmshëm, turistik, modern, me pluhur. Makinat lëvizin me shpejtësi përgjatë rrugës, turistët me kamera matin hijen dhe veten, kafenetë gumëzhijnë. Dhe është e ndritshme, përjetësia e verës, nxehtësia dhe kaosi i pushimeve.
Askush nuk mund të shpjegojë nënndërgjegjen. A janë të koduara në thelbin tonë këto fantazi dhe aspirata të ndrydhura drejt mundësive të parealizuara? A është lodhje nga rutina e së tashmes? Dhe ndoshta kujtime të huaja, të akumuluara gjenetikisht në kujtesën tonë nga paraardhësit e vdekur? Çfarë na thonë ëndrrat në imazhet dhe vendet që supozohet se jetojnë në realitet, por që zbulohen në një ndryshim magjik, në ngjyra surreale, në një realitet të ndritshëm, surreal?
Unë vazhdoj të mëshoj mbi laps. Dora e djathtë, luan me imagjinatë, ndërsa nuk e di pse mendja shkon diku në një distancë parapeti të shtruar nga jeta në Kala, ku kërkon gjësendi, por asgjë, dhe aty qëndron, frymëzohet mbi letër, bashkëjeton në një dimension tjetër. Ka një muzg të gjelbër. Pak para perëndimit të diellit ndodh kjo, dhe është e qetë si një kapsulë pa sezon.
Një pikturë e gjallë me ngjyra vaji të përhershme dhe mirazhe të trasha. Dëgjoj zhurmat e qytetit që mblidhen frikshëm në Kala dhe në të njëjtën kohë lëviz në heshtje totale, gjithëpërfshirëse. E di që jam diku në të tetëdhjetat, dhe jetoj në siluetën e një djaloshi me flokë të gjatë ngjyrë kafe të artë. Unë jam i veshur me një rrobë të thjeshtë, në nuancat e kafesë, ngjyrë dheu, në suprinë të pantallonave prej doku me një rryp meshini të copëtuar, disi të zbutur, të vjetëruar e të përdredhur. Në fund të tij varet një çelës i rëndë hekuri. Çelësi antik, i njollosur, i lëmuar. I kaloj rojet që më lënë të kaloj duke u përkulur me respekt. Dy gjëra i di me siguri, se gjyshi është sundimtari i kalasë dhe se ka një birucë me të burgosur në të. Unë shkoj gjithmonë atje. Pas murit me beteja masive është ngrirë një pellg i gjelbër ngjyrë ulliri. Ka mbetur në sytë e mi i palëvizshëm. Porta nuk ekziston. Qielli mjegullohet në një terrakote me tym të verdhë, por nuk ka lëvizje në të, as në pellgun e rënduar e të errët. Unë dhe rojet duket se jemi të vetmit të gjallë në këtë peizazh.
Zbres vetëm në shkallët prej guri të mykur. Sytë përcjellin tek lapsi dyl i verdhë, kube të rrumbullakosura, të lëmuara nga lagështia dhe hapat. Ndaloj përpara një hapjeje të ulët prej guri të madh, më të vjetër se të gjithë moshat e gurëve. Një grykë e hapur me një derë masive të fshehur thellë brenda kalimit të këtij fyti të ftohtë murature më sjell një buzëqeshje intime. Nuk kam asnjë hezitim të vazhdoj. Por zgjohem aty, pikërisht në atë pikë gjithmonë. Gjithmonë përpara se të hyj në tunelin e muraturës së ftohtë.
Natyrisht, Elbasani ka depërtuar thellë në vetëdijen dhe nënvetëdijen time. Ka kaq shumë histori njerëzore në këtë qytet. Ka aq shumë fate të paregjistruara, saqë një atmosferë e re mitesh është grumbulluar thellë dhe po aq në hapësirën përreth tij. Një kaleidoskop i një të shkuare shumëngjyrëshe, të pa trupë, por të gjallë shëtit shpirtrave kolektikë me çakiça në duar për të trokitur haberin e Ditës së Verës. Shpirti kolektiv i të parëve. Kjo pamje më shfaqet në memorje rezervë, në të cilat ka gjithmonë bukuri dhe rrënoja, detaje të botëve të rrëmbyera nga koha e pamëshirshme, por kurrë vdekje dhe dhunë. Vetëm gjurmët dhe pasojat shtresohen në krypamjen e vendit, që unë e quaj Parajsa dhe besoj me egoizëm në pandryshueshmërinë e tij.
Pra, pse i hap ëndrrat e mia për të vërteta të tjera? Ndoshta, thellë brenda, kam nevojë të di se jeta ka dhënë, por edhe ka marrë të ardhurat e saj për mijëvjeçarë. Se askush nga ne njerëzit modernë nuk është unik. Se krijimi dhe shkatërrimi janë dora e djathtë dhe e majtë e qenies. Dhe se është mirë të kuptosh përkatësinë tënde në këtë rreth. Për të mos pasur frikë të ecësh përpara. Për të mësuar të pranoj ti them lapsit verdhacak shkurtësinë e kohës së caktuar në tokë. Dhe nuk nxitoj, sepse me nxitimin qesharak vetëm ngatërroj ritmin tim.
Jeta ka shpejtësinë e saj të paepur, e cila herët a vonë të fshin, të mbulon me një shtresë dëshpërimi, ose dorëheqjeje nga të gjithë ëndrrat, edhe ato që shkruhen nga lapsi i verdhë, lapsi verdhacak. Ndonjëherë vetë ky laps më ngre në kulmin e rrjedhës së madhe postmoderne, por jo për të më bërë përjetësisht të madh mbi të tjerët, por për të më mësuar të ekuilibrohem. Mbijetoj në këmbët e rrjedhës tjetër që sjell nën këmbët e mia të rinj të përzgjedhur.
Të tilla, besoj, janë mesazhet e ëndrrave të mia interesante. Ata më sjellin një ndërgjegjësim për të kaluarën, duke ndjerë impulset e saj. Dhe unë e kuptoj se si përmes gjetjeve arkeologjike ashtu edhe në pamjet nënndërgjegjeshëm, e kaluara u shfaqet njerëzve vetëm në fragmente. Ato janë shenjat me të cilat ne duhet të ndërtojmë mbi të vërtetat tona dhe të arrijmë njohuritë tona individuale. Jeta nuk ka qenë, nuk është dhe nuk do të jetë e paqartë. Është e njëjta gjë me të kaluarën. Në të, për secilin prej nesh, të gjallëve, ekziston një legjendë unike.
Dhe përsëri unë eci nëpër këtë qytet të pabesueshëm, dikur qytet tregtar, i bukur edhe në kalbjen dhe pushtimin e tij. Realiteti ndahet në foto dhe stinë nga segmente të ndryshme historike. Një nga një, mbi kodrat e Ullishtes ka hije të rreckosura resh marsi dhe gjerësisht shtrihen kopshte të bukura e të gjelbëruara pranë shtëpive të mbetura në këmbë dhe konturet e gurta të hapësirës së dikujt, të banuara, të braktisura, të vajtuara, të ndërtuara përsëri. Një prani anonime e një jete të kaluar, pa fytyra specifike, por me një ngrohtësi komanduese, dërrmuese. Kjo është ajo që ka mbetur. Energjia e kohës e grumbulluar në të padukshmen. Qyteti buron lashtësinë në ëndrrat e mia.
Po i afrohem themelit të vjetër dhe ai nuk njihet tashmë. E gjithë sipërfaqja e tij është e gërmuar në lulishte, të prera nga mure të ulëta, pa drejtim, të ndërthurura në shtigje. Fryma e tokës së freskët dhe e heshtjes është kudo brenda filxhanëve të kafesë që gjerbin kureshtarë e vizitorë të largët. Vendasit kanë dhe s'kanë më kohë për të shkuar aty... Një portë ngrihet në zemër të kalasë. Në krah të saj thuhet se gatuhet. Gatuhet në simbol të traditës. Unë nuk. ekam shijuar. Ama, e kam dëgjuar. Qoftë e tillë! Por uroj të mos jetë një lloj i vetmuar në kaosin e gjërave përreth. I vetëm në tërësinë e tij. Kaloj nëpër të, eci kalldrëmit, ku tashmë është Egnatia e restauruar në mënyrë qesharake. Ka gurë të dhëmbëzuar, diku përqark zgjatojnë muret e një ndërtese, dinjiteti i një ndërtese të bukur. Unë jam në ëndërr, është sikur po kaloj në një hapësirë private, të shenjtë. Vetëm për të kapërcyer këtë pjesë me kalldrëm. Dhe ja ku jam përtej. Kam ndjesinë se e kam ditur gjithmonë pse po bëja këtë shëtitje të pamundur në kohën time.
Jam tashti larg në kohë. Aty ku Gjyshi mbillte specat djegës. Për shkak të parcelës së vogël, kopshti mbijetoi. I ndriçuar nga një diell i papritur, një tufë trëndafili i lulëzuar po flluskonte nën qiellin që ndahej. Pranë tij, bari i butë zhytur deri në kyçin e këmbës në butësi të mëndafshtë. Ndjej erën në pranverë, përshtatje lajkatare, dhe aroma e kopshtit më gëlltit me qetësi të qetë. Unë mund të shoh edhe shkatërrimin përreth, por copëza e gjelbër me trëndafilin më pushton shqisat. Ka ende memorje të ruajtura nga e kaluara. Trëndafili është plotë lëng. Ka derdhur lëngun e tij në rrënjë dhe jeton në këtë shkurre. Unë ulem afër. Unë nuk mendoj. Unë thjesht e ndjej atë. Nuk ndjej asnjë trishtim, asnjë tmerr, asnjë gëzim ndërsa rrokullisem afërmendsh nën blloqe betoni qe rrahin retë me damarë të lodhur. Në ekuilibrin e tyre momental bashkëjeton ndjenja racionale se çdo gjë është një ëndërr, se kopshti nuk ekziston në rrëmujën e përditësisë dhe prej ikjes larg vetëm gjerb mall. Dhe aty mbetet tundimi për të besuar se nëse e gjej vendin e ëndrrës pasi zgjohem, mund të më presë e të më zgjoj me ndonjë drithmë kokëfortë. Por ata i shoh, i ndjek, i dëgjoj, dhe i them lapsit të verdhë që ti ristrikturojë menjëherë. Por krejt pa vlerë. Tashmë askush nuk ua ka nge. Ata ndoshta nënqeshin me ne, ndërsa syri i sheh dhe ëndërrvrarë lotin e derdh. Ata, zbythen, struken, ndërsa shohin lapsin e verdhë. E gjitha krejt kot e më kot. Na futën në ëndërr, e ne nuk dalim dot…
