Fatmir Minguli: Penduli i lëkundjeve narrative mes reales dhe ëndrrës

Fatmir Minguli: Penduli i lëkundjeve narrative mes reales dhe ëndrrës

(Shënime kritike për romanin “Motra e Madhe”  të shkrimtarit Edmond Shallvari, botime 2M, Durrës, 2025)

Ducunt  fata volentem,

Nolentem trahnut.                                                

Fati udhëheq atë që ka         

dëshirë të udhëhiqet

dhe zvarrit  atë  që nuk do.

                                  Lucio Anneo Seneka

Posa merr në dorë romanin e ri të Edmond Shallvarit  të shtyn kurreshtja e leximit për këtë vepër të re të tij. Duke qenë se kam lexuar disa libra të tij si romane ashtu dhe përmbledhje me ese, kjo kurreshtje kthehej në një lloj padurimi, një padurim që do të më shoqëronte gjer në fund të romanit. Në qendër të këtij libri është vajza malësore që si shumë vajza shqiptare pati fatin e emigrantes dhe fatin e martesës me shkuesi.

  Pa hyrë në ngjarjet  e shumta të cilat janë të ekuilibruara sipas një gjeometrie emocionale, do të theksoj stilin modern që Edmond Shallvari, ky autor i guximshëm e përdor pikërisht sipas lëvizjeve të një penduli. Edhe pse ngjarjet janë tokësore, si vdekjet, ndarjet e ndryshme, vdekja e nënës së heroinës sonë, martesa e babait me një grua tjetër, etj, në faqet e romanit këto ngjarje si dhe të tjera që pasojnë, tregohen nga vetë heroina por me shoqërimin e tyre me ëndrrat e saj, ëndrra që i kultivoi uji i rrjedhshëm i përroit pranë shtëpisë së tyre, Prroi  me ujrat e tij herë të qeta e herë të çmendura është një katalizator i mendimeve të heroinës, është një personazh sufler që ndihmon heroinën të shmangë rreziqe nga të papriturat e jetës. Eshtë ky përrua që për mua më duket si “prroi i ndërgjegjes” së Prustit  që bashkon heroinën me vetë Edmondin në mënyrat e të shprehurit në ngjarjet e vogla dhe të mëdha të jetës gjatë gjithë romanit.

Motra e Madhe, një emër enigmë, i pashquar ku vetë inicialet M.M. duket sikur tregojnë diçka të mistershme, pse jo mistike, mistikë që njihet shumë në zonat veriore nga ku vjen familja e heroinës. Ky emër rri në ajër, dhe i lihet lexuesit ta gjejë se kush është. Merita e Edmond Shallvarit është se ka ditur që një temë emigracioni,  një subjekt të rrahur me qindra herë nga autorë shqiptarë, ta kthejë në një enigmë, nëpërmjet një narracioni modern ku me kapituj të shkurtër e me fjali të shkurtra të fut në botën e personazheve si në Shqipëri ashtu dhe në Itali me një lloj përpikmërie  perfekte. Prandaj e përmdenda që në fillim se ngjarjet janë të përshkruara dhe analizuara sipas një gjeometrie emocionale, çka e bën romanin një vepër të veçantë dhe plot mistikë.

Në romanin ”Motra e Madhe” gjejmë artin dualist mes autorit dhe zërit narrativ. Në kritikën letrare të sotme ky dualitet është shumë i rëndësishëm. Për Edmond Shallvarin ky ndërveprim mes autorit që është ai vetë dhe narratores që është heroina e romanit ka art të përsosur teatral.

Por ajo që të bën më shumë efekt narrative është sistemi irreal që herë pas herë MM. –ja zbaton gjatë ngjarjeve dhe meditimeve të ndryshme. Kështu janë bisedat me përroin e vendlindjes, apo bisedat me letrat e fletoreve të vëllait të vogël. Biseda në ajër në dukje por reale në brendinë e tyre.

Gjithashtu artifica e sjelljes së emrave të njohur të botës aristike të Hollivudit apo të teatrit shqiptar nuk janë snobizëm i Edmond Shallvarit por një artificë për të sjellë para lexuesit portrete shqiptarësh përshtatur me karakteret e tyre. Edhe fragmentet nga mitologjia, të cilën autori e ka për zemër kanë influencën e tyre ne narracion. por pjesët më të fuqishme të romanit janë bisedimet herë reale e herë ireale mes MM – dhe të dashurit të saj, Princit të Kaltër.  Të mos harrojmë se ajo edhe martuar ashtu me atë lloj mblesërie, Princin e kaltër e kishte në mendje, në shpirt dhe në bisedat ajrore pa fund.

Edhe në aspektin e kronologjisë Edmond Shallvari është novator sepse në dukje jep ngjarje që duket sikur e ruajnë kohën, rrjedhën e saj, por është krejt ndryshe sepse zëri i narratores, heroinës M.M.  i prish kohët duke e sjellë lexuesin aty ku  i intereson asaj, pikërisht te e vërteta. Edhe këtu bën sy gjeometria emocionale e cila krijon pika ku lindin spirale  ideshë, mendimesh dhe sidomos ëndrrat e  Motrës së Madhe.

Në romanin “Motra e Madhe “ kemi disa përshkrime të jetës së njerëzve italianë dhe shqiptarëve të intersektuar aty. Një personazh si zonja Xhovana dhe një personazh si shqiptarja Afërdita janë si gurë të veçantë që plotësojnë dhe zbukurojnë mozaikun e këtij romani. Kështu mund të thuhet dhe për Antonin, burrin e M.M. – së,  të atin e mbiquajtur Kadri që ndryshe  janë pjesë gurësh mozaikalë që nuk dallohen shumë, pa harruar dhe  organizatorët e prostitucionit në Angli, etj.  Gjithçka është në lëkundje, të fshehtat dhe prapaskenat, bisedat e lëna përgjysmë e shumë veçori të tjera që e bëjnë romanin “Motra e Madhe”  nga një roman me temë  të zakonshme në  një mozaik narrative të jashtëzakonshëm. Raportet e personazheve shpesh janë të fshehta, si ato pozitive ashtu dhe ato negative, që në fakt e kthejnë romanin në një roman mistik. Kjo mistikë është tisi transparent që mbështjell pothuaj të gjithë subjektin e romanit “Motra e madhe” shkruar me përkushtim dhe me nivel të lartë narrativ.

Durrës 5 korrik 2025