Emi Krosi: Përmes simbolit jetëdhanës, në poezinë e Valbona Ahmeti-t

Vargje të përdiellnuara, përmes simbolit jetëdhanës, në poezinë e Valbona Ahmeti-t.

Horizontet e poezisë s’kanë skaje. Ata janë rrëzuar. Poezia si në vertikalitet ashtu dhe horizontalitet, pikëtakohen me motive e ndiesi së shpirtit që përrokën njeriun /natyrën /subjektiven /realen /surrealen /universin /kohën /hapsirën, përmes arketipeve që përsëriten por në forma të reja vargore dhe steriotipe stilesh të reja. Në këtë terren, kanë ardhur dhe vargjet e përdiellta nga përtej oqeanit të poetes Valbona Ahmeti. Ajo jeton prej vitesh në emigacion në Kanada. Një poezi që endet si një refektim i thellë shpirtëror për/mbi simbolikën e diellit, që rrezaton jetën /shpresën/dashurinë/lirinë dhe ringjalljen përmes:

a)    identitetit kombëtar dhe përjtesësisë së tij,

b)     përmes shqetësimeve dhe preokupimet e ndryshme të jetës,

c)     nëpërmjet përmasës shpirtërore dhe lidhjes me mjedisin/vendlindjen,

d)    simbolikës së diellit dhe aspekteve të ndritshme të jetës,

e)     qenësisë etnike dhe shenjtërimi i tokës,

f)      përmes lidhjeve të natyrshme mes njohjes dhe shpirtit,

g)    shenjëzimit të unit poetik me unin universal të ekzistencializmit njerëzor.

Autorja e shkrimit

Libri, “Vargjet e përdiellta”, me simbolikën e diellit, jo vetëm si planeti më i madh, që shenjon energjinë e dritës/ngrohtësisë e shpresës dhe dashurisë për jetën. Është dhe metafora e qëndresës historike e pranishme në kujtimet për heronjtë dhe dashurinë për atdheun. Poezia ndahet në:

1.     NATA DE TERRA (e lindur nga Toka) ose; (toka si simbolikë jetëdhanëse), është

mesazhi që sendërton lidhjen mes Qiellli +Tokën       Dielli + Drita = JETËDHËNIEN. Përmes kumtit të dritës elementet ndaj territ dhe të keqes, drejtpërdrejtë nga viset e përdiellta, shpërndan jo vetëm ngrohtësinë e shpirtit përmes vargjeve: rrënjët më mbetën atje me shpirtin e vrarë/Aromën e Tokës Amë e solla me vete/..../Vazhdo të jesh gjithmonë unike /E dëgjoj një zë që heshtas më flet/Jeta dhe vdekja janë dy mike/E lindur nga Toka, kthehu, se ajo të pret!, por dhe lidhet fuqishëm shpirtin e kombit të saj me heronjtë dhe lirinë. Liria është diell. Heronjtë janë diej. Atdheu është i përdielltë. Por dhe simbolika e tokës, është qenësia e vazhdimësisë shpirtëror, ku rilindi jeta dhe vdekja. Trishtimi dhe harrimi, kujtesa dhe shpresa, rinjallja dhe historia, e ardhmja dhe e tashmja. Ajo ringjall vajzërinë dhe kujtesën e tokës së saj, me vargjet: "në këtë tokë/ Vajzat thurnin gërsheta dhe kurora nën hije të blirit". Përmes dikotomisë Tokë/Diell, ditëdhënia dhe ngrohtësia përmes diellit, trasmnetohen dhe dritën e historisë së Kosovës së saj duke përrokur dhe elementin e mikpritjes, të dashurisë, ngrohtësisë shpirtërore të njerëzve nga brigjet e diellnuara të viseve shqiptare.  

2.     FLAS E QESH PA VES ose; (metaforia e qenies për/mbi vetëveten), kërkimi i

vetëvetes apo esencës së jetës përmes vargjeve: flas e qesh pa ves/Zemra nuk mban të fshehta/Në mesin e tyre fjala ka peshë/Vetëm kështu ka kuptim jeta, nga poezia: “Flas e qesh pa ves”, janë persiatje dhe reflektime jo vetëm mbi personalitetin femëror krijues, por dhe një sendërtim i përjetimeve të realitetit të njëmentë.  Shprehja e sinqeritetit femëror dhe emocioneve të saj, përmes marrëdhënieve me njerëzit/shoqërinë/vetëveten dhe botën moderne, ku njeriu ka “shuar” çdo mirësi dhe cilësi të tija si tek poezia “Botë marroqe”, “Kohët ndërrojnë”, “Ndryshimi dhe koha”, duke dalluar dhe simbolikën e femrës/nënës/gruas si forcë ndaj sfidave të ndryshimeve socio-shoqërore të shpejta të botës globale.

3.     VARGJE TË PËRDIELLTA, ose; (kontrastet e diellit në stinët e vendlindjes), ciklika

e lirikës së mjedisit të vendlindjes. Përdiellimi i vendlindjes (me shumë dritë /ngrohtësi/ pozitivitet, rrok kontrastet e jetës urbane (qytetare) me jetën rurale (fshatare). Vargjet: çfarë na qenka ky trill/Në muajin prill/dimri në ikje/Rënkon si i gjorë/Mbi lulet që kanë ngritur kokë/Si për inat/Si plaka në pyll /Me sëpatë/Krahët i paska zgjatë/Shkund bore/Flet fjalën e fundit!, poezia “Prilli”, reflekton dhe ndryshimet stinore, nga pranvera në vjeshtë. Kontraste e ndërrimit të stinëve, janë metaforat e ndërrimit të jetës. Kujtimet e pranvera vajzërore me fillimvjeshtën e stinës së gruas të pjekur, që ligjërohet përmes gjuhës poetike me “amzën” e përthidh diellëzimin e shpirtit të natyrës së vendlindjes, në vargjet: me vargjet e përdiellta/Hapërohem/Herë kuvendoj me hënën/E herë me diellin dashurohem, nga poezia: “Vargje të diellta”.

4.     NË VICIANË, ose: (dashuria dhe femërorja në Vicianë), ka dhe emërtimin

e vendlindjes. Kjo përcaktesë emrore që dekodon dhe dashurinë e saj, lidhet me njësinë njerëzore, ashtu dhe me tokën dhe natyrën. Poezitë: “Në një guacë”, “Mëngjes i zymtë”, “buzë lumit”,  “T’i thurësh dashurisë kurorë”, “Në Vicianë” etj., nuk janë vetëm situata intime, por dhe mungesa dhe largësia e komunikimit përmes dy të dashuruarve. Vargjet: "seç u shtanga para teje / Asnjë fjalë nuk e thashë / Flisnin sytë me gjuhën e zemrës", poezia: “Në një guacë”, veshja e dashurisë me metafora, hapëron zërin liriko-femëror, përmes dashurisë, si akt shenjtërimi, ku ndërthuret simbolika e femërores me:

-       kumti i femërores, që pikëtohet me ndjeshërinë,

-       femërorja dhe lirika “thyhen”në emocionet e qenies,

-       shpërfaqja e femërores përm/me elementet e lirikës së ndjeshmërisë,

-       takimi i femërores me ndjesinë /heshtjen /pritjen,

-       femëroren që është folësja lirike që përmbush dashurinë,

-        “zhbërja”e femërores si intensitet emocional i ndjenjave,

-       me femëroren që komunikon përmes ligjërimit figurativ me botën e përjetimeve të

brendshme.

Komunikimi me lexuesin përmes metaforës dhe simbolit, përcillet dhe nga ngarkesa e metaforave dhe vargjeve metaforikë, që e bën poezinë dhe më të fuqishme. Përdorimi i vargjeve përmes fjalëve: lule /bore /zogj /diell /tokë /gurë /retë /pranverë /dallgë /zambak /lulëkuqe/ mëngjes /natë /lule /rudina /dritë /shenjtë /lavdi /liri /shpirt /gjethet /pylli /muza /heronjtë/ vajzërisë /lëndinat /qershi/ muzgu/ qytet /dashuri /shpirt /ëndërr, lidhte dhe me vargjet me “ngarkesa metaforike”,

-       vargjet me ngarkesa metaforike: dëgjimin e simfonisë së zogjve /lumnimin e çeljes së

 luleve/pulitjen e qepallave në gji të muzgut/ lotin e qerpikut ktheje në bulë vese/trupin tënd ta pikturoj mbi gjethe/ flokun bjeshkë me borë/ metaforat në fyt më rrinë lidhur/ e vesa mbi gjethin e blertë valëzohej n’eter;

-       fjalëformimet: pikëlotin/ flokëbora /ujëvarë / përflak /bjeshkënalta /lulëkuqe/ hijerënda/

mëmëdheut/ jetëgjatësia/ paraprijë/ shpresëhumbur/ vendlindjen/ fjalëbukurës/ fjalëlira/mikpritja/ fjalëbukurën/ syhënën/ fjalëmbla/ buzëqeshur/ mesditës/turravrap/ dritëfjalës/buzëqeshë/ fundjave/përqafoj/shumëngjyrëshe/ rrezedrite/ lulediellit/ lulebalsam/ paramuzgut/ përflakje/ mesnata/ fjalëbukura/ rrufezjarrta.

Sëfundmi: dimnesioni shpirtëror i poetes, komunikon me lexuesin drejtpërdrejtë, përmes ligjërimit liriko-meditativ që quhet dhe gjuha shpirtërore që lidh shumë kumte; si atë të tokës me diellin dhe dashurisë për/mbi historinë.  Përveç persiatjeve, vargjet e saj sjellin mesazhe të forta kritike kundër realitetit jo vetëm gjithëshqiptar, por dhe degradimi i gjithë shqërisë post/moderniste njerëzore. Vargjet e përdiellta, janë vargje shpirt/malli/mungese të një vajze, nëne dhe pene femërore emigrante që malli për vendlindjen është dielli në shpirtin e saj lirik.