Eda Zhiti: NJË JETË NË BETEJË

Prof Dr Fatmir Terziu
Jul 12
3 min read

NJË JETË NË BETEJË ME ARMËN E FJALËS: GOFFREDO FOFI. AI FOLI DHE PËR SHQIPTARËT…

Nga Eda Zhiti

Kritik i fuqishëm, i moshuar, me flokë të bardha, me bastun në dorë, që e ngre lart si metafore të fjalës së tij, aty është mbështetur, por dhe ka goditur me të, i buzëqeshur, i zemëruar, dashamirës, pasionant, i mençuar: Goffredo Fofi

Zë i fuqishëm i kritikës italiane është shuar në moshën 88 vjeçare, - lajmërojnë mediat. Të gjitha gazetat e mëdha italiane sot, “Correire della Sera”, “La Repubblica”, “Il giornale”, “Il fatto quatidiano” etj, kanë shkrime për atë…

“E gjithë jeta e Fofi-t ka qenë një betejë e palodhur, - shkrunte “Corriere della Sera”, - e udhëhequr me pavarësi absolute nga grupime dhe parti, për ta bërë artin dhe letërsinë, që i donte thellësisht, mjete të emancipimit.[…]. Ajo që e çonte vërtet në tërbim ishte zvogëlimi i kulturës në një spektakël të çastit, në një llafosje të pafrytshme, në një eksibicionizëm të thatë…

Është e vështirë të gjesh në peizazhin intelektual italian një figurë më pak të përshtatshme për t’u unifikuar sesa Goffredo Fofi. Edukator, eseist, kritik letrar dhe sidomos kritik kinematografik, nismëtar i revistave të rëndësishme si «Quaderni piacentini», «La Terra vista dalla Luna», «Ombre Rosse», «Linea d’Ombra», «Lo Straniero», «Gli Asini». Gjithmonë jashtë korit, larg zyrtarizmave, akademisë dhe strukturave të organizuara… ai ishte kundërshtar i individualizmit, preferonte punën në grup dhe ndërhyrjen konkrete në shoqëri, mes njerëzve.”

Dhe vazhdojnë titujt sentencialë nga gazeta në gazetë:

Një jetë në betejë… Fofi, mësuesi që kërkonte “m” të vogël”… Militant, anarkik, i lirë, Fofi, i pabinduri i kuq… Intelektual “total”, shumë i zoti dhe shumë ideologjik, themeloi revista, zbuloi talente, ishte gjithmonë me të fundit… Nderim Goffredo-s. Kalorësi i madh i kauzave të humbura… Intelektuali ngurrues… Me atë mbyllet një epokë: donte konfrontimin, durueshëm deri në konflikt, gjithmonë i ndershëm… Sulmues, por pa ligësi. Një kritik gjithpërfshirës dhe nxitës… intelektuali organik…

Mes shumë fotove nëpër gazteta, parapëlqehet ajo me bastunin metaforik.

Ai ka folur dhe për shqiptarët, ka shkruar për librat tanë dhe na jep të drejtë, sidomos zërit që vjen nga vuajtja, nga errësira e burgjeve të diktaturës.

Ja, ç’shkruante në revistën “Internazionale” në 16 janar 2015, në fq. 108 për romanin “Perëndia mbrapsht dhe e dashura” të Visar Zhitit:

GOFREDO GOFFI

ARSYEJA E SHQIPTARËVE

Visar Zhiti, “Vegimtari me flatra dhe gruaja e ndaluar”

Rubbettino. 356 faqe, 16 euro.

Përkthyer nga Elio Miracco.

Romani evokon periudhën e tranzicionit të turbullt nga diktatura në demokraci që përjetoi Shqipëria. Pika e vështrimit është ajo e një shkrimtari që ka kaluar dhjetë vjet në burg dhe në punë të detyruar dhe që zgjedh si çelës të rrëfimit figurën e Emës, një të reje opozitare, të vrarë nga kriminelët e regjimit të Hoxhës, dashurinë për të dhe përpjekjet e tij për të nxitur një hetim europian mbi gjendjen çnjerëzore të grave në burgjet e diktaturës.

Stili është shpeshherë ekspresionist i shfrenuar, mimetik; autori synon një roman sintetik mbi një epokë të turbullt dhe të mprehtë, që Italia e ka përjetuar vetëm si jehonë dhe me shumë hipokrizi.

Ndërmjet Tiranës, Shkodrës, Romës, Parisit, Vjenës, në një Europë që ka qenë (dhe është ende) e dyfishtë, shpërthen një vullnet drejtësie që e drejton kujtesën dhe vuajtjen e rrëfyesit.

Dhe Ema bëhet personazh simbolik si në romanet e paharruar të burgut nga Yacine (Nedjma) apo Bufalino.

Vuajtja me të cilën Zhiti rrëfen dhe rrëfehet është herë pas here therëse, në refuzimin për të bërë, siç bëjnë shumë shkrimtarë, “plagët e të përndjekurve si tatuazhe të rinj mbi trupin e tyre”.

Ndoshta pamundësia për të mbajtur një distancë dhe kërkimi i së tepẽrmes përbëjnë kufijtë e këtij romani të ashpër, elozhet e ankthit dhe mospajtimi.

Por është e pamundur të mos i kuptosh arsyet e tij dhe të mos i miratosh.

Sa shumë ka për të mësuar kritika letrare shqiptare sot. Si të nderojë fjalën dhe njerëzit e saj. Të paktën të mos jenë ende me ata që përndjekin fjalën e lirë, por me të përndjekurit, me ata që luftojnë për fjalën e lire dhe të bukur. Kjo është dhe arsyeja e shqiptarëve…