BUJAR QESJA: Stoicizmi i Xhavid Qesja

Xhavid Qesja – Stoicizmi i një disidenti të pathyeshëm

" Sytë e hapura nuk mund të mbyllen më. Ju nuk jeni në drejtimin e duhur, prandaj refuzoj të bëhem pjesë dhe të bashkpunoj me ju".

BUJAR QESJA

Mjeshtër i Madh

Kam premtuar që hera herës do të merrem me Xhavid Qesjen, burrin e madh të disidencës shqiptare, që i flaku tutje interesat e ngushta para atyre të Atdheut dhe popullit të tij.

Parimet e tij ishin të hekurta, paçka se duke nisur nga mosha 36 vjeçare e deri sa mbylli sytë, mbeti pika më referuese e qendrestarit të pashembullt, duke provuar internimin, burgosjen dhe persekucionin e pa cak.

Ofertave të Enver Hoxha për të hequr dorë dhe bërë pjesë me politikën e tij, Qesja i refuzonte me të madhe.

" Sytë e hapura nuk mund të mbyllen më. Ju nuk jeni në drejtimin e duhur, prandaj refuzoj të bëhem pjesë dhe të bashkpunoj me ju".

Janë arkivuar mbi 50 letra që Xhavid Qesja i ka drejtuar Enver Hoxhës dhe Byrosë Politike, duke argumentuar me fakte dhe argumenta teorike dhe praktike, se ku po gabonin. Vendin reflektimeve e zinin kamxhiku dhe goditjet shtazarake të një regjimi që ishte i destinuar të mos kishte të ardhme.

Në historinë e errët të diktaturës komuniste në Shqipëri, shumë figura u zhdukën në heshtje. Emrat e tyre u përpoqën të fshihen, zërat e tyre të shuhen, kujtimi i tyre të tretet. Por disa burra, me qëndresën e tyre morale dhe me forcën e mendimit kritik, lanë gjurmë që as terrori dhe as propaganda nuk arritën t’i zhdukin. Ndër këta burra të rrallë është Xhavid Qesja, disidenti që nuk pranoi kompromis, që sfidoi Enver Hoxhën jo me armë, por me forcën e arsyes, të logjikës dhe të moralit.

Rinia dhe idealizmi

Xhavid Qesja

Xhavid Qesja lindi më 25 maj 1922. Ai u formua në një kohë kur rinia shqiptare kërkonte rrugë të reja drejt emancipimit dhe drejtësisë shoqërore. Ai e përqafoi marksizmin si ide të barazisë, të solidaritetit dhe të zhvillimit. Por për Xhavidin, marksizmi nuk ishte një flamur i verbër, por mjet për të ndërtuar shoqëri të drejtë.

Përvoja e tij në Moskë ishte vendimtare. Atje ai pa me sytë e tij kontradiktat e një sistemi që predikonte barazinë, por prodhonte privilegje; që fliste për liri, por ushtronte çensurë; që mbështetej te populli, por i frikësohej mendimit të lirë. Pas kthimit, ai shkruante: “M’u hapën sytë, kuptova se shoqëria jonë po ecte në një rrugë të gabuar, të deformuar nga pushteti personal.”

Disidenca e hershme – Hungaria 1956

Ngjarjet e Hungarisë ishin një provë e madhe për intelektualët e kohës. Regjimi i Tiranës i shpalli ato “kundërrevolucion”, një komplot i “imperialistëve”. Por Xhavid Qesja kishte guximin të thoshte të kundërtën: ato ishin revolucion popullor, ngritje e natyrshme kundër shtypjes.

Ky qëndrim e diferencoi menjëherë. Ai tregoi se ishte i aftë të mendonte ndryshe, të mos përsëriste klishetë e propagandës. Ishte akt i rrallë rebelimi intelektual, që për diktaturën mbeti krim i madh.

Letrat kundër diktaturës

Internimet dhe burgjet nuk ia mbyllën gojën. Përkundrazi, vazhdoi të shkruajë. Mbi 50 letra ia dërgoi vetë Enver Hoxhës.

Në njërën prej tyre i shkruante: “Nuk është socializëm kur populli rron në frikë dhe heshtje, kur partia është kthyer në instrument të një njeriu. Socializmi është liri, është diskutim, është bindje, jo urdhër.”

Në një tjetër e akuzonte drejtpërdrejt për deformim të ideologjisë:

“Ju e keni kthyer marksizmin në vegël të sundimit tuaj personal. Keni mbytur kritikën, keni frikësuar mendimin e lirë, keni ngritur një kult që bie ndesh me çdo parim të barazisë.”

Këto letra nuk ishin thjesht shfryrje personale. Ishin dokumente politike me peshë. Çdo fjali ishte akt i qartë disidence, manifest i qëndresës morale në kohë terrori.

Kalvari i internimeve dhe burgjeve

Më 1 korrik 1958, Xhavid Qesja u internua në Zvërnec. Tetë vite të gjata izolimi, në një ishull të harruar, ku jeta ishte një betejë për mbijetesë. Aty ai mësoi të përballonte mungesën, ftohtin, mjerimin, por kurrë nuk u dorëzua.

Më pas erdhi Burreli, simboli i ferrit të kuq. Qelitë e ftohta, dritarja e vogël që nuk lejonte as rrezet e diellit të depërtonin, heshtja e detyruar dhe rojet e egër, ishin jeta e tij për vite me radhë. Të burgosurit e kujtojnë si njeri të qetë, të përmbajtur, që u jepte forcë të tjerëve. Nuk ishte thjesht i burgosur, por pikë referimi moral për shokët e qelisë.

Në Tepelenë vuajtjet u bënë edhe më çnjerëzore. Atje jetonin në kushte që shpesh kalonin kufijtë e mbijetesës. Por Xhavid Qesja e ruajti stoicizmin e tij.

Në nëntor 1987, kur shumica e shqiptarëve shpresonin se regjimi po zbutet, u internua sërish në Shijak dhe u ridënua me 10 vite të tjera burg. Kjo tregon frikën e diktaturës edhe ndaj një burri të moshuar: sepse fjala e tij, mendimi i tij, ishte më i fortë se propaganda e tyre.

Stoicizmi dhe psikologjia e qëndresës

Çfarë e bëri Xhavid Qesen të qëndrojë? Ishte ndërgjegjja. Ai nuk mund të mohonte vetveten. Nuk mund të pranonte të jetonte në mashtrim edhe sikur kjo t’i kushtonte jetën.

Ai është shembulli i njeriut stoik, që preferon të vuajë fizikisht, por jo shpirtërisht. Në burg ai nuk u përkul, nuk u shërbeu, nuk kërkoi mëshirë. Përkundrazi, ai e shihte veten si rojtar të së vërtetës, si dëshmi të gjallë se edhe në errësirën më të madhe ka njerëz që nuk fikën dritën.

Liria e vonuar

Në shtator 1990, me amnistinë për të burgosurit politikë, u lirua. Por ishte liri e vonuar. Vitet më të bukura, energjia, jeta familjare, të gjitha ishin sakrifikuar. Megjithatë, nuk u shfaq i thyer. Mbeti i heshtur, por në heshtjen e tij kishte fuqi më të madhe se çdo fjalim: fuqinë e njeriut që kishte fituar mbi frikën.

Sinjali aktual – Shqipëria ka pasur burra si Xhavid Qesja

Në kohën tonë, kur shpesh harrohet e kaluara, kur relativizohet e keqja, figura e Xhavid Qeses është thirrje e fuqishme. Shqipëria ka pasur burra që sfiduan një regjim të pamëshirshëm, jo për interes, jo për pushtet, por për parim.

Ai ishte provë se disidenca shqiptare ka ekzistuar, se edhe në diktaturën më të ashpër ka pasur mendim ndryshe. Dhe sot, kur demokracia shpesh vihet në provë nga korrupsioni, nga indiferenca apo nga relativizmi moral, shembulli i Xhavid Qeses është sinjal i qartë: dinjiteti dhe liria janë vlera që nuk duhet të harrohen, sepse janë fituar me sakrifica të mëdha.

Përfundimi

Jeta e Xhavid Qeses është epope e disidencës shqiptare. Ai u përball me burgun, internimin, izolimin, por nuk pranoi të dorëzohet. I dërgoi letra diktatorit, duke i thënë në sy të vërtetën që të tjerët nuk guxonin.

Xhavid Qesja mbetet dëshmi se liria nuk shuhet, edhe kur mbyllet në qeli. Ai është shembulli i burrit të rrallë, që sfidoi pushtetin me forcën e parimit. Dhe ky mesazh duhet të mbetet për brezat: Shqipëria ka pasur dhe do të ketë gjithmonë burra që ti dalin për zot zhvillimeve dhe ekzistencës së saj.

Ky kalorës i përjetshëm i disidencës shqiptare, mbylli sytë në Tiranë, me 9 dhjetor 1994.