BUJAR QESJA: Savi Shyti burri që jetoi si dritë punoi si shpirt dhe iku si dhimbje

-Ishte një dritë dhe dritat nuk shuhen

BUJAR QESJA

Mjeshtër i Madh

Kur kujtesa bëhet drithërimë

Durrësi i viteve të pasluftës kishte një ndjesi të vetën. Ishte qytet port, qytet rëre, qytet pune, qytet njerëzish që i shtynin ditët me forca të brendshme, me dinjitet, me një lloj ngrohtësie të pazëvendësueshme. Nëpër rrugicat që zbrisnin drejt detit, nëpër plazhin që çdo verë mbushej si shtrat i madh i gëzimit, nëpër shëtitoret ku përshëndetjet ishin ceremoni qytetarie, mund të takoje figura të cilat të mbeteshin në mendje. Por pak prej tyre, ta ngulitnin kujtimin përgjithmonë.

Ka njerëz që nuk largohen kurrë nga jeta jonë, sepse na e kanë dhënë veten paraprakisht me punën e tyre, me zemrën, me mirësinë, me heshtjet, me kujdesin, me sakrificat e padukshme që vetëm dashuria e madhe për të tjerët i di. Ka njerëz që nuk i prekim dot më me dorë, por i mbajmë më afër se çdo të gjallë. Dhe ka njerëz, si Savi Shyti, që e kapërcejnë kufirin e zakonshëm të një biografie, për t’u bërë histori më vete, një legjendë qyteti, një mirësi e gdhendur në zemrat e të gjithë atyre që e kanë njohur.

Nuk është e lehtë të shkruash për dikë, që të flet sot edhe pse nuk flet më. Nuk është e lehtë, të gjesh fjalë për një njeri, që i ka tejkaluar fjalët. As të rrokësh në një shkrim të vetëm, gjithë atë jetë që ai derdhi pa kursyer për njerëzit, për bagëtitë, për tokën, për punën, për qytetin. Por këtu fillon edhe mrekullia, aty ku fjalët dridhen, kujtesa merr udhë. Aty ku mendimi ngec, emocionet e të tjerëve e shtyjnë përpara.

Njerëzit e Durrësit e njihnin menjëherë. Mos vallë nga qëndrimi? Nga ecja? Nga buzëqeshja e tij e qetë? Nga mënyra si ngrinte dorën për të përshëndetur? Apo nga motori i tij karakteristik, një “Java” që dukej sikur kishte shpirt e jo piston? Në të vërtetë, ajo që e dallonte nuk ishte vetëm pamja, por drita e brendshme që nuk prekej me dorë, por që ndihej.

E kujtoj si të ishte tani, me trupin e gjatë, të drejtë, me një çiltërsi në sy që të vinte vështirë t’ia shpjegoje dikujt tjetër. Ishte burrë i pashëm, me elegancë natyrale, me edukatë të lindur, zotni i heshtur, që nuk kërkonte asgjë për veten. Por mbi të gjitha ishte njeri. Njeri i njerëzve.

Ndaj, para se të shkruaj për Savi Shytin, do të nis nga vetja, nga ai 18-vjeçari, nga loti i parë që s’u tha, nga mirënjohja e pashuar. Se kështu më solli fati, ta zbuloja më vonë se ky njeri i jashtëzakonshëm, babai i bashkëshortes së mikut tim Aurel Kaçulini, kishte qenë ai që dikur më shpëtoi nënën, me një fjalë të vetme, me një interesim, me një telefonatë, me një dorë të zgjatur nga zemra.

Kur Dhimitër Shyti, kirurgu i njohur i Onkologjikut, ndërhyri për të shpëtuar nënën time nga tumori kërcënues, isha në vitin e fundit të gjimnazit. Rrezikoja të mbetesha jetim. E mësova shumë më vonë, se krah tij qëndronte Savi Shyti, miku i babait tim, njeriu që nuk i thoshte askujt “jo”. Dhe kur ky detaj u zbulua, unë qava  jo si gazetar, por si njeri. Qava me të gjithë lotët, që njeriu mban brenda për raste të veçanta. Sepse kupton se ka njerëz që hyjnë në jetën tënde në heshtje, por lënë gjurmë që nuk i fshin kurrë.

Dhe tani, kur jam ulur të shkruaj për të, më duket sikur ai motorçikleta e tij “Java” ende shkurton rrugët e qytetit, sikur njerëzit ende i japin të njëjtën përshëndetje të përzemërt, sikur prania e tij ende djeg dritë në rrugicat e Durrësit. Sa të kemi frymë, Savi Shyti nuk ka për të na ikur nga kujtesa.

Jetë e ndërtuar me punë, sakrifica dhe dinjitet

Lindur në Durrësin e vitit 1936, në një qytet që gjithmonë ka kërkuar njerëz të zotë për ta mbajtur mbi supe, Savi Shyti do të zgjidhte një profesion që kërkonte më shumë se dije, kërkonte durim, përkushtim, sakrificë, natë, ditë, shi, vapë, baltë dhe mbi të gjitha, zemër. U diplomua në Institutin Bujqësor të Tiranës ndër të parët zooteknikë profesionistë të vendit, arritje e rrallë për kohën.

Durrësi i asaj kohe ishte i veçantë. Qytet ku mjaftonte një përshëndetje, që të të njihnin si njeri të mirë. Dhe Savi i kishte ato përshëndetje me bollëk. Njerëzit e nderonin. Jo nga detyrimi, por nga zemra.

Në vitet kur vendi kishte mungesë të theksuar kuadrosh, Savit iu desh të bëhej më shumë se zooteknik. U bë veteriner. U bë bujk. U bë këshilltar. U bë mik i fshatarëve. U bë njeriu i halleve të të gjithëve. Në kooperativën bujqësore të Manzës, e më pas në atë të Rrashbullit, nuk kishte ditë pushimi. E gjithë jeta i ishte kthyer në një thirrje, të ndihmonte. Dhe ndihmonte. Me duar. Me mendje. Me shpirt.

Veterineri i zemrës së fshatarit

Shumë pak njerëz e dinë, sa e vështirë është puna e veterinerit në fshatin shqiptar të viteve ’60-të –’80-të. Nuk mbaron kurrë një festë në kohë. Nuk mbaron një darkë. Nuk pihet një gotë. Se dikush vjen në derë. Se një lopë ka lindje të vështirë. Se një mëshqerrë nuk ha. Se një dele nuk çohet në këmbë. Se dikush të pret ty, vetëm ty.

Savi Shyti ishte pikërisht profesionisti, që në vend të pushimeve kishte përgjegjësi, në vend të rehatisë alarm, në vend të orareve mision. Askush nuk e harron figurën e tij duke dalë me nxitim nga tavolina, sa herë trokisnin për ndihmë. Askush nuk e harron mënyrën sesi kuptonte që hallet e njerëzve për bagëtitë ishin halle jete, halle ushqimi, halle të fëmijëve të tyre.

Shpesh, punën e tij e krahasojnë me atë të një kirurgu. Nuk është metaforë, por e vërtetë. Lindje të vështira, ndërhyrje, shpëtim jete. Çdo natë mund të sillte një histori tjetër. Dhe nuk u ankua asnjëherë për lodhje.

Mjeti i tij  një motor i gjallë

Savi ishte burrë që ta ngrinte shikimin. Por jo nga ata që të vendosin kushte. Tërhiqte vëmëndjen me sjellje, me qetësi, me edukatë. Kishte qytetari të rrallë, mirësi që nuk klithte, por që të zgjaste dorën. Nuk ka njeri në Durrës që e ka njohur dhe nuk e mban mend si zotni. Mbeti nga ata që ecnin pak të përkulur, jo nga mosha, por nga modestia. Që të jepte dorën me atë ngrohtësinë që të qetësonte. Që të shihte në sy dhe nuk të bënte presion.

Motoçikleta “Java” nuk ishte thjesht mjet pune. Ishte shenja e tij e identifikimit. Ishte zëri i tij nëpër fshat. Ishte prezenca e tij e menjëhershme. Kur fshati e dëgjonte motorin e Savit të afrohej, njerëzit merrnin frymë me lehtësi: “Erdhi Savi, u rregullua puna”. Nëpër shi, nëpër erë, nëpër vapë, ai e përshkonte Manzën, Rrashbullin, kodrat, stacionet e ndërzimit, stallat, kapanonet e bagëtive. Me shpejtësi, me kujdes, me profesionalizëm. Jo për të treguar unin, por për të qenë aty ku duhej. Nuk e kurseu kurrë veten.

Një motor që u kthye në simbol të nxitimit të tij drejt punës. Një motor që e njihte çdo rrugë, çdo kthesë drejt kooperativës. Një motor që shoqëronte ditët e tij, shpesh edhe netët. Ishte i shkathtë, i saktë dhe i përkushtuar. Sa herë shfaqej me motor në oborrin e kooperativës, punëtorët e kuptonin se kishte urgjencë, problem, këshillim, kontroll, ose thjesht ishte aty sepse do të ishte i pari që të vinte.

E shikonin tek ecte me nxitim, me çantën e vogël të mjeteve të punës, me bllokun e shënimeve ku mbante gjithçka prodhimin, sëmundjet, masat, por edhe ide të reja. Sepse Savi ishte nga ata njerëz të rrallë, që nuk kënaqeshin me një punë të kryer, por donte gjithmonë më mirë se kaq.

Njeriu që punonte me shkencën dhe gjykonte me praktikën

Savi Shyti nuk ishte vetëm praktik, por  edhe studiues. Në kooperativën bujqësore të Rrashbullit, kreu studime shkencore për përmirësimin e racave të bagëtive të imta dhe të gjedhit, duke arritur rezultate që u vlerësuan deri në Ministrinë e Bujqësisë.

Ishte ndër nismëtarët e stacioneve të ndërzimit, të lindjeve të planifikuara, të kartelizimit të bagëtive, revolucion i vërtetë për kohën. I kërkuar si specialist. I respektuar si profesionist. I dashur si njeri.

Në vitet ’80-të, kur Shqipëria vendosi të ndërtonte fabrikën e parë të prodhimit të ushqimit për blegtorinë, ekipi i projektimit nuk mund të përfytyrohej pa Savin. Mbeti aty, me mendjen e tij të saktë, me përvojën, me idetë e reja, me përkushtimin që nuk kishte moshë. Njeriu i punës. Njeriu i sakrificës. Njeriu i përgjegjësisë.

Dashuria më e madhe familja

Në vitin 1962, ndërsa bota jashtë ecën me ritmin e vet, një takim i thjeshtë do t’i jepte tjetër drejtim jetës së tij. Njihet me Dianën. Pas pesë vitesh vendosin të krijojnë familje, që do t’i ngjante atij: e qetë, e ndershme, e punës, plot dashuri dhe njerëzi.

Diana, bashkshortja tregon, se asnjë festë nuk e kanë nisur e mbaruar pa trokitur dikush në derë për punën e Savit. Dhe ai çohej, gjithnjë. Sepse kjo ishte natyra e tij. Sepse kështu qe formuar. Sepse zemra e tij nuk pranonte "më vonë".

Nga kjo familje e bukur lindën tre fëmijë: Entela, Bojkeni, Denata. Entela, vajza e madhe, është bashkëshortja e intelektuaalit me zë Aurel Kaçulinit. Me të dhe me dy fëmijët e tyre, Alekun dhe Jozefin, vazhdon drita e Savit. Dhe është një dritë që nuk shuhet,  sepse ai vetë nuk ia lejoi jetës të ikte pa lënë gjurmë.

Jeta që u ndërpre shumë shpejt

Viti 1986 do të ishte më i rëndi për familjen, për miqtë, për kolegët, për qytetin. Më 1 maj 1986, pas një insulti cerebral fatal, Savi Shyti u nda nga jeta vetëm 50 vjeç. Jetë e shkurtër, por e mbushur plot. E mbushur aq shumë sa mjafton për pesë jetë.

Iku në moshën, kur njeriu sapo nis të marrë frytet nga mundi i vet. Por nuk iku bosh. La pas një jetë të ndërtuar. Një vend të merituar në historinë e blegtorisë shqiptare. Një model profesional. Një qytetar dinjitoz. Një baba shembullor. Një burrë i rrallë. Një njeri pa të dytë. Diana thotë: “Edhe tani e kam në krahun e djathtë. Më duket sikur dëgjoj këshillat e tij.” Dhe ajo fjalë e thjeshtë i përmbledh të gjitha.

Në këtë qytet, në këtë tokë, në këtë vend, ku shumë emra shuhen e shumë histori humbin, Savi Shyti nuk i takon të jetë një prej tyre. Është dritë që duhet ruajtur, një model që duhet treguar, një emër që duhet shkruar. Sepse nuk punoi vetëm për kooperativat. Punoi edhe për njerëzit. Nuk jetoi vetëm për familjen e vet, por për çdo familje që kishte një kafshë të sëmurë, një hall, një natë pa gjumë.

Ishte njeriu që nuk e njihte fjalën “s’kam kohë”. Njeriu që nuk e njihte fjalën “s’di”. Njeriu që nuk e njihte fjalën “jo”. Duke shkruar për të, duke e kujtuar, duke e përmendur, bëjmë pikërisht atë që meriton, i japim përjetësinë që punoi gjithë jetën për ta ndërtuar, pa e kërkuar. E nderojmë si qytetar. Si profesionist. Si mik. Si biri i këtij qyteti.

Durrësi ka pasur shumë njerëz të mirë. Por Savi Shyti ishte prej atyre të paktëve, që njerëzit i përshëndesnin si të ishte i tyre. Sepse ishte i tyre. Është ende i tyre. Dhe do të mbetet i tyre. Savi jeton në kujtesën e fëmijëve të tij të mrekullueshëm: Entela, Bojkeni, Denata. Jeton tek dy nipërit, Alek dhe Jozef, që trashëgojnë nga gjyshi dritën e syve. Jeton tek Diana, që për çdo ditë ruan mirësinë e tij si medalje nderi.

Jeton në portin e Durrësit, në rrugicat ku kaloi, në dyqanet ku e përshëndetnin, në fshatrat ku e prisnin me shpresë, në motorin e kujtimeve që tingëllon ende. Jeton te njerëzit që e takuan qoftë edhe një herë. Jeton tek ky shkrim. Jeton tek mirësia që la pas. Sepse Savi Shyti nuk ishte thjesht një njeri i mirë.

Humbja e tij tronditja që ndjeu i gjithë Durrësi

Kur lajmi u përhap se Savi Shyti kishte ndërruar jetë, jo vetëm fshati, jo vetëm kooperativa, jo vetëm familjarët e miqtë, por i gjithë qyteti u trondit. Ishte një prej atyre humbjeve që krijojnë boshllëk në komunitet, sepse figura të tilla nuk vijnë shpesh. Ishte ende i fortë, ende në moshë pune, ende me projekte, me ide, me përkushtim. Por jeta është e çuditshme, e padrejtë në raste të tilla dhe ikja e tij la plagë të hapur që vazhdon të mbetet e tillë.

Njerëz të tillë si Savi Shyti, nuk maten me moshë. Nuk maten as me orë pune. Nuk maten me tituj dhe as me fjalë të mëdha. Maten me gjurmët që lanë. Me respektin që fituan. Me shembullin që dhanë. Me qetësinë që krijuan. Me prodhimin që rritën.

Me njerëzit që i frymëzuan. Me familjen që e dashuruan. Me qytetin që e mori në zemër.

Savi Shyti ishte zotni i vërtetë, një burrë i pashëm në trup dhe në shpirt, një punonjës që nuk e ndau dita nga nata për tokën dhe bagëtinë, një qytetar shembullor, një koleg i jashtëzakonshëm, një baba fisnik dhe një bashkëshort i ndjeshëm e i përkushtuar.

Shkoi shpejt. Por la pas një jetë të madhe. Dhe në këtë jetë të madhe, mbetet i paharruar. Ishte një dritë. Dhe dritat nuk shuhen.

Bujar Qesja

Durrës: 14 dhjetor 2025