Në qendër të Tiranës qëndron një monument i heroit më të madh të Shqipërisë, Skënderbeut.
Nuk është për t'u habitur që Skënderbeu do të nderohej në hapësirën publike më të shenjtë të këtij kombi të vogël ballkanik. Ai nderohet botërisht si një luftëtar lirie dhe si simbol i rezistencës kundër sulmit turk osman gjatë shekullit të 15-të. Pas vdekjes së Skënderbeut, turqit pushtuan dhe administruan Shqipërinë për më shumë se 500 vjet. Aftësitë ushtarake dhe politike të Skënderbeut ishin të vetmet gjëra që i mbanin turqit larg. Ai ishte unifikues, duke sjellë nën drejtimin e tij më shumë shqiptarë se kushdo deri në atë kohë. Kjo ishte aq afër sa shqiptarët e fragmentuar famëkeq do të arrinin bashkimin deri në shekullin e 20-të. Kështu, Monumenti i Skënderbeut zë hapësirën më të spikatur (Sheshi Skënderbej) në kryeqytetin e vendit – ashtu siç zë vendin më të rëndësishëm në zemrat shqiptare. Ekziston edhe fakti që çdo njeri i reduktuar në një emër të vetëm në Ballkan (për shembull: Tito) është një figurë historike me rëndësi të madhe. Skënderbeu ishte sigurisht i tillë. Jeta, trashëgimia dhe legjenda e tij e zbeh atë të të gjithë figurave të tjera historike shqiptare.
Shqiptarët osmanë – Vështirë për të gjetur heronj
Skënderbeu është thelbi i heroizmit kombëtar shqiptar. Kjo është në kontrast të plotë me figurat e Shqipërisë moderne, Mbretin Zog dhe Enver Hoxhën. Ata shihen ose si tejet të korruptuar ose tmerrësisht keqdashës. Burra që vënë interesin e tyre mbi atë kombëtar. Ironikisht, gabimet dhe të metat e tyre e bëjnë trashëgiminë historike të Skënderbeut të shkëlqejë shumë më tepër. Mjaft e çuditshme, megjithëse Skënderbeu ishte një mysliman i krishterë luftarak, Shqipëria tani është një komb me shumicë myslimane që nderon një të krishterë. Pesë shekuj sundimi osman e transformuan Shqipërinë. Megjithatë, kishte edhe shumë shqiptarë që transformuan Perandorinë Osmane. Kini parasysh se përveç Skënderbeut, shqiptarët më të famshëm dhe më të fuqishëm në histori ishin vezirët e mëdhenj të shumtë që prodhoi ky territor i vogël ballkanik. Pozicioni i Vezirit të Madh në Perandorinë Osmane ishte në thelb kryeministër, i cili drejtonte punët më të rëndësishme perandorake.
Me një llogaritje, ishin 292 vezirë të mëdhenj osmanë, 49 prej tyre ishin me origjinë shqiptare. Kjo ishte e dyta pas turqve etnikë në mbajtjen e pozitës së dytë më të fuqishme të perandorisë. Pozicioni i Vezirit të Madh i dha mundësinë një liste të gjatë shqiptarësh për të ushtruar një ndikim të paparë mbi perandorinë. Një Vezir i Madh kishte pushtet mbi të gjitha emërimet ushtarake dhe administrative, si dhe ishte zyrtari suprem gjyqësor i perandorisë. Vezirët e mëdhenj gjithashtu mund të komandonin ushtrinë në betejë. Një familje shqiptare, Koprulus, siguroi disa nga vezirët e mëdhenj më të fuqishëm në historinë osmane, aq sa një epokë e tërë u emërua me emrin e tyre. Epoka e Kopruluve (1656-1683), pa disa anëtarë të kësaj familjeje të fuqishme shqiptare që ripohuan dinamizmin e perandorisë nëpërmjet një sërë reformash. Këto përfshijnë masa kundër korrupsionit. Perandoria u ringjall dhe u zgjerua nën sundimin e tyre.
Realitete të zymta - Ekzekutimet e mëdha
Meqenëse vezirët e mëdhenj shërbenin sipas dëshirës së Sulltanit, ata gjithashtu mund të shkarkoheshin në çdo kohë. Kjo e bëri pozicionin e tyre të pasigurt, në mos të rrezikshëm. Për shembull, i quajturi me vend Selim i Zymtë kaloi nëpër shtatë vezirë të mëdhenj gjatë tetë viteve të tij si Sulltan. Njëri prej tyre ishte shqiptari, Dukakinoğlu Ahmed Pasha, i cili mbajti detyrën vetëm dy muaj e gjysmë para se Selimit t'i priste kokën. Ndërsa vezirët e mëdhenj ekzekutonin punët e shtetit, ata ishin gjithashtu të prirur të përfundonin marrësit e një ekzekutimi shumë të ndryshëm. 44 vezirë të mëdhenj u ekzekutuan dhe 11 të tjerë u vranë gjatë rebelimeve. Ata shpesh sakrifikoheshin nga Sulltani si koka turku për fushatat apo politikat e gabuara. Vezirët e mëdhenj shqiptarë sigurisht që nuk ishin të imunizuar nga ky fat i keq. Merrni shembullin e Kemankes Kara Mustafa Pashës, i cili në disa raste tentoi të shpëtonte veten duke dhënë dorëheqjen. Pasi ra nga favori për shkak të politikës së turbullt gjyqësore, Kara Mustafa u ekzekutua me urdhër të Sulltan Ibrahimit “të çmendurit”.
Një nga vezirët e mëdhenj shqiptarë më intrigues ishte Mere Huseyin Pasha. Atij iu dha emri Mere, që do të thotë “merre” në shqip, sepse ai e përdori këtë fjalë kur urdhëronte pasardhësit e tij t'u prisnin kokën armiqve. Thuhet se Mere ishte i vetmi vezir i madh që nuk fliste turqisht. Ai shërbeu në rol dy herë me herën e dytë që rezultoi fatale. Askush nuk e di nëse Sulltan Mustafa I dha urdhrin për ekzekutimin e Vezirit të tij të Madh duke thënë "Mere". Jo çdo vezir i madh shqiptar pati një fund vdekjeprurës, madje arriti të jetonte një jetë të gjatë duke e mbajtur punën disa herë. Koca Sinan Pasha arriti t'i mbijetojë të pesë mandatet e tij si Vezir i Madh nga 1580 – 1596. Fakti që ai vdiq në paqe me një pasuri të madhe flet për talentin e tij si politikan dhe administrator.
Vezirët e mëdhenj nuk ishin të vetmit zyrtarë të lartë osmanë që erdhën nga Shqipëria. Kishte gjithashtu rreth njëqind Mjeshtër të Madh të gardës elitare të jeniçerëve. Ata gjithashtu dominuan shumë nga radhët e larta të burokracisë dhe ushtrisë deri në ditët e zbehjes së Perandorisë. Për të dhënë vetëm disa shembuj, dy nga pesë gjeneralët osmanë në Betejën e Galipolit ishin shqiptarë. Dy kryeministra osmanë gjatë Luftës së Parë Botërore ishin gjithashtu me origjinë shqiptare. Disa historianë besojnë gjithashtu se themeluesi i Turqisë moderne, Mustafa Kemal Ataturk mund të ketë qenë një shqiptar etnik.
Otomania – Një shtet shqiptar
Të gjithë këta shembuj të çojnë në një pyetje gjithëpërfshirëse: Pse shqiptarët ishin kaq të shquar në nivelet e larta të Perandorisë Osmane? Në fund të fundit, Shqipëria nuk është një vend shumë i madh dhe baza e saj e popullsisë ishte më e vogël se shumë zona të tjera të Perandorisë. Një arsye mund të jetë se shqiptarët ishin më të gatshëm të konvertoheshin në Islam sesa grupet e tjera etnike brenda perandorisë. Kjo ishte një rrugë drejt lëvizshmërisë lart që shqiptarët e ndiqnin shpesh. Ishte gjithashtu një mënyrë për të shmangur nivelet zhvatëse të taksave që u imponuan nga shekulli i 17-të e tutje për pakicat fetare. Ndërkohë, të konvertuarit në Islam jo vetëm që do të paguanin taksa më të ulëta, por do të merrnin edhe grante për tokën.
Në një kohë kur shoqëria dhe ekonomia bazoheshin kryesisht në bujqësi, toka e lirë ishte një tërheqje e madhe. Shqiptarët i shfrytëzuan të gjitha këto rrugë për të fituar një vend të lartësuar në punët perandorake. Megjithatë, pesëqind vitet e sundimit osman vonuan rritjen ekonomike dhe sociale në Shqipëri si dhe zhvillimin e një ndërgjegjeje kombëtare. Paradoksalisht, meqenëse shqiptarët kishin shumë pozita të fuqishme brenda Perandorisë Osmane, ata pjesërisht kishin fajin e tyre. Deri në fund, ata ishin osmanë sa çdokush në perandori.
