Vërtet i përjetuar, ⊠e përjetuam
Fatmir Terziu
âNjĂ« grusht dhe nga fshati i braktisurâ thotĂ« autori Ă«shtĂ« njĂ« tregim i jetuar. I tillĂ« mâu duk edhe mua si lexues, qĂ« nuk e njoh atĂ« zonĂ«. E besova dhe fshiva sytĂ«, por edhe atĂ«herĂ« mĂ« dukej i tillĂ«. E dini pse? MĂ« mjaftoi kaq: âFshati Piqeras Ă«shtĂ« i vendosur nĂ« njĂ« pllajĂ« qĂ« ngrihet nga ana e detit nĂ« njĂ« lartĂ«si mbrojtĂ«se nga pirateria, si vapor gjigant qĂ« zgjatet afĂ«rsisht njĂ« kilometer.â E kush tjetĂ«r nĂ«se nuk e pĂ«rjeton e di tĂ« fshehtĂ«n e njĂ« fshati? Ja pra shkrimtari, Kostandin Vogli, na ka bindur me njĂ« tĂ« shkruar tipike, origjinale, tĂ« thjeshtĂ« e mjaft domethĂ«nĂ«se. QĂ« tĂ« mbetet e tillĂ« vazhdojmĂ« paksa: âPjerrĂ«sia i kullon ujĂ«rat e tepĂ«rta, por i rrit pemĂ«t tĂ« larta. Prandaj kĂ«tu ka patur gjithmonĂ« njĂ« bukuri natyrore, qĂ« nuk e gjen nĂ« asnjĂ« vend tjetĂ«r. Nga ana lindore, nĂ« tĂ« gjithĂ« gjatĂ«sinĂ« shtrihet lugina e Bunecit me gjirin e saj tĂ« mahnitshĂ«m.â Edhe kjo cilĂ«si e dhuruar nga Zoti, nga natyra dhe qasja e vendndodhjes e plotĂ«son tĂ«rĂ« formĂ«n e njĂ« tregimi tĂ« tillĂ«. Se nĂ«se do tĂ« ishte ndryshe, kur e kuptojmĂ«, se ajo qĂ« po tregohet Ă«shtĂ« thjesht njĂ« histori, na bĂ«nĂ« tĂ« mbetemi me tĂ« thjeshtĂ«n e kĂ«saj historie, me ndjenjĂ«n e atij tregimi.
NdjejmĂ« se nuk po ndodh mĂ«, ajo qĂ« duhej treguar. Kur e kuptojmĂ« historinĂ« qĂ« po thuhet, ato janĂ« vetĂ«m fjalĂ«, kur thjesht mund tĂ« shkĂ«rmoqen dhe hidhen pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« me narativin e diskursin e tij atĂ« qĂ« mban peng tĂ« kaluarĂ«n te mbluar me pluhura e nĂ« plehra, dhe atĂ«herĂ« kuptojmĂ« se kush do tĂ« jetĂ« ajo qĂ« kishte ikur diku nĂ« kĂ«to ikje tĂ« pafundme, nga braktisjet, se atĂ«herĂ« folja ndĂ«rron kohĂ«: âSi nuk u doli nĂ« rrugĂ« asnjĂ« plak tĂ« paktĂ«n sa tĂ« çmallej dhe tĂ« ndĂ«rronin dy fjalĂ«. KĂ«tĂ« dĂ«shirĂ« u shprehu , por ja dhe shtĂ«pia e lindjes, e cila ja ndĂ«rpreu tĂ« gjitha mendimet dhe dĂ«shirat e çastit. NjĂ« brengĂ« ndjeu, njĂ« shtĂ«rngim nĂ« grykĂ«, sikur do tĂ« mbytej dhe pa e kuptuar lĂ«shoi njĂ« varg lotĂ«sh. Nuk i lĂ«shoi ajo. LotĂ«t i erdhĂ«n vet. Ishin lotĂ« malli, lotĂ« nostalgjik, lotĂ« qĂ« u derdhĂ«n pĂ«r tĂ« njomur shkretĂ«tirĂ«n qĂ« pĂ«rvĂ«lonte jo vetĂ« oborrin e shtĂ«pisĂ« sĂ« saj, por tĂ« gjithĂ« fshatin.â Pra dikur ishte ndryshe? Dhe kĂ«tĂ« e rrĂ«fen vetĂ«m diskursi i pĂ«rjetimit, diskursi i njĂ« kohe tĂ« jetuar, qĂ« ka zbritur nĂ« platformĂ«n e shkrimit pĂ«r tĂ« treguar.
Dhe me kĂ«tĂ« tĂ« treguar mĂ«son se edhe atje Ă«shtĂ« e pandashmja e trungut shqiptar jug-veri, edhe atje Ă«shtĂ« âmali i Lavanit qĂ« quhet Maja e Hasitâ se edhe ndodhet ânjĂ« shtĂ«pi, (tani e braktisur)â. Po zbrazet trungu?
Ndoshta Ă«shtĂ« njĂ« plagĂ«, qĂ« kĂ«rkon tĂ« thajĂ« lotĂ«t e mallit se aty âNjĂ« ditĂ« tĂ« bukur tĂ« muajit gusht, nĂ« qĂ«ndĂ«r tĂ« fshatit ndaloi njĂ« veturĂ«. Prej andej zbritĂ«n tri gra, ku ndĂ«rmjet tyre njĂ« e moshuar 90 vjeçare.â Dhe kjo ardhje zbulon âKalldrĂ«min qĂ« gjarpĂ«ronte deri tek shtĂ«pia e sajâ, nĂ« sytĂ« e saj dhe nĂ« njĂ« Ă«ndĂ«rr qĂ« zbulohet nga narrativi tek âTatiana qĂ« tani jeton familjarisht nĂ« Itali dhe kushĂ«rira e saj Antigoni me tĂ« birin Julianin shoferâ. NĂ« kĂ«tĂ« diskurs fjalitĂ« e spikatura bĂ«jnĂ« tĂ« tĂ«rĂ«n e duhur: âThatĂ«sia pĂ«r njerĂ«z e hutoi, por nuk tha asgjĂ«.â; âSi nuk u doli nĂ« rrugĂ« asnjĂ« plak tĂ« paktĂ«n sa tĂ« çmallej dhe tĂ« ndĂ«rronin dy fjalĂ«.â; âNjĂ« brengĂ« ndjeu, njĂ« shtĂ«rngim nĂ« grykĂ«, sikur do tĂ« mbytej dhe pa e kuptuar lĂ«shoi njĂ« varg lotĂ«sh. Nuk i lĂ«shoi ajo. LotĂ«t i erdhĂ«n vet. Ishin lotĂ« malli, lotĂ« nostalgjik, lotĂ« qĂ« u derdhĂ«n pĂ«r tĂ« njomur shkretĂ«tirĂ«n qĂ« pĂ«rvĂ«lonte jo vetĂ« oborrin e shtĂ«pisĂ« sĂ« saj, por tĂ« gjithĂ« fshatin.â Etj. e mĂ« pas syri bĂ«n krahasimin duke paqtuar mendjen: âZor se mund tĂ« gjesh tĂ« paktĂ«n nĂ« pellgun e Mesdheut fshat me njĂ« pamje mĂ« mahnitĂ«se, pamje mĂ« piktoreske nuk mĂ« kanĂ« zĂ«nĂ« sytĂ« as nĂ« Greqi, e cila ka me mijĂ«ra panorama tĂ« rralla. As nĂ« Itali ku kam shĂ«titur nĂ« vĂ«nde mjaftĂ« tĂ« bukura. Po, si Piqerasi im, nuk ka!â e si mund tĂ« mos kishte kĂ«tĂ« marĂ«veshje prania mentale qĂ« zhbirron diskursi e sĂ« kaluarĂ«s, kur âPo i vinte si njĂ« fishkĂ«llimĂ« nga errĂ«sira e sĂ« shkuarĂ«s, prodhimi nga kodrat e konjakut, apo nga baçet e ullinjve dhe agrumeve.â
MjeshtĂ«risht autori na bĂ«n tĂ« kuptojmĂ« se ende vazhdojmĂ« tĂ« pĂ«rjetojmĂ« tregimin, duke na prurĂ« qartĂ« dhe pastĂ«r: âNga ajo errĂ«sirĂ« nuk e humbi shikimin si nata, por po kthjellohej si nĂ« prag tĂ« agimit. Ajo tokĂ« edhe e mbuluar nga bari i krisjes nga braktisja e saj, pĂ«rsĂ«ri ka ushqyer zogjtĂ« e shumĂ«llojshĂ«m dhe e mbushi shpirtin me shpresĂ«. Ja njĂ« hardhucĂ« e verdhme po mbijeton dhe ajo sĂ« bashku me zoqtĂ« e qiellit. PĂ«rsĂ«ri oborri i saj kishte ushqimpĂ«r gjallesat. Aty gjenin fara pĂ«r ushqim dhe pinin vesĂ«n e mĂ«ngjesit.â
Mbyllja Ă«shtĂ« njĂ« preambulĂ« e thirrjes sĂ« shpirtit, Ă«shtĂ« si njĂ« britmĂ« qĂ« tĂ« rrĂ«mben dhe ndaj unĂ« preferoj tĂ« mos ia prish bukurinĂ« e saj: âDheu i vĂ«ndlindjes. BaltĂ« nga mitra e saj. Nga toka ku kam lindur unĂ« e jam rritur e ku pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« kemi qarĂ«. Ai kĂ«nd toke, me ato rrĂ«njĂ« hardhie e ullinjĂ«, ka kĂ«rkuar mĂ«shirĂ« pĂ«r pĂ«rkujdesje, duke kujtuar se mbi kurmin e saj ka ndier shkelje tĂ« renda, me djegje nga luftĂ«rat, rjepur nga cingĂ«rimat e tufanet dhe nga mungesa e njerĂ«zve tĂ« saj, mall. E la me mallĂ«ngjim shtĂ«pinĂ« e saj, tĂ« cilĂ«n mendoi se e pa pĂ«r herĂ« tĂ« fundit dhe zbritĂ«n nĂ« qĂ«ndĂ«r tĂ« fshatit. QentĂ« po flinin tĂ« pa shqetĂ«suar nĂ«n hijen e ullirit, ndĂ«rsa nga klubi i vogĂ«l po vinin zhurma tĂ« shqetĂ«suara. Me siguri ndonjĂ«ri prej tyre kishte bĂ«rĂ« ndonjĂ« hile nĂ« letra ose domino. I vetmi banor qĂ« u foli ishte prifti, i cili sa i pa, vrapoi nĂ« portĂ« tĂ« kishĂ«s dhe u bĂ«ri ftesĂ« tĂ« hynin brĂ«nda. E pranuan ftesĂ«n dhe hynĂ« nĂ« sallĂ«n e ndriçuar me qirinjĂ«, si ditĂ« e Diel qĂ« ishte tĂ« ndiznin edhe ato disa qirinjĂ« pĂ«r shpirtrat e tĂ« vdekurve. Aty e parafytyroi si mĂ« parĂ« sallĂ«n e kishĂ«s plotĂ« me njerĂ«z dhe u shpreh me zĂ«. âNdofta ndonjĂ« ditĂ« do tĂ« rikthehen shumĂ« prej tyre. ĂshtĂ« pĂ«r tĂ« ardhur keq qĂ« ky fshat PERLĂ tĂ« braktisetâ. âAMINâ shprehu kĂ«naqĂ«sinĂ« prifti. Dhe si plakĂ« e moshuar qĂ« Ă«shtĂ« bĂ«ri kryqin para kishĂ«s, duke pĂ«rsĂ«ritur disa herĂ« me zĂ«. âKthei o Zot tĂ« gjallĂ«rohet pĂ«rsĂ«ri fshati!â
Nëse do të duhet ta rilexojmë, do na duhen pako me copëza të buta letre për ⊠Dihet roli i syve në këtë rast. Bukur!
