Imagjinoni shkollën e madhe të Shtërmenit, buzë rrugës automobilistike që të shpie në Gostimë e më tej në Banjë ... Pastaj tërë shtrirjen e gjerë e të gjatë ndanë kësaj rruge. Ka gjithnjë turma njerëzish që zhurmojnë, disa në radhë, disa duke biseduar nga dritaret, të tjerët duke pirë një pije të freskët. Ka fëmijë që luajnë në qoshe, foshnja që pinë qumësht dhe kudo që të shikoni, shihni njerëz të të gjitha bindjeve të bashkuar nën flamurin e një njerëzimi të përbashkët. Dhe cila është arsyeja që kjo pjesë e ndryshme e shoqërisë të jetë e pranishme në një vend, në një pasdite të qetë dhe të përgjumur të dielën në mjediset e kësaj shkolle në Shtërmen? "Përgjigja është e drejtëpërdrejtë atje në të gjithë hollin e zënë të katit të parë ku është vendosur një poster për një takim të radhë të quajtur “Udhëtim në vitet e vuajtjes”. Vetë flluska ajri që pushtojnë atmosferën e gëzueshme e të zhurmshme nga pritja me padurim dhe pritja që stafi i shkollës adresoi kur Kryetari i Bashkisë së Elbasanit, Emin Haxhiademi, preu shiritin “proverbial” dhe i futi njerëzit në auditor.
Ishte si sot më parë, 18 qershori i vitit 1995. Në krahun tim qëndronin Kristo Mema, Demir Pojani në anën tjetër miku i mirë Bardh Doko e mjaft të tjerë të ardhur pikërisht për këtë ngjarje të shënuar. Pritej të vinte për herë të parë Kryetari i Parlamentit shqiptar, Pjetër Arbnori dhe natyrshëm atmosfera kishte një hapësirë më shumë për respektin qëtregohej nga të pranishmit. Në anën tjetër një ekran i sapomontuar që flet për ato vuajtje…
Hapësira, e gjerë dhe e hapur, është gjëja e parë që godet audiencën ndërsa ata zënë vendet e tyre dhe i lënë sytë e tyre të enden nëpër spektër të madh të ekranit të huazuar. Një hartë shfaqet në ekran dhe një narrator shpjegon kohën dhe hedh sfondin në skenën që do të fillojë. Viti është i aradhës së vuajtjeve, vendi është një hapësirë kohore e një mugëtire gjysëmshekullore dhe historia ka të bëjë me Njeriun, që do të fillojë udhëtimin drejt Udhës së Përndjekjeve në një pelegrinazh mistik, ku shkopi dhe hafija janë një e dukshme dhe e padukshme me një simbolikë tashmë të kuptueshme nga lotët që rrjedhin e shënjojnë Spaçin e skëterrën tjetër të quajtur “edukimi i Njeriut të Ri”. Njeriu karizmatik është në udhën e tij, ai shikon skeletin e një strukture tek yjet që vezullojnë nëpër kanavacën e qiellit të natës dhe ai ëndërron kthesat, kupolat, qytetet me xhevahire që shkëlqejnë në llumin e diktaturës, dhe vizioni i tij mësyn sytë si një skifter mbi rrugicat dhe rrugët e katrahurës deri sa të pushojnë mbi lotin, strukturën e tij të shenjtë në zemër të këtij njeriu.
Ky Njeri i bën lamtumirën familjes së tij të dashur dhe e nis udhëtimin e tij, i cili do ta shohë atë të testuar, si fizikisht ashtu edhe psikologjikisht, ndërsa udhëton për në disiplinimin e trilluar të jetës. Sprovimet dhe mundimet e tij në rrugën për në vdekë janë të detajuara me një pasuri emocionale, që shihet rrallë në ekranet e sotme moderne. Skenari është nuancuar në një mënyrë që lejon audiencën të lidhet me aksionin dhe karakteret e ndryshme. Thellësia e hulumtimit dhe kujdesi për të cilin tregohet fati i Njeriut që kërkonte lirinë është i balancuar në mënyrë delikate. Kjo është kinema si argëtim dhe arsim, ndaj është në atë institucion, ku vetëm ditë më parë xhamat e munguar i zëvendësoi dhurata e mikut të dijes, ai që kishte mjaft arsye të ndihmonte arsimin e fëmijëve, sepse kishte dashur të ishte vetë i tillë, sikurse ishte dhe amaneti i babait të tij.
Filmi zbulonte magjinë dhe çudinë e këtij Njeriu duke kundërshtuar jetën e propaganduar me adhuruesit e ditëve moderne në të njëjtat vende të shenjta si ato të vizituara nga udhëtari i ri gjithë ato vite më parë, duke kërkuar eshtrat e atyre që ende nuk kishin një varr, duke kërkuar zërat e britmat grykave e baltrave ku gjendeshin skeletet e lidhura me pranga hekuri të ndryshkura, aty ku Kristo Mema i përkrahur nga Emin Haxhiademi do të bënte atë që s’e bënte një skuadër e paisur me të gjitha mjetet. Shkalla e ngjarjes ishte realizuar në një mënyrë që do ta bëjë edhe befasuesin e njohësit të filmave më të lodhshëm, më kërkues në britmat therëse të asaj që ende nuk kishte tharë lotët.
Për sa i përket teknikave, teknologjia VHS ishte famëkeqe për të qenë jashtëzakonisht perfekte dhe e vështirë për t'u zotëruar. Formati nuk lejonte lirinë krijuese që mund të shfrytëzohet në 35 mm, kështu që i takonte besimit të grupit të realizimit që ky film të dukej i qetë dhe befasues. Framedo kornizë e vetme e dramës është një kanavacë e punuar bukur, që dukej se shkëlqen si një pikturë. Kinematografia është shembullore dhe përdor një gamë pikture. Grykat, kodrat, humbëtirat dhe malet janë kafe të thatë, të plasaritur dhe pluhur si pergamenë të rrudhur, ndërsa dielli pikon lavë të artë në peizazhin e djegur. Veshjet e kërkuesve janë si fenerë që lundrojnë në pluhurin e butë të rërave të humbëtiës, ndërsa lopatat që varen në brez, janë të qepura me dashuri në fijet jeshile dhe blu; dhe duart plot kallo nga vagonat e Spaçit, ende mbajnë në krahët dhe kyçet e këmbëve të vrara forcën e dikurshme të rinoshëve të fshatit. Atmosfera e ngrohtësisë dhe miqësisë është e dukshme në çdo skenë, veçanërisht kur më pas ushqimi i shijshëm ndahet nga shkëlqimi i butë i kuq i qershive të Shtërmenit në tryeza. Lartë mbi këtë përzierje ngjyrash, gjuhësh dhe dallëndyshe të emocioneve njerëzore janë yjet e vallëzimit që gëlojnë në qiej. Spektakli dhe tingujt e një epoke të tejkaluar janë dizajnuar mahnitëse. Tashmë ka një shpresë lirie, ka një realizim ëndrre…, por ende sa larg jemi për ta riparë atë që duhej të kishte mbaruar si e tillë?
“Udhëtimi në vitet e dhimbjes … ” është një udhëtim shprese, një udhëtim mirëkuptimi dhe një udhëtim që do të frymëzojë. Shkalla e bukurisë dhe bukuria e këtij filmi e la audiencën të lotuar dhe nxiti një dëshirë për të mësuar më shumë rreth të kaluarës, të cilën ndonjëherë ne e lëmë pas dore ta reflektojmë në jetën tonë të shpejtë. Ky film është një ode për paqen, dashurinë dhe dhembshurinë dhe vepron si një urë mirëkuptimi midis të kaluarës dhe së tashmes. Dhe, ndërsa filmi strukej në të zezë në përfundimin e tij, besoj se ende ekziston një imazh i përhumbur përfundimtar që do të tingëllojë me çdo anëtar të audiencës. Mesazhi është i thjeshtë dhe i bezdisshëm. Ajo ilustron natyrën kalimtare dhe të shpejtë të jetës; kjo tregon se si ndriçojmë me shkëlqim nga drita e diellit të mesditës dhe më pas veniten në hijet e qeta të muzgut që po vjen. Udhëtimi ynë në këtë jetë duhet të jetë ai që respekton gjithë njerëzimin pavarësisht dallimeve tona kulturore ose politike. Jo rrallë herë njeriu largohet nga skena të tilla, duke e ditur se shpirti është lëvizur nga diçka e rrallë, delikate dhe e hollë. Kjo ishte një nga ato raste të rralla. Nga ato raste që kishte gjithnjë një protagionist, një pinjoll të përkundur në pragun e të Madhit, Et’hem Haxhiademi.
