“Shqiptarët në Ballkan “
- persiatje
Kisha kohe , qe pata lexuar librin ”Shqiptaret ne Ballkan “ . Eshte nje liber me 145 faqe , por me vlera te spikatura memoriale dhe historike . Kane shkruar kumtesa njembedhjete autore , te fushes se historise , letersise dhe te publicistikes .
Kete liber te rendesishem , e cfletova ne prag te 6 Djtjetorit te ketij viti , kur u publikua lajmi se ne Tirane , do te mbahet mbledhja e liderve europjne , per te kryer mbledhjen e tyre te punes , ne diskutim te problematikave kohore te kontinentit dhe te krejt Botes .
Librin e ka botuar “Instituti shqipetar , per studime nderkombetare , botim i vitit 2001 , me redaktor , Lutfi Dervishin . Ne hyrje te librit theksohet se” libri eshte nje permbledhje e kontributeve te eksperteve te studimeve nderkombetare , si dhe personalitete te shquar te te kultures shqiptare . Instituti ka organizuar debate , ne Tirane , kryesisht ne vitin 2001 e ne vijim .Libri pasqyron disa kumtesa .
“Ato jane deshmi e qendrimeve dhe analizave te kohes , por njeherazi edhe e keqkuptimeve , qe jane cfaqur , here – here , ne shqyrtimin e ceshtjeve ballkanike , posacerisht atyre shqiptare .“ thuhet ne parathenien e librit.
Dhjete autore kumtesah , jane politologe te shquar dhe politikane me emer , ne Ballkan dhe me gjere . Mendimet e tyre te 20 viteve me pare , sot , kane gjetur zbatim , ne praktiken e gjere te zhvillimit ballkanik pergjithesisht dhe te shqiptarve , ne Ballkan vecanerisht .
Nje kumtese e ka shkruar Shkrimtari , Ismail Kadare . Eshte botuar e para , ne te njemedhjetat , duke qene se ka rrahur te tera problemet , meriton me shume vemendje . Mendimet e nje shkrimtari , si ne kete rrast , i perkasin popullit , nga ku ka dale shkrimtari . Duke qene e ketij formati , kumtesen e shkrimtarit , do ta komentoj , pasi te kemi shtjelluar mendimet e politollogeve , qe perbejne edhe pjesen me voluminoze te librit .
Ne kumtesen e Joanuz Bugjski rrihet problemi i “Shqiperise se madhe “ . Ky problem , sipas autorit , lindi , pas shperberies te Jugosllavise . “ Ekziston nje ndjenje pan-shqiptare , e nje kombi te ndare , qe eshte cfrytezuar , si nga militantet shqiptare dhe ata antishqiptare “ ( F. 24 ).
Ky problem , qe thekson autori , ka gjetur zgjidhje . Ne kohen e sotme , eshte njohur shteti i pa varur i Kosoves dhe shqiptaret ne Maqedonine e veriut , kane fituar statusin e njohjes se gjuhes shqipe , si ghuhe zyrtre . Ka ndodhur perfaqesimi i shqiptarve , ne organet e larta ligjformuse dhe ato ligjzbatuse , ndersa minoriteti shqiptar ne Mal te Zi , trajtohet sipas te drejtave te minoriteteteve ne konvekten perkatese .
Duke analizuar problemin maqedons , autori shkruan :” Shkupi ka nevoje , per nje diallog te thelle me lideret shqiptare , qe te krijoi nje kontrate te re kombetare “( F 25 ) . Kjo kontrate tani eshte tejkaluar . Shqiptarve te Maqedonise se veriut u eshte njohur aftesia shtetformuse . Shteti Maqedon i veriut , quhet shtet i Maqedonsve dhe i shqiptarve . Me te drejte autori thekson se “ lideret shqiptare , duhet te hedhin poshte c’do nocion te “ Shqiperise se madhe” , ose “Kosove te madhe “. Synimi duhet te jete , jo per Shqiperi te madhe , por per Shqipperi te mire . Koha , ka ardhur , qe te perqendroheni ne sfidat , per nje Europe te madhe . “ ( F28-29 ).
Problemi i “Shqiperise se madhe” nuk eshte shtruar nga organet zyrtare te Shqiperise , te Kosoves dhe te shqiptarve ne Maqedonine e veriu. Ajo , qe ekziston historikisht eshte “Shqiperia natyrale “ , ku zhvillohen nacionaliteti shqiptar , ne Metohi dhe Bujanovsk , si dhe ai ne Mal te Zi. .
Ajo , qe ka mbetur pa u zgjidhur , ne ceshtjet e minoriteteve , eshte e drejta e komunitetit cam , per te njohur pronat e tyre stergjyshnore te uzurpuara , nga falangat terroriste te shtetit grek , fill pas Luftes se dyte boterore . Nuk di ndonje rrast , qe ndonje funksionar shteti ose Partie , te kete shqyptuar shprehjen “Shqiperi e madhe “. Shqiperia natyrale , eshte tjeter gje .
Nje kumtese te rendesishme ka referuar politologu Daniel N. Nelson , Antar i bordit nderkombetar te ISHSN. . Ky autor shkruan se shtetet perendimore , duhet t’i ruhet frikes te kostove njerezore , ne nje rajon , ku “Kombet jane te forta dhe shtetet, jane te dobeta”.(F32) Rreth ketij problemi madhor eshte perqendruar kjo kumtese , qe percaketon hollesisht kushtet e autonomise , pavaresise dhe rolin e KFOR -rit , ne garantimin e sigurise te shtetit te ri kosovar .
Lidhur me problemet teorike , qe shtron politologu Daniel Nelson ,shteti shqiptar i Kosoves , u shkeput nga ish federata jugosllave , me ndihmen e fuqive te medha perendimore , qe bombarduan shtetin federativ jugosllav , prej te cilkit ishin shkeputur gjashte republika dhe paten fituarr autonomine . Per Kosoven shteti Jugosllav , pretendonte se Kosova eshte Serbi dhe ushtroi ndaj krahines autonome , dhune te pa shembellt mbi popullsine civile . Nuk ka kufij te percaketuar zyrtarisht, pretendonin serbet agresore . Mbas kesaj dhune te pa shoqe , populli kosovar u ngrit ne kryengritje te armatosur dhe ne bashkeveprim , me bombardimet e aleateve , fitoi lirine e shtetit te Pavarur , ne vitin 1999.
Ne kete kontekst , autori I kesaj kumtese shkruan “Ne rajon u aplikua ndihma , simbas shembullit , kur kombet jane te forta dhe shtete jane te dobeta “ .
Shteti I ri I Kosoves , u konfigurua simbas kufive te njohur zyrtarisht dhe nderkombtarisht , brenda ish Federates Jugosllave . Nuk u shkel parimi nderkombetar i mos ndryshimit te kufive . Kete problem e ka rrahur ne kumtesen e vet politologu , Enver Hasani . Parimin politik , te mos ndryshimit te kufijve e ngriten shume shtete , aleate te ish Jugosllavise , por kjo perbente nje argument falls , qe u rrezua , nga Keshili i Sigurimit te OKB se, me rezuluten 244 .
Autori Enver Hasani , problemin e mos ndryshimt te kufive e ka trajtuar historikisht , qe nga Roma e lashte , e ne vijim . “Zbatimi i ketij parimi shkruan autori u zbatuan ne rrastin e cperberies te ish B. Sovjetik , Cekosllovakise dhe ish Jugosllavise . Zgjidhja perfundimtare e statusit te Kosoves , u mbeshtet nga vendimet e konferences te Rambujese “. Ne kete veshtrim , te tera diskutimet , per pavaresine e Kosoves jane te sheshuara , pretendimet jugosllave , nuk mbeshteten ne asnje klauzole se te drejtes nderkombetare . Refuzimi serb , per te njohur shtetin ligjor te Kosoves , eshte kokfortesi institucionale . Nje kumtese te rendesishme , referoi , ne sezonin e Institutit . Daniel Serwer , Drejtor i Institutit te paqes , ne SHBA . Kjo kumtese titullohet “Shqiptaret ne Ballkan “ , qe ka sherbyer edhe si titull , per krejt librin . “Ceshtja shqiptare , shkruan autori , perben njeren , prej ceshtjeve te pa zgjidhura te Ballkanit . Per disa kjo ceshtje kufizohet ne shprehkjen , se kur do te jete dita , qe gjithe shqiptaret te qeverrisen nga nje qeverri e vetme . Pyetja reale , shprehet , kur do te vije dita , qe bashkimi i shqiptarve te vendoset ne baze te referendumit . Kumtesa e ketij autori eshte me e drejtperdrehjta , per problemin shqiptar . Edhe kumtesat e tjera , kane rrahur probleme , rreth ceshtjeve , qe shtjellon politologu Daniel Serwer .
Ne kumtesen e vet , Edita Tahiri , antare e presidences te Partise demokratike te Kosoves , problemin e shqiptarve ne Ballkan e ka lidhur edhe me ceshtjen e pa zgjidhur Came . Simbas llogjikes se ftohte , ceshtja came , nuk mund te anashkalohet . Pretendimet e qeverrive greke se kjo ceshtje nuk ekziston , do te vije dita , qe do te cvleresohen nga vendimet e forumeve nderkombetare , per te gjetur zbatim te plote problemi i maisur cam .
Veton Suroi , politolog kosovar , ngre ceshtjen se ne Maqedoni , mund te ishte zgjidhur paqesisht problemi i shtetformimit , me pjesmarrje te shqiptarve . Situata e sotme , ka avancuar , per mbare , ne republiken , Maqedonia e Veriut . Shqiptaret marrin pjese ne te tera istancat e shtetit dhe e kane realizuar , zyrtarizimin e perdorimkmit te gjuhes shqipe ne marrdheniet shteterore . Kjo eshte nje nga fitoret me te medha , te shqiptarve , pas krijimit te shtetit te Kosoves . Shqiptaret ne Mqedonine e veriut , me gjithse jane shumice shtetformuse , qe arrijne deri 40 % e popullsise banuse , ishin po thuaj krejt te perjashtuar nga qeverrisjet qendrore . Vite me pare , ne Maqedoni u krye masaker ndaj nje familje , qe pat ngritur flamurin kombetar , ne dasem . Maqedonsit , kane pase qene refraktare sa dhe serbet . Ceshtjet u zgjidhen dhe jeta po verteton se zgjidjet ishin funksionale , per te tera etnite , ne Maqedonine e veriut .
Daniel Serwer , eshte drejtor i Institutit te Paqes , ne SHBA . Referendumi , qe permend Zoti Serwer , ne kumtesen e vet do t’i perkasi nje te arthme te pa percaketuar , sot per sot ,nga politologet . Lihet te nenkuptohet se ne nje te arthme , referendumet , per bashkimet etnike do te ndodhin .Behet fjale , kur problemet kufitare , do te perputhen me permbajtjen etnike .
Kumtesen e shkrimtarit shqiptar , me fame boterore , po e komentoj ne fund , sepse eshte me racionalja dhe me e goditura , nga te tera kumtusat , qe permban ky liber me natyre publicitare . Ka pasur dhe ka shkrimtare , ne bote , qe bejne indiferentin , me pretendimin se vete letersia , eshte mjeti , qe i del perzot Atdheut . Ismaili , eshte marre me publicistike , per problemet shume te rendesishme , qe ka kaluar Atdheu , ne c’do rrethane dhe ne c’do kohe . Jane te shumta intervistat , bisedat politiko-ekonomike dhe kuulturore , qe ka zhvilluar Ai , me shtresa dhe grupe te ndryshme shoqerore shqiptare , si dhe me te huajt , per Shqiperine .
Problemi pare , qe shtron kumtesa e shkrimtarit , eshte fondamentale : "Me Perendimin , apo kundra tij “ . Ketu fillon c’do zgjidhje , jo vetem nderkufitare , por kur eshte fjala , per problemin politik , qendrimi perendimor , ose jo , eshte vendimtar . Kjo pergjigje eshte bindese , kur shtjellohet qendrimi i Shqiperise , me ne krye Gjergj Kastriotin , qe shpalli nje ideal te ri , “…..ndarje me lindjen , aleance me perendimin “ .
Autori e shtjellon me tej problemin , duke konkluduar : “Edhe kur nderruan atdhe dhe fe shqiptaret , ne nje kend te ndergjegjes se tyre , mbeti si qiri i ndezur kujtimi i princit katolik , qe u kishte mesuarshqiptarve se liria e tyre , ishte pjese e lirise se Europes “ . Kete ide e mbajten te gjalle shkrimtaret e Rilindjes Kombetare .
“ O dritez e bekuar , qe lind nga perendon “ . Jane vargjet e poetit te famshem kombetar Naim Frasheri , ku shpallet programi i Rilindjes , per rikthim te Europa .
Me daljen , prej Perandorise Osmane , Shqiperia , jo vetem dolli e pergjysmuar , por ne Shqiperine e mesme shpertheu nje kryengritje nga me prapaniket , qe njef historia e vendit , kryengritja e Haxhi Qamilit . Rebelet kerkonin kthim te Turqia , kunder lirise se Shqiperise .”Eshte veshtire , shprehet shkrimtari , te gjendet nje njolle me e erret . “ ( “Shqiptaret ne Ballkan “ , Faqe 7 ) .
Me nxitje te Serbise , nga bandat qamiliste u vra , koloneli Tomson , i derguar nga Perendimi , per moderrnizimin e policise shqiptare . Poeti dhe peshkopi i shquar Fan Noli e vajtoi me nje vjershe , kete vrasje , ndersa Enver Hoxha e quajti Tomsonin , agjent te imperializmit dhe levizjen e Haxhi Qamilit , levizje fshataresise , per perparim . Regjimi i gjate i Enver Hoxhes , ishte thjesht kthimi i kraheve te Perendimit .
“ Shkelia me kembe e orientimeve te Gjergj Kastriotit dhe te Rilindjes , shkruan autori , ishte armiqesi ndaj qyteterimit perendimor . Vecim vetvrases . Ndarje nga Europa dhe SHBA . Ky vecim , po i merrte frymen edhe gjithe shqiptarve , kudo qe jetonin e sidomos Kosoves , shpresa per lirine esaj ishte varrosur , me thelle se kurre . “
Fundi i mijevjecarit te dyte , , shenoi nje epoke te re , per shqiptaret. U permbysen regjimet totalitare dhe syte u kthen nga Europa e zhvillimit dhe e progresit . Kjo ishte nje ngjarje , me rendesi boterore , por per shqiptaret ishte bekim . U permbys diktatura dhe u hap perspektiva e krijimit te shtetit te dyte shqiptar ne Balkanin e traumatizuar . Maqineria propogandistike serbe , u vu ne veprim te plote . Spiunazhi perfliste shprehejen armiqesore “OKB , po deshton ne Kosove “ . Eshte koha , qe ne nje interviste , Kadareja u shpreh se duhet te falen publikisht , te gjithe te rekurtuarit , e sherbimit sekret serb. Kjo beri , qe te neutralizohej makineria e spiunazhit serb, qe kishte bere vend me dekada , ne Shqiperi dhe posacerisht ne Kosove .
Autori i kumteses thekson se ne shqiperine moniste , flitej , per spiunazh boteror , por si spiune u dekllaruan vetem grate ruse te martuara me shqipetare , ne ish B.S. Me idene fallco te spiunazhit perendimor , u refuzua , ndihma vellazerore e popullit gjerman , nepermjet , Gensherit , mikut te shqiptareve .
“Fati i Kosoves dhe i shqiptarve , kaloi ne fije te perit , ne Rambuje , ne vitin 1999 “- Bisedimet ne Rambuje, desh rreshqiten ne mrojtje te Serbise agresore “ ( F 11 ) .
Perfundimisht ne Rambuje u moren vendimet e duhura , per mbrothtesine e Kosoves dhe te gjithe shqiptareve ne bote . Milloshevici e njifte mentalitetin shqiptar , per kapardisje dhe etje , per pushtet . Krahas mirenjohjes , ndaj Perendimit , po fryhej qellimisht , faktori i brendshem , UCK-ja .
Kjo situate kishte karakter politik , qe lidhet me nenvleresimin e ndihmes perendimore, qe ishte decizive . Kjo situate e fryre i sherbente regjimit agresiv te Milloshevicit . Qarkulluan edhe mendime armiqesore , mbi ballancimin e dhunes serbe , me ate shqiptare . Kurre nuk mund te krahasohet gjenocidi serb , me ndonje djegje manistari serb .
Autori sqaron edhe qendrimin e minoriteteteve , brenda shteteve fqinj . Minoritet e Medvjedes , Bujanoivski dhe Presheves si minoritet brenda Serbise , sic mund te thuhet e njejta gje per pakicen shqiptare , qe jetojne ne mal te Zi . Keto minoritte , shprejhet autori do te gezojne te drejtat, simbas Konventes mbi minorite , as me pak as me shume . Te dyja qendrimet ekstereme , jane nje lloj te demeshme .
Politikat e shteteve ame ( Shqiperi – Kosove ) , duhet te jene te matura dhe te ballafaquara me Konvekten . Autori kritikon nje shperthim te nje shqiptari ne Diaspore , qe u shpreh , per nje fare Uçç, qe nuk ekziston dhe nuk duhet te ekzistoi ,shkruan autori . Ceshtjet etnike nuk zgjidhen me forcen aventureske te ndonje politikani arkaik . Behet fjale , per nje renie maske te veprimit armiqesor kunder NATOS dhe Europes perendimore . Ne te njejten linje u shprehen maqedonsit , gjoja se guerilet ne Tetove , perkraheshin nga NATO . Spiunazhi ballkanik dhe ai europjan , kane vepruar ne te tera menyrat dhe ne bashkeveprim , kunder interesit shqiptar ne Ballkan .
Nga sa komentuam ne kete persiatje , bie ne sy analiza llogjike dhe thellesisht e pergjegjeshme e Kadarese , ndaj problemeve kohore te kombit dhe te arthmes se tij ne gjirin e Europes dhe te Perendimit , qe e kane vijezuar para ardhesit e lavdishem Skenderbe , Naim , Noli . Kete politike e vertetoi historia , me shtetin e dyte te shqiptarve ne Ballkan , Kosoves dhe te drejtat shtetformuse , qe realizojne shqiptaret , ne shtetin e Maqenoise se veriut , si dhe te drejtat e minoriteteve , ne Mal te Zi , dhe Serbi . Ceshtja came , ndodhet ne tryezen e fuqive te medha , e ngritur , nga ish sekrataria e shtetit , Hillari Clinton .
Kumtesa e Kadarese , jo vetem eshte me e plota dhe me e argumentuara , por nuk ka asnje hamendesim . C’do problem eshte emeruar me karakterin e vet , edhe kur ka qene veprim i gabuar . Kete kumtese edhe kur te lexohet , pas nje shekulli dhe me gjate , ka po te njejten vlere sa edhe sot . Kadareja shkelqen si shkrimtar ,aq dhe si dhe si publicist , qe mbeshtetet ne histori dhe ne heroj , te dale nga gjiri i popullit .
Proza e Kadarese , qe permendem dhe ajo per martirin Ukshin Hoti , eshte shembull konkret se si letersia vihet ne alarm , kur cenohet ndergjegja kombetare .
Do ta quaja me vlere , qe Z. Hudhri , ta botonte vecmas publicistiken e Kadarese , qe do te ishte nje dorcak , per studentet , aspirantet dhe politikanet e te gjitha ngjyrave .
Zhvillimi i samitit te Europes , ne Tiranen shqiptare , me 6 dhjetor 2022 , ndricon faktin se shqiptaret nuk jane me problem i Ballkanit , por faktor stabiliteti i gadishuliit problematik .
Illo Foto , Studjus – Dhjetor 2022
