Nuk eshte e thjeshte puna , per zberthimin e veres filozofike te Shopenhauerit . Kjo ndodh se vepra e ketij filozofi eshte e thjeshte sa vete bota . Duke u njesuar me boten , filozofia e Shopenhauerit , i ka kaluar te tera hamendesimet , per njohjen dhe perfaqesimin . Lidhur me vepren e Shopenhauerit , Leon Tolstoi , ka shkruar : “Shopenhauer eshte filozofi , me i madh i te tera kohrave “ . Ky percaketim te ben memec , ose ta ngrin penen ne dore . Gametta eshte specialist italian , i punesuar ne Bruxel , per sherbime te filozofise dhe te drejtesise . Ka perkthyer dhe komentuar Shopenhauer , Nitche etj. , Giametta e ka marre nismen , per ta komentuar filozofin e madh dhe persiatja e tij eshte vendosur parathenie , per kryevepren e Shopenhauerit , “ Bota si vullnet dhe si perfaqesim “ .
Per te komunikuar me lehte me lexusit , Giametta , e ka cilesuar kete liber , me nje titull me komunikus . E ka titulluar “ Bota si ndjenje dhe si njohje “ . Nderkohe polemizon me Tolstoin , per percaketimin e vendit absolut te Shopenhauerit . Por sado argumente , qe sjell dhe i komenton , edhe vete Giametta , e pohon , ate , qe ka shprehur Tolstoi .
Simbas Shopenhauerit , “e pa njohura duhet te spjegohet me te pa njohuren dhe jo e kunderta” ketu eshte demarkacioni , midis panteisteve dhe realisteve . Te paret , percaketojne sendet dhe fenoment ne natyre , si dhe lidhjet e tyre kauzale , por ne fund prtendojne nje fuqi te mbinatyrshme sado larg te jete , ajo u vjen ne ndihme filozofeve parteiste te fshihen , pas kesaj te pa njohure . Duke qene se Shopenhauer i shpjegon fenomenet dhe lidhjet midis sendeve , me shkaqe te njohura e ben kete filozof te besuahem dhe konkret .
Filozofi italian Gametta rreket te rrezoi percaketimin e Tolstoit , per Shopenhauerin . Ne kete krahasim , Gametta thote se eshte e veshtire , te vendosesh filozof , mbi Sokratin , Aristotelin dhe Platonin . Faktikisht , shkencat kane perparuar dhe duke qene se Shopenhaer jeton zhvillimin e vrullshem shkencor , ka me shume detaje , qe lidhin sendet dhe fenomenet . Keto lidhje te reja i solli Shopenhaueri dhe shkencetaret e brezit te tij .
Jane keto aresye , qe Gametta esht ei detyruar te terhiqet dhe percaketimit te Tolstoit i hapet rruge . Dihet se vete filozofia nuk eshte shkence , por mbeshtet ne konkluzionet shkencore . As eshte e barabarte me ato , as futet brenda tyre , por vetem interpreton , per te dale te problemi madhor i materijes dhe ndergjegjes , i vullnetit dhe i superfuqise se fshehur.
Kete arsyetim Gametta e permbledh me kete fraze : “ Edhe mendimtari me I madh I botes , nuk eshte imun nga gabimet “ ( “Bota si vullnet dhe perfaqesim “ F 4 ) . Filozofet , sado , qe jane te pa varur nga ndonje force paralele dhe nga ndonje force administrative , mbeshteten te arritjet , qe kane vertetuar para ardhesit , duke krijuar ate lidhje , qe e merr emrin doktrine . Lidhur me keto lidhje dhe ndervarie , Decarti shkruan : “ Eshte veshtire te gjesh nje nderliidhes , qe ka arritur te luftoje kete sfide , me me shume vlera se Shopenhauer . “ ( F 4 )
Dalja ne skene e Shopenhaurit , ndryshoi shume drejtime filozofike , qe bota trashegonte nga antikiteti . Ne vitin 1856 Shopenhauer i shkruante miku tte vet Frauntestant : “ Filozofia ime do te prodhoi ne bote nje efekt , qe nuk , as ne epoken antike as ne kete modernen dhe rendesia e subjektit . Kete gje ta dhuron forca e te verteses “( F 5 )
Kete realitet e perforconn fakti , qe Shopenhaur , bashke me Spinozen , jane te parapelqyerit e Ainshtanit . Per madheshtine e Shopenhaurit Me deshifriminn e filozofise se Cantit , eshte pushtimi I majave te pa njohura me pare . Bota nuk ka qene e deshifruar me pare . Shopenhauer i vijoi kete deshifrim . Ai arriti te ndante fenomenin , nga materja ne vetvete . Nepermjet zhvillimit te njohjes arriti ne perfundimin se “ nuk ka objekt pa subjekt” ( F 8) .
Arthur Schopenhauer bashkon dy traktate nën titullin Dy problemet themelore të etikës: Mbi lirinë e vullnetit njerëzor dhe Mbi themelin e moralit. Në të parën autori mohon vullnetin e lirë.Çdo gjallesë ka natyrën e vet, e cila është aktive; Në traktatin e dytë, ai identifikon thyerjen e principium individualuationis që e çon njeriun në egoizëm si themelin e etikës; i vetmi antidot për egoizmin është dhembshuria, e cila neutralizon instinktin që çon në përdorimin e të tjerëve si mjet për të arritur qëllimet e veta dhe e bën njeriun të reflektojë veten tek të tjerët (tat tvam asi = ky je ti).
Mendimi i thelle i Shopenhaurit , nuk lindi , pa nje trashegimi filozofike , qofte dhe krejt i pa formuluar shkencerisht . Ne veprat e Prustit gjenden rruge frazeollogjike , permes te cilave vulneti universal bashkejeton me vullnetin njerezor . Nje vullnet i tille ekzistonte perpara se te ekzistoi individi . Lidhur me mendimin kolektiv filozofik ,Gametta , konkludon : “ Ne nje kohe , kur filozofet e tjere i ngaterrojne te gjitha gjerat ne nje sfere te vetme . , atehere mos vartesia jone prej botes . Mos valle vartesia jone , prej botes , anullohet nga vartesia e botes , prej nesh ? Kush me mire se Shopenhauri , verteton ne fund te kunderten “ . ( F.10 )
Sic shifet fplozofi italian Gametta , ne analizen e vet , afrohet me percaketimin e Tolstoit , per filozofin modern Shopenhauer . Ne kete pike do te ndalemi pak me gjate . Majtistet filozofe dhe politikane , meritat e nje filozofi bashkus , kane quajtur Maxin . Sic permendem me lart , Marksi , dallohet vetem me kontradiktat e kapitalizmit , qe jane objekt i ekonomise politike . Per kete analize , Marxi eshte pjese e programeve universitare te sotme . Maxi eshte i kritikushem , per faktin se u orvat , ta vleresonte filozofine si vijim i polikes , ne sherbim te nderrimit te sistemit kapitalist . Koha pas luftes dyte boterore vertetoi te kunderten e mendimit revolucionar te Maxit .
Filozofia e Shopenhaurit eshte krijuse . Ajo eshte materjal referance , per filozofet kohore . Orgjinale , shprehet Gametta , eshte edhe nderlidhja e vendosur midis intelektit dhe materies , qe rrine dhe bien njekohesisht “ ( F 12 ) .
Nenkuptohet , qe intelekti , nuk eshte fenomen , qe cfaqet ne boshllek , kur behet fjale , per nje intelekt te konsoliduar dhe keshillimor . Ky lloj intelekti eshte materjal dhe nuk ekziston , sa humbet permbajtjen materjale . Simbas kesaj linje , shkenca do te mund te spjegoi nje fenomen me nje tjeter , por do ta leri te pa spjeguar zinxhirin e fenomeneve . Ketu ndalet Gametta , duke e quajtur kete nje nga meritat me te medha te Shopenhauerit , “.. qe eshte njeheresh edhe ai i origjines se njohjes dhe natytres instrumentale te intelektit “ ( F 13 )
Nitche hedh mbi Shopenhauerin tre kritika radikale , ne librin e vet “mbi Shopenhauerin “ , por kritikat nuk presupozojne asgjesim , madje as demtim te rrenjeve filozofike . Ne mbeshtetje te ketij arsyetimi , Gametta konkludon : “ Cila eshte ajo filozofi tjeter , qe e transformoi kaosin ne kozmos , sice beri ajo e Shopenhauerit ? “( F 13 )
Ne kete veshtrim , kumtusi Gametta ka mbetur ne vleresimin e Tolstoit , per Shopenhauerin , vleresim , qe e kemi permender me siper ne kete kumtese tonen . Simbas percaketimit adekuat , Filozofia e spjegon jeten , nuk e le mit, sic ishte perpara Shopenhauerit . Historia e filozofise , qe nga Decarti , deri te Hegeli , ishte nisur nga kontradikta midis intelektit dhe vullnetit .
Ketu Shopenhauri kumtoi , qe te nisemi nga njohja, por nga vullneti ( qe do te thote njohja ) . Kete percaketim Gametta e konsideron merite e pa shembellt . Nje tjeter element , qe u sqarua nga Shopenhauri ishte mbreterimi dy boteve , te mohimit dhe pohimit , te mires dhe te keqes , egoizmit dhe alturizmit etj . te ngjashme .
Gjendemi perballe nje mbrekullie , qe vetem gjeniu mund ta prodhoi . Per kete fakt filozofik , Gametta shprehet : “ Shopenhaueri zoteron brenda vetes nje tension konstant edhe ne pjeset me apstrakte dhe konceptuale , duke i dhene keshtu ate vlere artistike ,qe i eshte njohur gjithmone “( F 14 )
Me kete qe paraqet filozofi Gametta , na jep te kuptojme se Shopenhauri , eshte pak te quhet thjesht filozof i spjegimit te botes . Ai eshte moralist i madh . Nje artist dhe moralist i madh .
Nichte , kur flet , per Shopenhauerin ,shprehet se ky filozof mbete ateisti me i madh , qe ka njohur Gjermania , deri ne ato kohra . Ky ateizem i argumentuar do te perbeje fundin e kristajanizmit dymije vjecar , si qyteterimi i mirenohur europjan . Ketij besimi , Nitche do t’i jepte goditjen perfundimtare . Qe nga Decarti , deri te Hegeli , filozofia eshte shpjeguar , midis intelektit dhe vullnetit .
Niche i dha filozofise antropollogji tjeter . Filozofia nuk do te nisej me nga njohja , por nga vulneti ( jeta ) , per te vijuar me von nga ekzistencializmi . Lufta e te kundertave eshte realisht e njohur , por jane te pajtushme brenda nje bote te vetme , natyrisht te thelle dhe misterioze .
Shopenhauri fillimisht zgjodhi pesimizmin , gje qe spjegohet me moshen e re , kur filloi te shkruante librin e famshem . Ishte vetem 26 vjecar .
Botkuptimi filozofik eshte , ne themel te intelektit te c’do personi . Per termetin e Lisbones , Hugoi ju lut Zotit . Ajo , qe ka te beje thelbesisht me gezimin e te jetuarit , eshte po kaq i rrenjosur ne jeten njerezore , sa edhe vete pesimizmi .
Ne gjejme kenaqesine , kur nuhasim nje trandafil , ose lexiojme nje pjese argetuse . Keto jane realitete . Keto cfaqje , jane nje kuptim i njeriut , per jeten , qe konsiderohet nje vdekje e permbajtur .Ta konsiderojme ecjen si nje rrenje te ndalur , gjallerimin e shpirit tone si nje merzi te flakur tej ..Gjithcka ne jete ka nje domethenie te thelle , qe lidhet me perceptimet tona . Po te mos ishin te tera keto variacione jeta nuk do te quhej jete , por do te kishte nje emer me misterioz , simnbas menyres qe do ta emertonin filozofet .
Ne kete liber sqarohen te tera dukurite njerezore , te te mires te keqes , te bukures , te shemtures . jane keto percaketime , qe bota eshte trajtuar si vullnet dhe perfaqesim . Ky spjegim i botes i dha fund perceptimi tte botes , simbas filozofeve arkaike , Platoni , Ciceroni , De Carti . Shopenhaueri ju dha pergjigje te gjitha fenomenve , qe lidhen me jeten , me lirine , me vetvrasjen . Dishepulli i Shopenhauerit eshte Meintelanderi . Simbas mesimeve te mesusit te vet , ky dishepull , e quan “vetvrasjen vullnet , qe heq dore nga jeta , por jo nga vullneti i te jetuarit” ( F18).
Ka nje suprize te madhe , qe ndeshim me kete liber , krejt te vecante. Studjusi italian Sassio Gametta e falnderon filozofin e madh , per menyren e re te shpjegimit te botes , qe eshte nje rigjenerim i mendjes dhe i zemres . ( Dihet vdekja e Filozofit ne 1860 )
Shopenhauri , e ka parandjere , qe lexusit do te suprizohen nga percaketimet e jetes dhe te perberesve te saj , prandaj ka shkruar : “Kush lexon kete liber , nuk do te mbete , ai , qe ishte perapara leximit . Do te jete njeri krejt ndryshe “. Kjo eshte fraze befasuse . Jam duke e provuar vertetesine e kesaj fraze , qe ende mbetet suprize .
Mua me duhet nje kohe e gjate te reflektoj mbi kete filozofi , qe ndan dy epokat e njerezimit . Me duhet te studjoj edhe gjysmen tjeter te vepres , per te ardhur te “Fjala e lire “ me nje kumtese tjeter , me te holle dhe me gjitheperfshirese .
Illo Foto , NY – Mars 2022
