Poezia , “Kuajt” – nga Gjekë Marinaj
Tere jeten duke vrapuar rrimë/Shohim veç përpara/ç’bëhet prapa s’duam tja dimë./Ne nuk kemi emër/Te gjithve , kuaj na thonë/Nuk qajmë, / Nuk qeshim; /Heshtim, / Dëgjojmë ; / Hamë atë ç’na japin , / Ecim nga na thone , / Asnjë nga ne s’është mendjehollë./Kush qe kalë mbreti,/ Posti qe i lartë / Kush qe kalë princeshe / I benë shalë te artë / Kush qe kalë fshatari / Pat samar me kashte ./ Kush qe kalë i egër/ Tërë jetën fjeti jashtë. //
Persiatje për poezinë “Kuajt “ të Gjekë Marinaj
Me kohë , me ka grishur ideja , për të komentuar poezinë, “Kuajt “ , si vlerë të letërsisë dhe të atdhetarisë.
Poezia e Gj . Marinaj , ka vetem 20 vargje të lira , me ritëm dhe me rrymë . Brënda hapësires të kësaj poezie artistike , ushton historia dhe sfida ndaj diktaturës shqiptare , që vazhdoi afër pesë dekada .
Me z. Marinaj, nuk kam njohje fizike , as virtuale . Kam lexuar ç’farë janë shkruar për të , ne shtyp . Jetshkrimin e tij e ka trajtuar kryesisht shtypi i Diasporës . Vjersha e Marinaj, “Kuajt “, ruan aktualitetin dhe vijushmërinë edhe pse e shkruar mbi tre dekada më parë .
Vjersha , “Kuajt “ , nuk është thjesht një pamflet . Ajo është alegori e pastër , për Shqipërinë e kohës . Këtë alegori e zbërthyen nxitimthi hafijet , që i paguante ai shtet, të burgosnin shqiptarë edhe kur nuk u provohej asnjë faj .
Poeti i mundi hafijet . Ju la hijen e tij. Vetë kaperxeu kufirin dhe rinisi jetën në Botën e lirë .
Poezia “Kuajt “ , është vepër me përgjegjësi qytetare , sepse është shkruar , nga nje shqiptar , kundër diktaturës dhe brënda saj . Përvec artistikes , vjersha ka brënda dhe heroiken ; kaperximin e kufirit me tela korenti , prej autorit , Marinaj . Poezia nuk udhëzon dhe as predikon . Autori shkruan dhe vepron njëherazi. Autor i mbrujtur me atdhetari .
Po vlera historike ? Në pak rreshta është përshkruar , fill e për pe, funksionimi shtetit enverist shqiptar , që mbajti vëndin të izoluar nga bota , për afër pesë dekada . Një historian , po të ngulej ta përshkruante atë sistem , nuk do të linte të kuptoje , më shumë se sa te poezia , “Kuajt “ . Kaq është enciklopedia e një shteti . Kaq janë mardhniet e shtetit me popullin e vet.
Eshtë vështire të gjëndet nje poezi e ngjashme , ne shqip, kaq të ngjeshur , siç është “Kuajt “ . I afrohet poezia e P. Vasës ,“O moj Shqipni “ . Natyrshëm ngjan me veprat e Migjenit . Në të tëra krahasimet “ Kuajt “ e Marinaj , paraprijën .
Cilat probleme të mbrehta trajton poezia ?
Shqiptari i ardhur nga shekujt , i vuajtur dhe i nënështruar , është paraqitur metaforikisht me kuajt . Kali eshte kafshë fisnike , krenar, besnik , biollogjikisht i fuqishëm , por faktikisht i nënështruar me barrë të rënda dhe kalërim . Ky është edhe shqiptari , nën diktaturën envesriste , më të egrën në Europën e viteve 50-90 të shekullit të kaluar . Shqiptari nën diktaturë mbeti , i nënështruar dhe i urtë si kuajt e ngarkuar rëndë .
Diktatura shqiptare , nuk lejonte as një devijim , nga vija e përcaketur nga Enveri , në kongreset e Partisë . Kjo panoramë përmblidhet ne vargun e Marinaj :” Shohim veç përpara “ . Nënkuptohet as djathtas , as majtas .
Egërsia e diktatures shprehet me vargun , qe pason “ ç’bëhet, prapa , s’duam tja dimë “ . Ajo ç’ka duhet të dinë “ kuajt “ , është e përcakëtuar . Nuk duhet të kthejnë kokën , nga vijnë dhe ku venë . Ështe i detyruar , shikimi vetëm përpara . Kuajt e karroces , kanë pafka që i ndalon shikimin anash . Vetëm shikim përpara , me kënd shikimi të përcakëtuar rreptë.
I ngjashëm , me njerun- kale , është “Njeriu në këllëf “ i Chehovit.
Mënyrat , si i formojnë figurat , njerzit e letrave , përbën një nyje lidhese me lexusin . Në shtypin shqiptar , vitet e fundit , përdoret shpesh figura ,” populli- dele” . Populli nuk duhet të krahasohet me delet , që janë tërësisht të ndërvarura . Populli , krahasohet me kuajt , siç ka ndodhur me autorin tonë . Kuajt ruajn krenarine dhe rebelohen , ndryshe nga delet .
Vepra e individit , duhet te ishte brënda caqeve , që lejonte diktatura . Veprat origjinale ndaloheshin prerë , prandaj njerzit nën diktaturë , janë thjesht kuaj . Gëzimet dhe hidhërimet , kuajt nuk i njihnin, sic i ndjenin . Ato gjëndeshin brënda kuadratit te emertimit , kuaj .
Diktatura enveriste e degradoi ekonominë prodhuse . Sistemin e triskëtimit e zëvëndësoi me tollonin . Kuajt ushqeheshin , sic urdhëronte padroni . Ushqeheshin , në atë masë , sa duhesh , për të punuar nesër . Fshatarët ushqeheshin me bukë misri, që mjaftonte , për te punuar në ara .
Strofa e fundit e “Kuajt “ ; flet për diferencimet materjale klasore . Shënja dalluse është samari , që simbplizon jo thjesht veshien , por privilegjet e kuajve-njerëz . Kuajt , qe u cfaqën sadopak të egërsuar , mbetën jasht privilegjeve . Kjo strofë e çveshur nga alegoria , merr kuptimin real te kohës.
Byroistët dhe fisi i tyre jetonin në vila , kuajt -fshatarë dhe punëtorë , jetonin në kthina , dy e më shumë familje në nje apartament . Ata kuaj-njerez , që u egërsuan , sado pak , u trajtuan me rreptësinë , që dinte të dënonte ajo Diktaturë .
Vjersha epope e Marinaj , ka vlerë në ditët e sotme edhe ne vijimësi .
Kuajt u lane te lire , pa paimet skllaveruse dhe pa ngarkesat diskriminuse . Perpara eshte livadhi i pa fund i kuajve te lodhur nga Diktatura . Kjo perkthehet : U fituan lirite e munguara . Vendi u hap , tregu eshte i lire. Njerzit jetojne jeten dhe nuk quhen me kuaj po njerez , qe gezojne lirite dhe te drejtat e njeriut .
Diferencimet ekonomike -klasore vijojne te thellohen . Te pasurit pasurohen , te varferit varferohen . Ne ndryshim nga “kuajt “, njerzit e lire kane detyra , ndaj shoqerise , me synim , per ta bere lirine te jetushme , nga te gjithe .
Per kete problem , Papa Francesku ka shprehur frazen lapidare : “Nuk eshte e drejte ,skruan Ati i shenjte , qe 5 % e popullsise te zoterojne 80 % te pasurive te Globit “ . Njerzit duhet te flakin mentaliten e kalit të Marinajt , duke perqafuar idealet e njerzve te lire , per jete te drejte , pavaresisht se nuk është e barabarte dhe do të mbetet e tillë .
Lipset te materjalizohet , porosia e Papa Franceskut , per t’u ngushtuar gershera e diferencave pasurore . Ekzistojne mundesite objektive , që të mos përsëritet , në asnjë formë , njeriu – kalë i poezise , qe komentuam .
Nuk e di ne se krijimet letrare te autorit , Marinaj , jane pjesë e programeve shkollore . Po të jetë ndryshe , ndodhemi përpara një veprimi të pa përgjegjshëm .
Brënda ritmit të poezisë së Marinajt , ndihet troku i kujave të historisë të të gjitha kohrave .
Illo Foto – Astoria , NY – Gusht 2020
