Kur flitet për historinë e lashtë, njeriu zakonisht mendon Egjiptin, Mesopotaminë, Greqinë e Romën - të cilësuara si 4 superfuqitë e antikitetit - sepse kulturat e tjera duket se kanë një rëndësi dytësore dhe kryesisht përbëhen nga civilizimet me të cilat një ose më shumë anëtarë të grupit të katërshes ishin në kontakt.
Nuk mund të flitet për Nubian pa folur për Egjiptin, nuk mund të flitet për Persianët pa përmendur Greqinë, nuk mund të flitet për Keltët pa folur për Romën.
Por ka patur edhe qytetërime të tjera që përmenden me disa fjali ose në fusnotat e rastit. Për këto kultura antike periferike nuk flitet kurrë në tekste shkollorë mbi historinë antike. Një arsye është se informacioni në lidhje me këto kultura të harruara është jashtëzakonisht i kufizuar: ju mund ta dini emrin e tyre, kur dhe ku ata kanë ekzistuar, por përveç kësaj, shoqëria e tyre, historia e tyre dhe mënyra se si ata ndërvepruan me botën përreth tyre është ose një enigmë totale ose kurrë nuk është studiuar seriozisht. Një arsye tjetër pse këta njerëz nuk diskutohen kurrë në detaje është sepse ata thjesht konsiderohen jo aq të rëndësishëm sa ia vlen të studiohen.
Me të vërtetë, cili nxënës i shkollës së mesme që studion historinë e përgjithshme të botës apo edhe një student i diplomuar ka dëgjuar për Ilirët, edhe pse këta janë të rëndësishëm në mënyrën e vet; më të fuqishëm mes fiseve të lashta dhe ndoshta armiku më i madh i Romës, sepse ka të ngjarë që ata penguan civilizimin romak të zgjerohej në lindje. Rhaetians ishin një grup fisesh ilire që banonin në veri të Italisë dhe Austrisë, por Romakët duhej t'i pushtonin sepse tokat e tyre bllokonin shtrirjen e Romës në lindje të saj, atje ku bëhej vera më e mirë; kjo mund të ishte arsyeja e vërtetë pse Romakët donin t'i pushtonin.
IlirĂ«t ishin njerĂ«zit qĂ«, me shekuj, i bĂ«nĂ« grekĂ«t dhe romakĂ«t tĂ« shkundeshin. Me ilirĂ«t nĂ« mes, Roma nuk mund tĂ« binte nĂ« kontakt me qytetĂ«rimin e GreqisĂ« sĂ« lashtĂ«. Flotat ilire tĂ« anijeve luftarake me kokĂ« gjarpri terrorizuan detet, luftĂ«tarĂ«t tĂ« cilĂ«t thyen ushtritĂ« mĂ« tĂ« forta qĂ« mund tĂ« ofronte âcivilizimiâ, kishin qytete tĂ« fortifikuara me kĂ«shtjella tĂ« banueshme deri nĂ« mesjetĂ«. Ata ishin tĂ« pasur, ishin tĂ« fuqishĂ«m, ishin dinamikĂ«, ishin nĂ« rritje dhe nuk Ă«shtĂ« ekzagjerim tĂ« thuash qĂ« ata mund tĂ« ishin bĂ«rĂ« anĂ«tari i pestĂ« nĂ« grupin e tĂ« mĂ«dhenjve tĂ« historisĂ« antike. Shumica nĂ« botĂ« sot nuk kanĂ« dĂ«gjuar pĂ«r ilirĂ«t, dhe ata qĂ« dinĂ« pĂ«r ekzistencĂ«n e tyre ka tĂ« ngjarĂ« se kanĂ« lexuar biografitĂ« e Aleksandrit tĂ« Madh qĂ« luftoi me âta dhe kundĂ«r tyre, ose duke lexuar historitĂ« e RomakĂ«ve tĂ« lashtĂ« qĂ« i pushtuan pas 3 kryengritjeve tĂ« pĂ«rgjakshme.
IlirĂ«t zinin tokĂ«n qĂ« shtrihej nga brigjet e Adriatikut deri nĂ« mbarĂ« âJugosllavinĂ«â, edhe pse ky emĂ«r nuk Ă«shtĂ« pĂ«rdorur qĂ« nga fillimi i viteve 1990. IlirĂ«t kontrolluan kĂ«tĂ« shteg tĂ« madh tĂ« territorit pĂ«r thuajse 5 shekuj, dhe ishin njĂ« forcĂ« e madhe ekonomike dhe ushtarake nĂ« botĂ«n antike. MegjithatĂ«, ata janĂ« pothuajse plotĂ«sisht tĂ« panjohur. Deri para viteve â90, shumĂ« historianĂ« druheshim edhe tâi pĂ«rmendin nga frika se mund tĂ« dĂ«mtonin reputacionin. Historia antike e Ballkanit perĂ«ndimor Ă«shtĂ« njĂ« temĂ« studimore, pĂ«r fat tĂ« keq e lĂ«nĂ« pas dore, kryesisht pĂ«r shkak tĂ« tĂ«rheqjes sĂ« perandorive dhe civilizimeve tĂ« tjera mĂ« tĂ« famshme antike. Pjesa qĂ« ky rajon luajti nĂ« sagĂ«n e historisĂ« antike, nĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe ka qenĂ« e kufizuar nĂ« referenca anĂ«sore nĂ« lidhje me episodet nĂ« historitĂ« e kulturave tĂ« tjera mĂ« tĂ«rheqĂ«se. Pak Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« shumĂ« pak pĂ«r sa i pĂ«rket studimit tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« nĂ« tĂ« cilin banorĂ«t autoktonĂ« tĂ« Ballkanit perĂ«ndimor janĂ« fokusi kryesor, dhe jo diçka pĂ«r tĂ« cilĂ«n aludohet ndonjĂ«herĂ« kur flitet pĂ«r historinĂ« e GrekĂ«ve, Maqedonasve apo RomakĂ«ve. EshtĂ« turp qĂ« historia antike e kĂ«saj toke dhe njerĂ«zit qĂ« dikur jetonin aty mbeten âterra incognitaâ akademike. VetĂ«m njĂ« pjesĂ« e vogĂ«l e librave janĂ« shkruar pĂ«r kĂ«tĂ« temĂ« nĂ« çdo detaj, nĂ« krahasim me dhjetĂ«ra mijĂ«ra tekste qĂ« janĂ« shkruar nĂ« lidhje me civilizimet klasike tĂ« EvropĂ«s dhe AzisĂ«. Duke marrĂ« parasysh sa territor fizik pĂ«rfshin Ballkani PerĂ«ndimor, dhe duke marrĂ« parasysh sa kultura tĂ« ndryshme duhet tĂ« kenĂ« jetuar atje, historia e kĂ«tij rajoni me siguri duhet tĂ« jetĂ« nĂ« njĂ« paralel me studimet e kulturave tĂ« tjera fisnore evropiane, siç janĂ« KeltĂ«t ose GjermanĂ«t e lashtĂ«, rreth tĂ« cilĂ«ve, sot, Evropa bashkohet.
