Nga Abdurahim Ashiku
...Na dolën përpara maskat, hynë në autobuz, filluan grabitjen me radhë, na doli përpara nji postbllok, ata u tremben, unë lëviza nga vendi kur…pam…pam dhe unë rashë në shkallët e autobusit i mbytun në gjak. Më plagosën në të dyja kambët por jo për vdekje. Kam shpëtuar kot. Jo kot por vetëm pse hyna në Greqi shpejt…Nëpër spitale, në fillim në Janinë, pastaj në Artë pesë javë, në Athinë, operacione të vështira, heqje pjesësh të trupit nga nji vend e vendosje në vend tjetër, shih si e kam trupin, tan varra…
Nuk e njihja dhe, ngaqë pak jam marrë me jetën e njerëzëve të mëdhenj që mprehën “qetë” dhe pluguan muzikën shqiptare, nuk ia kisha dëgjuar zanin. Rasti e solli që një ditë të takoheshim dhe të këmbenim “kartvizitat”. Më tha atëhere që ka qenë pedagog në Konservatorin e Tiranës. E vura kartvizitën mënjanë me idenë që ta takoja dhe të “lundroja” në “pentagramin” e jetës së tij…
Përsëdyti do të na takonin “Dy CD” –të e Spartak dhe Anthulla Tilit, CD të prezantuara në një tubim muziko-letrar, në një tubim ku poetët dhe muzikantët i flasin njeri tjetrit dhe botës me fjalë dhe nota mbi pentagram. Ai u ngrit dhe foli me kopetencën e një njeriu që “i di mirë gjërat”, jo në sipërfaqe siç i di unë dhe shumë të tjerë, por në thellësi, në rrënjë, madje në qimet thithëse të rrënjës…
Këtë rradhë nuk e lash të më “ikte”, e “mbërtheva” dhe i kërkova takim…
Në atë mesditë të nxehtë gushti ai erdhi pak i djersitur më tepër nga vapa se sa nga rruga që kishte bërë më këmbë nga shtëpia e tij në sheshin në qendër të Kalitheas. Ndonëse i ka kaluar të shtatëdhjetat, ecte si filiz i drejtë, aq drejt dhe aq bukur sa do ta kishte zili edhe një tridhjetëvjeçar, ndonëse, siç do ta shohim në tregimin e tij, dikush kishte dashtë me ja prerë filizin në rrënjë... U futëm thellë në gjelbrimin e lulishtes. U ulëm në një stol ku kishte shumë dritë e pak hije… Fliste me theksin karakteristik shkodran, theks të cilin “nuk e luan as topi”. Herë herë shpërthente në atë lloj qeshje që është pronë vetëm e humorit shkodran. Edhe fjalët, ndonëse tre të katërtat e jetës së tij kanë kaluar në Tiranë e Elbasan, ruanin dialektin dhe muzikalitetin shkodran…
Kur e pyeta në se e quanin Sandër apo Aleksandër ai, me atë humorin karakteristik shkodran që buron nga zemra e mbush liqenin e syve, më thotë se në pasaportë e ka Lekë por tërë jetën e kanë thirrë Sandër. Dhe, duke i qeshur tërë qënia, tregon se si ia kishin ngatërruar emrin në një konkurs dhe i kishin thënë se “ Dy vetë nga e njejta familje nuk mund të pranojmë”.
Emrin ia kishte lënë babai në vitin 1935, një njeri që ishte shkolluar në Austri por pa e mbaruar shkollën, “fliste gjermanisht e kishte një bibliotekë me libra të sjella nga Gjermania”. I jati kishte qenë mësues, nga ata mësues që ishin në frontin e parë të luftës kundër analfabetizmit dhe shkollimit të brezit të ri, nga ata mësues që nuk thanë kurrë jo por e quejtën për nder kur udhëtonin maleve të Shqipërisë nga Shkodra deri në fshatrat e Maliqit e të Korçës, në rrugë dhishë, për t’u ngujuar e mësuar vocrrakët, nga ata mësues të brezit të Ndrec Ndue Gjokës… Ai flet me krenari për babain, Gjonin (edhe i biri quhet Gjon), për kulturën e tij dhe për dëshirën që ai të bëhej si “Leka i Madh”. Kujton kohën kur babai e merrte me vete dhe shkonin fshatrave ku ishte mësues…
Rritjen e vet intelektuale do ta fillonte në shkollën e jezuitëve për të vazhduar më tej shkallëve të zakonshme të arsimimit shqiptar.
Muzikën e ka filluar që në vitet e vegjëlisë: “Në kishë, thotë, siç e kanë filluar të gjithë (qesh). Me Prekën, me Çeskun, me Tishin, Toninin. Në kishë atëhere është luajtë muzikë e kompozitorëve të mëdhenj”
E pyes si e zhvilloi pasionin e muzikës dhe ai vijon: “Edhe me fëmijët po edhe me mbesën që kam, u them gjithmonë, se kanë kushte të tjera këtu. I jati dhe e ama janë muzikantë, violinistë, kanë mbaruar akademinë. Edhe kah djali të dy muzikanta janë. Sandrit të vogël i kanë ble violinçelin me kohë, i ndihmojnë edhe i jati, e ama e kontrollon, këta dy tjerët që janë violinista, nga vajza, dhandrri dhe u them njiqind herë “pse e merrni kaq lexhero”. Fëmijët do rriten, do vazhdojnë shkolla të tjera por muzika të ban dy herë njeri, të tanë e dinë se muzika zbut gjithëçka…
Mua nuk më ka ndihmue as baba, as nana, asnji s’kam pasë muzikant. Fillova te kisha, mandej në shtëpi të kulturës, te Preka. Ai më linte çelsin në nji vrimë. Shkojshe në zheg, e merrsha, punojshe në piano. Vetë jam mundue. Në lice artistik desha me hy por në atë kohë Tonin Arapin e përjashtuen nga Liceu Artistik dhe erdhi në Shkodër. Fillova me Toninin, me Gjon Simonin. Ata të shkretët nuk jetojnë ma por kanë lanë personalitetin, figura shumë të mëdha muzikore.
Në vitin ’52 a ’53, nuk e mbaj mend mirë, mbarova gjimnazin dhe erdhëm në Tiranë. Më doli bursa për Institutin Ekonomik sepse isha shumë mirë me mësime të përgjithëshme, vetëm marksizëm kam pas tresh (qeshim)… Erdha këtu, me atë valixhen prej drrase dhe fillova. Kur bahej mbramja e vallzimit i bija fizarmonikës, kënaqeshin rinia, vallzonin. Në fakt nuk më pëlqente profesioni i ekonomistit, megjithëse sot po ta kishe pasur do të kisha qenë ma mirë se muzikant, por unë nuk e desha dhe vendosa me ikë. Nuk më lejshin me ikë sepse kisha krijuar edhe grupin e muzikës. Dashtë pa dashtë ika me nji kushëririn tim në Korçë ku bahej bonifikimi i fushës…
Më thotë njeri se kërkojnë një oboist banda e ushtrisë. Më dha emrin e drejtorit të Shtëpisë Qendrore. Shkova, hala isha atëhere me pantollona të shkurtna, hyra në zyrë, i thashë se i njoh shumë mirë notat, se i bie edhe pianos… Më dha nji letër dhe shkova te Kristaq Panduku, drejtuesi artistik i bandës ushtarake. Fillova me mësue klarinetë sepse oboe nuk kishte, erdhi ma vonë… Kur u krijua Estrada e Ushtarit fillova atje me piano, shoqëroja kangëtarët… Prej aty në Ansamblin e Ushtrisë. Iku Kozma Lara. Vendi bosh i pjanistit… Nikolla Zoraqi më ka dashtë sa nuk e harroj kurrë. Më bani nji provë…Fitova… Me Gaqo Avrazin… Në Ansambël në fillim isha ushtar e manej me rrogë… Kisha edhe rrethin e pianos të Shtëpisë Qëndrore ku mësonin fëmijët e ushtarakëve të lartë, gjeneralëve. Të gjitha punët i kam ba me lezet e me seriozitet. Erdhën në fund të vitit nanat e fëmijëve. I thonë njena-tjetrës “Ta çojmë këte Sandrin në Moskë” Një ditë ma thonë edhe mue “A do me shkue për studime në Moskë? ” U thashë “A ka qorr që s’don sy?”…
Kështu shkova në Moskë, në Konservatorin Çajkovski, shkollë fantastike, nuk di ça të them. Shkollë ma të mirë unë s’kam pa por siç thoshin edhe të tjerët ai asht nji ndër ma të mëdhenjt në botë. Atje studjova teorinë e muzikës, muzikologji, njikohësisht edhe piano. Pata edhe fatin shumë të madh që më dhanë mësim pedagogë shumë të mëdhenj të muzikologjisë ndër ta Ana Nikollajevnën që na jepte historinë e muzikës. Më hyni vetë në qejf, ditë e natë punonim.
Ishte një rregull për të plotësue normat e sportit. Kush donte, kush nuk donte merrte raport mjeku dhe nuk i bante. Tonini që ishte i shëndoshë e Kozmai e lanë kurse unë thashë due. E kam pasë gjithëmonë qejf sportin. Duheshin bërë normat e skive, të vrapimit…Po kishte edhe kushte…
Në atë kohë ka kenë Tonin Arapi, Kozma Lara, Nikolla Zoraqi ndër kangëtarë ka qenë Irena Gjergo, Gjinovefa Heba…ishte nji grup shumë i mirë që edhe profesorat e drejtuesit ishin shumë të kënaqun, jo vetëm me sjelljen por edhe me punën që bajshim…
Kur faap…u mbyll rubineti. Sikur na e ndinte zemra se nuk do ta mbarojmë dhe e kemi çfrytëzue jashtzakonisht kohën. Hanim drekën me Toninin në restorantin e studentëve në konservator, pushojshim një çikë dhe ngjiteshim nalt e punonim.
Bamë edhe provimet e vitit të dytë dhe erdhëm në Shqipni. Albert Paparisto, me iniciativë shumë të fortë hapi konservatorin, në ‘62-shin. Aty studjova, dhashë mësim, bana edhe diplomën. Në vitin 1964 mora diplomën për muzikologji. Studjova gjithë muzikën simfonike instrumentale shqiptare që në origjinë… Është botuar në atë kohë në gazetën “Drita” dhe revistën “Nëntori”, komplet.
Vazhdova pedagog në konservator deri në vitin 1975. Erdhi asokohe nji furtunë e madhe dhe për 14 vjet punova në Elbasan, gjasme për qarkullim e ndihmë por siç doli ma vonë ishte për të mos u kthye ma kurrë. Në Elbasan punova mësues në shkollë muzike. Jepja harmoni dhe morfologji e analizë muzikore…
Në vitin 1988 erdha përsëri në Tiranë… Kur u zbut (qesh). Fillova punën në Teatrin e Operas, udhëheqës artistik i studios së Operas nja katër vjet dhe katër vjet të tjera me Ministrinë e Kulturës me Dhimitër Anagnostin që më ka vlerësuar shumë për të gjitha gjërat. Me këtë rast shetita edhe Evropën me Ansamblin e Kangëve dhe Valleve, me shërbime, kam kenë edhe këtu në Greqi disa herë.
Kur e pyes se kur erdhi në Greqi ai ngre dorën lart dhe thotë: “Lene” si të dojë të largojë diçka që e bezdis… Më pas vazhdon: Kam ardhë edhe para ‘97-tës në një sesion shkencor, për të lidhë mardhëniet me operan. Në ‘97-tën erdha me nji grup. Erdh edhe grueja këtu te fëmijët që kishin ardhë që në '91-shin. Mbasi më mbaroi viza tremujorshe, më 22 gusht të ‘97-tës u nisa për në Shqipni. Më 23 në mëngjes kalova kufinin… Na dolën përpara maskat, hynë në autobuz, filluan grabitjen me rradhë, na doli përpara nji postbllok, ata u tremben, unë lëviza nga vendi kur…pam…pam dhe unë rashë në shkallët e autobuzit i mbytun në gjak. Më plagosën në të dyja kambët por për vdekje. Kam shpëtuar kot. Jo kot por vetëm pse hyna në Greqi shpejt…Nëpër spitale, në fillim në Janinë, pastaj në Artë pesë javë, në Athinë, operacione të vështira, heqje pjesësh të trupit nga nji vend e vendosje në vend tjetër, shih si e kam trupin, tan varra… Këtu kam një mik, një muzikolog, Jorgos Leocakos, mik i Shqipnisë. Ka ba nji histori të madhe muzike që as neve nuk na ka shkue në mendje me e ba. Ai foli me doktorët dhe punët shkuan mirë. Tre vjet kam ndejtë me paterica. Dhe me paterica fillova punën në një pianobar në Halandri. Punova atje tre vjet. Ku u mbyll punova në nji shkollë baleti, shoqëroja në piano pjesët. Edhe atij lokali i “ra plani”, u bë atje nji ndërtesë shumëkatëshe. Pastaj fillova me nxanësit, shumica shqiptarë por edhe grekë. Shkoj nëpër shtëpira dhe u baj mësime sepse unë nuk kam piano, as mundem me e ble. Punoj me nji tastjerë ku edhe filloj mësimet e para. Vazhdoj përsëri me nxansit. Kam pasë shumë, tash kam ma pak por në vjeshtë do të kemë përsëri ma shumë.
Abdurahim Ashiku
Athinë 2006
P.S. Sot, pas 14 vjetësh nga biseda me Sandër Cefën (6 gusht 2006-foto), e kërkova në numrin e telefonit në kartëvizitën e tij. Dilte i mbyllur. Një zë më tha se “numri që kërkoni nuk ekziston”. Mbase ka ikur. Mbase ka ndërruar numrin e telefonit. Sido që të jetë Sandër Cefa n gelët për mua një njeri që ta kishte anda të bisedojshe. Një vit më vonë, 2007, e përjetësova bisedën me të në librin “Njerëz që i dua” vëllimi i parë. Faqe 181-187. E kërkova në arkivin tim fotografik. E gjeta në shumë fotografi. Të gjallë e gazmor, si Ai...
Athinë, 20 janar 2020
